Ψυχική υγεία και Φυσική Αγωγή

Αγαπητή κα Υπουργέ,

Υπάρχει μια κρίση ψυχικής υγείας στα παιδιά και στους εφήβους για την οποία πρέπει να κάνουμε κάτι άμεσα. Παρόλα τα ελάχιστα στοιχεία που διαθέτουμε καθώς επιδημιολογικές έρευνες δεν υπάρχουν, σημειώνουμε τα παρακάτω:

1. 1 στα 4 παιδιά 15-19 ετών εμφανίζει κάποια ψυχική διαταραχή. Στην Ευρωπαική περιφέρεια η αυτοκτονία είναι η 1η αιτία θανάτου για την παραπάνω ηλικιακή ομάδα, σύμφωνα με τον Ζοάο Μπρέντα επικεφαλή του Γραφείου Ποιότητας, Φροντίδας και Ασφάλειας Ασθενών του ΠΟΥ στην Αθήνα.
2. Σύμφωνα με την Αναστασία Κουμούλα, ψυχίατρο παιδιών και εφήβων και μέλος της διοικούσας επιστημονικής επιτροπής της Πρωτοβουλίας για την Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων, το 5-13% αυτών παρουσιάζουν προβλήματα συμπεριφοράς, ενώ το 8-16% βιώνουν συμπτώματα που απαιτούν εκτίμηση από ειδικό
   
3. 1 στα 5 παιδιά στην Ελλάδα ζει σε συνθήκες φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού

4. Το 65% των εφήβων λέει ότι ο τρόπος που λειτουργεί σήμερα το σχολείο συμβάλλει στην αύξηση του άγχους και του στρες (στοιχεία από τις δράσεις διαλόγου της Πρωτοβουλίας για την Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων (CAMHI).
   • 73% των μαθητών δηλώνουν πως αισθάνονται έντονο ή υπερβολικό άγχος κατά τη διάρκεια της Γ’ Λυκείου (Έρευνα ΕΚΠΑ, 2023).
   • 1 στους 4 εμφανίζει συμπτώματα κατάθλιψης κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας.
   • Η χρήση ηρεμιστικών ή άλλων αγχολυτικών σκευασμάτων αυξάνεται κατά 18% μεταξύ των μαθητών ηλικίας 16-18 κάθε Μάιο.

Εκτός από την κρίση ψυχικής υγείας και η σωματική υγεία των παιδιών βρίσκεται σε κρίση, ιδιαίτερα μετά την πανδημία του Covid. Επιγραμματικά αναφέρω την αύξηση της παχυσαρκίας και του διαβήτη τύπου 2 στα παιδιά.

Εκτός από την κρίση ψυχικής και σωματικής υγείας, εντοπίζονται σημαντικά προβλήματα συμπεριφορας των παιιδών στα σχολεία, όπως επιθετικότητα, εκφοβισμός, και εκκωφαντικά ελλείματα κοινωνικοσυναισθηματικών δεξιοτήτων. Παιδιά που δεν μπορούν ούτε να «σταθούν» σαν μέλη μιας ομάδας, που δεν μπορούν να διεκδικήσουν μαζί με τους άλλους για την ομάδα τους. Δυστυχώς, στάθηκε αδύνατο να εντοπίσω έρευνα στην Ελλάδα που να έχει διερευνήσει τις διάφορες εκφάνσεις των κοινωνικοσυναισθηματικών δεξιοτήτων των παιδιών σχολικής ηλικίας.

Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις από έρευνα των Ελληνούδη, Κουρτέση, Κυπαρίσση, και Παπαλεξοπούλου (2008) ότι τα ελληνόπουλα παρουσιάζουν θέματα κινητικής αδεξιότητας, δηλ. μειωμένη ικανότητα λεπτής επιδεξιότητας χεριών, δεξιότητας χειρισμού μπάλας και ισορροπίας σε ποσοστό 24%. Το 1994, η Αμερικάνικη Ψυχιατρική Ένωση αναγνώρισε την κινητική αδεξιότητα σαν ξεχωριστή κινητική δυσλειτουργία και την όρισε ως «Αναπτυξιακή Διαταραχή της Συναρμογής» (ΑΔΣ, DSM-IV, 1994).

