Η πρόσφατη εισήγηση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) για τροποποίηση του ωρολόγιου προγράμματος στην Α' Λυκείου, με μείωση κατά μία ώρα των Αρχαίων Ελληνικών και εισαγωγή μαθήματος Οικονομικών, παρουσιάζεται ως κίνηση εκσυγχρονισμού. Πρόκειται, ωστόσο, για ακόμα μία μικρορύθμιση σε ένα παρωχημένο και συντηρητικό εκπαιδευτικό σύστημα. Ενα σύστημα του οποίου το ωρολόγιο πρόγραμμα εξακολουθεί να διαμορφώνεται με βάση το «βιολογικό» πρότυπο του 19ου αιώνα περί «προσήλωσης» των μαθητών: διαδοχικά και άνευ συνοχής μεταξύ τους 50λεπτα μαθήματα, διαλείμματα και «κυνήγι της ύλης». Πλήρης απουσία οποιουδήποτε προβληματισμού για μια ριζική αναδιάρθρωση του συνολικού σχολικού χρόνου, των γνωστικών αντικειμένων και των περιεχομένων τους.
Σε αυτό το πλαίσιο, δεν υπάρχει καμία σοβαρή ελπίδα ενίσχυσης μαθημάτων κοινωνικής γνώσης και δημιουργικότητας, όπως η Κοινωνιολογία και οι Εικαστικές Τέχνες. Η ιδιαίτερη απαξίωση της Κοινωνιολογίας δεν αποτελεί, βεβαίως, διδακτική επιλογή αλλά ολοφάνερη πολιτική και ιδεολογική τοποθέτηση. Οπως γνωρίζουμε, με τον νόμο 4692/2020, η Κοινωνιολογία καταργήθηκε από τις πανελλαδικές εξετάσεις και αντικαταστάθηκε από τα Λατινικά, απόφαση που επικυρώθηκε από το ΣτΕ, παρά τις έντονες αντιδράσεις μερίδας πανεπιστημιακών και επαγγελματιών του χώρου.
Το πρόβλημα δεν αφορά την υποτίμηση της επιστημονικής αξίας κάποιου μαθήματος υπέρ κάποιου άλλου, αλλά τη στοχευμένη περιθωριοποίηση της κοινωνιολογικής επιστήμης. Η πεποίθηση ότι αυτή είναι ικανή να «κάνει τα παιδιά αριστερά», σύμφωνα με παλαιότερη δήλωση του κ. Γεωργιάδη, μπορεί να μοιάζει γραφική, κρύβει όμως μια βαθύτερη ιδεολογική και πολιτική κατεύθυνση: να αποδυναμωθεί η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης σε μια εποχή όπου αυτή θεωρείται ιδιαίτερα ύποπτη για αμφισβητήσεις και ανυπακοή.
Η κοινωνιολογία ενοχλεί όχι επειδή «στρατεύει» πολιτικά, αλλά επειδή από τη γέννησή της φωτίζει πτυχές της κοινωνικής πραγματικότητας που η εξουσία επιθυμεί να παραμείνουν σκοτεινές: ταξικές ανισότητες, φτώχεια και κοινωνική ντροπή, ρατσισμός και αποκλεισμός, έμφυλη βία και ταυτότητες, δυσπιστία στους θεσμούς, κ.λπ. Ενοχλεί ακόμα επειδή φέρνει στην επιφάνεια το γεγονός ότι το σχολείο δεν είναι «ουδέτερο» αλλά μεταδίδει ιδεολογίες, αναπαράγει πραγματικές και συμβολικές κοινωνικές ιεραρχίες, κάνει πολιτικές επιλογές.
Σε αυτό το πλαίσιο, δεν είναι τυχαίο ότι το ΙΕΠ, με παρέμβαση του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου, αφαίρεσε από τη Νεοελληνική Γλώσσα της Γ' Γυμνασίου ένα κείμενο του Πέτρου Παπακωνσταντίνου για την Ιντιφάντα, αντικαθιστώντας το με ένα «ουδέτερο» αφήγημα-προϊόν τεχνητής νοημοσύνης. Η επιλογή αυτή δείχνει πώς, ανάλογα με τις πολιτικές συγκυρίες, η περίφημη εκπαιδευτική ουδετερότητα μετατρέπεται σε σιωπή απέναντι στην ιστορία και στην πραγματικότητα.
