Χρήστος Κάτσικας Τα ελληνικά πανεπιστήμια μοιάζουν να βαδίζουν –σιωπηρά αλλά σταθερά– προς ένα σημείο καμπής.
Η λέξη που ακούγεται επίμονα στους διαδρόμους του Υπουργείου Παιδείας και στις συνεδριάσεις των Πρυτάνεων είναι «αναδιάρθρωση». Ένα τεχνοκρατικό πέπλο που σκεπάζει μια πιο σκληρή πραγματικότητα: συγχωνεύσεις, καταργήσεις και συρρίκνωση τμημάτων, με πρόσχημα τον «μειωμένο αριθμό φοιτητών» – έναν αριθμό, όμως, που το ίδιο το σύστημα φρόντισε να μειώσει μεθοδικά.
Η επιχειρηματολογία είναι γνωστή: «Τα τμήματα έχουν λίγους φοιτητές, δεν είναι βιώσιμα». Ωστόσο, πίσω από το «λίγους» κρύβεται ένας μηχανισμός που το ίδιο το κράτος δημιούργησε. Η Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής (ΕΒΕ), που εισήχθη το 2021, υποτίθεται πως θα αναβάθμιζε το επίπεδο των φοιτητών και θα έδινε κύρος στα πανεπιστήμια. Στην πράξη, λειτούργησε ως μηχανισμός αποκλεισμού.
Ένας πενταετής απολογισμός: 59.000 χαμένες θέσεις, δεκάδες άδεια αμφιθέατρα
Από το 2021 έως και το 2025, τα στοιχεία είναι αμείλικτα: περίπου 59.000 πανεπιστημιακές θέσεις έμειναν κενές λόγω ΕΒΕ.
Μόνο φέτος, το 2025, καταγράφηκαν 11.000 «ορφανές» θέσεις, από τις οποίες 10.628 αφορούν υποψηφίους των ΓΕΛ και 250 των ΕΠΑΛ.
Η ίδια εικόνα επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο:
Το 2024: 10.120 κενές θέσεις.
Το 2023: 10.121 κενές θέσεις και 153 τμήματα (34% των ΑΕΙ) δεν κάλυψαν το σύνολο των θέσεών τους.
Το 2022: 11.000 κενές θέσεις.
Το 2021: 17.000 κενές θέσεις, με την πρώτη χρονιά εφαρμογής της ΕΒΕ να αφήνει πίσω της έναν μικρό «σεισμό».
Μέσα σε πέντε χρόνια, η ΕΒΕ εξαφάνισε αριθμητικά σχεδόν τρία πανεπιστήμια του μεγέθους του Θεσσαλίας, του Αιγαίου και του Ιονίου.
Οι πρυτάνεις προειδοποιούν – και προβληματίζονται
Στις τελευταίες Συνόδους των Πρυτάνεων, το θέμα της αναδιάρθρωσης επιστρέφει ξανά και ξανά. Είναι, μάλιστα, ένα από τα κεντρικά ζητήματα της επόμενης Συνόδου, που θα πραγματοποιηθεί τον Δεκέμβριο στον Βόλο.
Όπως επισημαίνουν αρκετοί πρυτάνεις, η πολιτεία δείχνει να αντιμετωπίζει τα πανεπιστήμια ως διοικητικές μονάδες και όχι ως ζωντανούς οργανισμούς γνώσης και τοπικής ανάπτυξης. Στα πανεπιστήμια της περιφέρειας, η ύπαρξη ενός τμήματος δεν είναι απλώς θέμα εκπαιδευτικό: είναι θέμα ζωής μιας ολόκληρης πόλης, μιας κοινότητας που ανανεώνεται.
«Αν δούμε το πανεπιστήμιο μόνο μέσα από πίνακες Excel, τότε θα χάσουμε το νόημά του» δηλώνει χαρακτηριστικά ένας πρύτανης μεγάλου περιφερειακού ΑΕΙ.
Πανεπιστήμια που αδειάζουν, πόλεις που μαραζώνουν
Πίσω από τα νούμερα υπάρχουν πρόσωπα. Υπάρχουν τμήματα που βλέπουν τα αμφιθέατρα τους να αδειάζουν και τις σχολές να μετατρέπονται σε ηχώ μιας άλλης εποχής.
Το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, για παράδειγμα, έχασε φέτος πάνω από 1.000 φοιτητές, με 1.030 κενές θέσεις από τις 4.415 που είχε διαθέσει το Υπουργείο Παιδείας.
Τμήματα Φυσικής, Μαθηματικών, Γεωπονίας, Διοίκησης Τουρισμού, Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών – ιδιαίτερα στην περιφέρεια – έχουν πια μονοψήφιους ή διψήφιους εισακτέους. Το Τμήμα Μαθηματικών Σάμου, το Φυσικό Ιωαννίνων, το Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας στο ΑΠΘ ή η Αμπελουργία και Οινολογία στο ΔΠΘ είναι μόνο μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Η γεωγραφική κατανομή του προβλήματος είναι εύγλωττη:
Όσο πιο μακριά από το κέντρο, τόσο πιο μεγάλη η αιμορραγία.
Οι νησιωτικές και απομακρυσμένες περιοχές πλήττονται περισσότερο, καθώς η ΕΒΕ λειτουργεί σαν αόρατο μαχαίρι που κόβει δεσμούς γνώσης και ζωής.
Η ΕΘΑΑΕ και ο «λογιστικός καθρέφτης» της βιωσιμότητας
Σε αυτό το περιβάλλον, η Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ), υπό τον Περικλή Μήτκα, αναλαμβάνει ρόλο-κλειδί.