Πώς μπορεί η Φυσική Αγωγή στο σχολείο να συμβάλλει στην άμβλυνση των δυσκολιών ψυχικής υγείας των παιδιών;

Κατ’ αρχήν, αν ρωτήσετε τα παιδιά θα σας πουν ότι η ώρα της Φυσικής Αγωγής είναι η καλύτερη ώρα στο σχολικό τους πρόγραμμα, καλύτερη κι από το διάλειμμα. Έπειτα σταχυολογώντας μερικές έρευνες για την ευεργετική επίδραση της άσκησης στις διάφορες εκφάνσεις της ψυχικής υγείας, μπορείτε να διαπιστώσετε την επιτακτική ανάγκη για μια ποιοτική Φυσική Αγωγή στα σχολεία, καθώς, σε πολλές περιπτώσεις, είναι η ΜΟΝΗ κινητική δραστηριότητα για πολλά παιδιά. Αλλά δεν παραβλέπουμε και τη συμπληρωματική της δράση για όσα παιδιά αθλούνται επισταμένα.

Έρευνες δείχνουν ότι η κινητική δραστηριότητα μειώνει τον κίνδυνο κατάθλιψης στους εφήβους (Gu, 2022). Η παρέμβαση με άσκηση σε παιδιά κι εφήβους με κατάθλιψη έδειξε ότι η αεροβική άσκηση είχε τη σημαντικότερη θετική επιρροή σε ποσοστό 66,2% (Li, Zhou, Huang & Shao, 2023).

Η ευεργετική επίδραση της άσκησης στο στρες, επίσης, είναι επαρκώς τεκμηριωμένη. Η σωματική δραστηριότητα των εφήβων μπορεί να μετριάσει τις επιπτώσεις των στρεσογόνων γεγονότων της ζωής τους και τα συμπτώματα στρες, όταν h στάσh τους απέναντι στη σωματική άσκηση είναι θετική (Liu, 2025).

Επίσης, η καλύτερη φυσική κατάσταση στην παιδική ηλικία και την εφηβεία σχετίζεται με καλύτερη γνωστική λειτουργία στην εφηβεία (Haapala et all, 2024/The PANIC Study). Η σωματική δραστηριότητα είναι ευεργετική στη βελτίωση διαφόρων πτυχών της ψυχικής υγείας, όπως το άγχος, η κατάθλιψη, το στρες, η αυτοεκτίμηση και η κοινωνική ικανότητα σε παιδιά και εφήβους τυπικής ανάπτυξης (Fu et al, 2025/ Systematic review and Meta-analysis).

Επιπροσθέτως, η παρέμβαση με τη χρήση σωματικής δραστηριότητας φαίνεται ότι είναι αποτελεσματική στη μείωση της επιθετικής συμπεριφοράς. Οι παρεμβάσεις που αφορούν ομαδικά αθλήματα είχαν μεγαλύτερη επιρροή στη μείωση της επιθετικότητας από εκείνες που αφορούσαν ατομικά αθλήματα (Zhu et al. 2025/A systematic review and meta-analysis). Η σωματική δραστηριότητα μπορεί να μειώσει τη συνολική επιθετικότητα και την εχθρότητα μεταξύ των συμμετεχόντων με επιθετική τάση (Ouyang & Liu, 2023/ systematic review and meta-analysis).

Τέλος, μπορούμε ν’ αναφέρουμε τη θετική επιρροή που έχει η σωματική δραστηριότητα στην ψυχική ανθεκτικότητα παιδιών και εφήβων. Η ψυχική ανθεκτικότητα αναφέρεται στην ικανότητα ενός ατόμου να προσαρμόζεται και/ή να ανακάμπτει ψυχολογικά από τις αντιξοότητες της ζωής, τραύματα, απειλές και αγχωτικά γεγονότα. Είναι η ικανότητα που ενισχύει την προσαρμοστικότητα στο περιβάλλον, την ψυχική αποκατάσταση και τη συναισθηματική ανακούφιση. Έρευνα σε εφήβους 12- 17 ετών δείχνει σημαντική θετική συσχέτιση μεταξύ της σωματικής δραστηριότητας και της ανθεκτικότητας των εφήβων. Η σωματική δραστηριότητα είχε σημαντική προγνωστική επίδραση στην ανθεκτικότητα των εφήβων (Guo & Liang, 2023/A cross-lagged analysis).