Οι σπουδαίοι κοινωνιολόγοι της εκπαίδευσης (Bernstein, Bourdieu, κ.ά.) ανέλυσαν σε βάθος πώς το σχολείο λειτουργεί ως μηχανισμός ταξικού αποκλεισμού. Οπως τόνιζε ο Μπερνστάιν, η γλώσσα του σχολείου ευνοεί τα παιδιά των μεσαίων και ανώτερων τάξεων. Η «αποτυχία» των παιδιών των λαϊκών στρωμάτων ερμηνεύεται, έτσι, ως προσωπική ανεπάρκεια, αποκρύπτοντας τη δομική ανισότητα στον τρόπο διδασκαλίας και στην αξιολόγηση των σχολικών επιδόσεων.
Ο Μπουρντιέ, από την άλλη, απέδειξε ότι η εκπαιδευτική αξιολόγηση δεν βασίζεται ουσιαστικά σε σχολικές γνώσεις, αλλά στο «πολιτισμικό κεφάλαιο» που είναι άνισα κατανεμημένο μεταξύ των κοινωνικών τάξεων. Ενα εκπαιδευτικό σύστημα που συρρικνώνει τη διδασκαλία της κοινωνιολογίας συντηρεί, απολύτως συνειδητά, αυτό το καθεστώς των κοινωνικών διακρίσεων.
Χωρίς κοινωνιολογική παιδεία και καλλιτεχνική ευαισθησία, οι νέοι δύσκολα θα κατανοήσουν τις ρίζες του ρατσισμού, των ποικίλων προκαταλήψεων, των κοινωνικών στερεοτύπων, της κοινωνικής αποξένωσης. Πώς να στοχαστούν συνδέοντας την κοινωνική τους καταγωγή με τη διαμόρφωση της προσωπικής τους ταυτότητας; Πώς έχουμε την απαίτηση να ανακαλύψουν τον εαυτό τους μέσα από τους άλλους, όπως έλεγε ο Γκίντενς; Παρά τα όσα διακηρύσσουν οι αρμόδιοι υπουργοί περί δημιουργικότητας και ελεύθερης σκέψης, παθητικούς καταναλωτές πληροφοριών τούς θέλουν τους νέους. Ανθρώπινα τερματικά, όπως έγραφε εύστοχα ο Καστέλς, ενός σχολείου το οποίο κανονικοποιεί την επιτήρηση, την πειθάρχηση και την υποταγή στον κοινωνικό έλεγχο.
Σε μια εποχή κρίσεων –οικονομικών, περιβαλλοντικών, γεωπολιτικών– οι μαθητές έχουν το δικαίωμα να γνωρίζουν. Να γνωρίζουν όχι μόνο ό,τι υπόσχεται να τους κάνει καλούς εργαζόμενους αλλά και ό,τι εν δυνάμει μπορεί να τους βοηθήσει να κατανοούν τον σύγχρονο κόσμο και να τον αλλάζουν.
Η απαξίωση της κοινωνιολογίας δεν είναι απλώς επιστημονικό ατόπημα. Είναι πλήγμα σε μια δημοκρατική απελευθερωτική παιδεία. Είναι στέρηση της δυνατότητας των νέων να κατέχουν νοητικά εργαλεία για την κατανόηση των κοινωνικών προσδιορισμών, προϋπόθεση για μια ελεύθερη σκέψη και αντίσταση στην πραγματική και συμβολική βία που παντού και πάντα ασκούν οι ισχυροί για να εδραιώσουν την κυριαρχία τους. Αν επιθυμούμε πολίτες και όχι «πελάτες», πρέπει να σπάσουμε τη σιωπή για τη θέση της κοινωνιολογίας στη σύγχρονη εκπαίδευση. Χωρίς παρωπίδες, αυταπάτες και συντεχνιακές εμμονές που ποτέ δεν ωφέλησαν μαθητές και μαθήτριες, παρά μόνο μεγάλες και μικρές φιλοδοξίες για μικρές ή μεγάλες εξουσίες.
*Ομ. καθηγήτρια Κοινωνιολογίας, π. κοσμήτορας Παντείου Πανεπιστημίου
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Η πρώτη αργία του Σεπτεμβρίου για όλες τις τάξεις τη νέα σχολική χρονιά
Νέο Προσκλητήριο Προσλήψεων Εκπαιδευτών Ενηλίκων: Αφορά όλα τα πτυχία ΑΕΙ-ΤΕΙ - Πιστοποιηθείτε άμεσα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 27/8
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