Σύμφωνα με τον νόμο 4957/2022 («Νέοι Ορίζοντες στα ΑΕΙ»), τα πανεπιστήμια κρίνονται –και εν τέλει επιβιώνουν ή όχι– με βάση δείκτες: αριθμό φοιτητών, αναλογία μελών ΔΕΠ, απορρόφηση αποφοίτων, προτιμήσεις υποψηφίων.
Με αυτή τη λογική, όσα τμήματα έχουν λίγους φοιτητές θεωρούνται «μη βιώσιμα» και οδηγούνται, νομοτελειακά, σε συγχώνευση ή κατάργηση.
Μια εκπαιδευτική πολιτική «σε αναμονή»
Το σχέδιο της αναδιάρθρωσης δεν είναι καινούργιο. Από το 2020 κυκλοφορούν προσχέδια και εισηγήσεις για συγχωνεύσεις και καταργήσεις. Όμως, η πολιτική συγκυρία δεν επέτρεψε την πλήρη εφαρμογή του. Κάθε φορά, το υπουργείο «περιμένει την κατάλληλη στιγμή»..
Η συγκυρία του Δεκεμβρίου και η Σύνοδος του Βόλου φαίνεται να λειτουργούν ως προοίμιο μιας νέας φάσης. Οι εισηγήσεις της ΕΘΑΑΕ, σε συνδυασμό με τα στατιστικά των φετινών εισακτέων, δημιουργούν ένα περιβάλλον ώριμο για αποφάσεις.
Από τη συρρίκνωση των δημόσιων ΑΕΙ στην άνθηση των ιδιωτικών
Το πιο ανησυχητικό στοιχείο είναι πως όλη αυτή η διαδικασία μοιάζει ούτε τυχαία ούτε αθώα.
Με την ΕΒΕ να αποψιλώνει τα δημόσια ΑΕΙ, το έδαφος στρώνεται για τη «χρυσή εποχή» των ιδιωτικών πανεπιστημίων, που κάνουν φέτος το ντεμπούτο τους.
Η αλυσίδα είναι σαφής:
Η ΕΒΕ αποκλείει χιλιάδες μαθητές.
Οι δημόσιες σχολές «αδειάζουν».
Η ΕΘΑΑΕ προτείνει συρρίκνωση.
Οι ιδιωτικές σχολές γεμίζουν.
Και κάπως έτσι, η αποψίλωση γίνεται ευκαιρία. Για κάποιους, «εκσυγχρονισμός». Για άλλους, το τέλος της δημόσιας ανώτατης εκπαίδευσης όπως τη γνωρίζαμε.
Ο απόηχος στις τοπικές κοινωνίες και στα σχολεία
Η απομάκρυνση των πανεπιστημιακών τμημάτων δεν σημαίνει μόνο κενά θρανία· σημαίνει άδεια διαμερίσματα, άνεργους καθηγητές, κλειστά μαγαζιά.
Πόλεις όπως η Κοζάνη, η Φλώρινα, τα Ιωάννινα, η Σάμος, η Ορεστιάδα, βλέπουν τους νεότερους να φεύγουν και τη ζωντάνια τους να χάνεται.
Αλλά και στα σχολεία, η ΕΒΕ δημιουργεί ένα κλίμα απογοήτευσης. Μαθητές και γονείς μαθαίνουν σιγά σιγά να βλέπουν τη δημόσια εκπαίδευση ως αδιέξοδο και στρέφονται, όπως εύστοχα παρατηρείται, «με δέος» προς τα φροντιστήρια και τα ιδιωτικά κολέγια, που τους προσφέρουν ένα και μόνο «εισιτήριο»: τα δίδακτρα.
Προς μια «νέα εποχή» – και για ποιον;
Το Υπουργείο Παιδείας δηλώνει πως επιδιώκει ένα «πιο αποτελεσματικό, εξωστρεφές και ανταγωνιστικό» πανεπιστήμιο.
Ωστόσο, πίσω από τη ρητορική των «νέων οριζόντων» διαφαίνεται ένα πολιτικό σχέδιο ανακατανομής: λιγότερα δημόσια ΑΕΙ, περισσότερη ιδιωτική πρωτοβουλία.
Και το ερώτημα παραμένει:
Αναδιάρθρωση για ποιον; Για την κοινωνία ή για την αγορά;
Η φωνή των αμφιθεάτρων
Η εκπαίδευση δεν είναι στατιστική. Δεν μπορεί να χωρέσει ούτε σε δείκτες βιωσιμότητας, ούτε σε υπολογιστικά φύλλα.
Κάθε φοιτητής που αποκλείεται, κάθε τμήμα που σβήνει από τον χάρτη, είναι μια χαμένη δυνατότητα γνώσης και δημιουργίας.
Η ΕΒΕ δεν είναι απλώς ένας μαθηματικός τύπος· είναι μια πολιτική επιλογή.
Και κάθε επιλογή έχει συνέπειες: στα πανεπιστήμια, στις πόλεις, στα όνειρα μιας γενιάς.
Το μέλλον της ανώτατης εκπαίδευσης κρίνεται –σιωπηρά αλλά καθοριστικά– τώρα.
Και το ερώτημα είναι αν η Ελλάδα θα θελήσει να έχει πανεπιστήμια ζωντανά ή πανεπιστήμια-φαντάσματα.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Νέο Προσκλητήριο Προσλήψεων Εκπαιδευτών Ενηλίκων: Αφορά όλα τα πτυχία ΑΕΙ-ΤΕΙ - Πιστοποιηθείτε άμεσα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 19/10
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
