Με αφορμή την έκδοση σ’ ένα τόμο[1]των comicstrips της Μαφάλντα από την περίοδο της PrimeraPlana, για πρώτη φορά στα αγγλικά, αυτό το καλοκαίρι, κάποιος μπορεί να αναρωτηθεί: μα, τι μπορεί να έχει να μας πει σήμερα; Εθνικό σύμβολο και πολιτισμικό σημείο αναφοράς για τους Λατινοαμερικάνους που ενηλικιώθηκαν στις ταραχώδεις δεκαετίες των ’60 και ’70, η δημιουργία του Quino όχι μόνο παραμένει δημοφιλής όλα αυτά τα χρόνια, πέρα από την χώρα καταγωγής της, την Αργεντινή, αλλά εξακολουθεί να είναι επίκαιρη, διαθέτοντας παράλληλα και ιδεολογική ισχύ. Με κύρια χαρακτηριστικά της το χιούμορ – στα όρια του κυνισμού – την περιέργεια, την αγανάκτηση και τη διαρκή αμφισβήτηση των ενηλίκων γύρω της, το εξάχρονο κορίτσι από το Μπουένος Άιρες που ξεχωρίζει για τα μεγάλα, λυπημένα μάτια και τον κόκκινο φιόγκο που συγκρατεί τα μαύρα πυκνά μαλλιά της, αναπάντεχα ίσως, δίνει απαντήσεις στη σημερινή γενιά που ενηλικιώνεται αντιμέτωπη με ένα πλήθος προβλημάτων.
Αν και ο κόσμος της είναι μια από τις πιο μητροπολιτικές περιοχές της Λατινικής Αμερικής, εν τούτοις, όπως επεσήμανε οUmbertoEco, μας είναι πιο οικείος και κατανοητός από εκείνον του συμπαθούς Αμερικανού outsider, Charlie Brown, από το comic των Peanuts.Αντιπαραβάλλοντας τους δύο αυτούς χαρακτήρες, oΙταλός φιλόσοφος, συμπερασματικά καταλήγει ότι εάν ο τελευταίος έχει εντρυφήσει στον Freud, η Mafaldaσίγουρα έχει διαβάσει CheGuevara. Φαινομενικά ανάλαφρη, τα διορατικά της σχόλια στα εννιά χρόνια δημοσίευσης της στον Αργεντινό τύπο – από το 1964 έως το 1973 – αποκαλύπτουν μια μικρή ασυμβίβαστη που δεν διστάζει να σχολιάσει από τον πόλεμο του Βιετνάμ και τον πυρηνικό αφοπλισμό έως την οικονομική ανέχεια, την ανισότητα και τα δικαιώματα των γυναικών. Διαρκώς επαναστατώντας, κλείνει το μάτι στους μικρούς αναγνώστες της που μοιράζονται τις απορίες και τις ανησυχίες της, ενώ, αν και απορρίπτει τον ενήλικο κόσμο γύρω της εξαιτίας όλων των προβλημάτων που έχει κληροδοτήσει στη γενιά της, ουσιαστικά συνδιαλέγεται μαζί του. Προτού άλλωστε προσελκύσει την προσοχή ενός μεγάλου αναγνωστικού κοινού στην καθημερινή εφημερίδα ElMundoκαι κατόπιν στο περιοδικό SieteDiasIlustrados, προορίζονταν για ενήλικους. Αρχικά, είχε σχεδιαστεί ως μέρος μιας διαφημιστικής καμπάνιας για τις οικιακές συσκευέςMansfield το 1963, αλλά τελικά μπήκε στο συρτάρι, για να εμφανιστεί στο αριστερό, εβδομαδιαίο περιοδικό PrimeraPlana,ένα χρόνο αργότερα.
Διόλου τυχαία δεν υποστηρίζουν οι Αργεντινοί ότι η Μαφάλντα τους έμαθε πολύ περισσότερα απ’ ότι το σχολείο. Ο σκιτσογράφος RicardoSiri (Liniers) και η συγγραφέας JuliaKornberg, δύο Αργεντινοί από διαφορετικές γενιές για παράδειγμα, αναγνωρίζουν τη συνδρομή της στη τάση τους να αμφισβητούν την εξουσία και να σκέφτονται πολιτικά, αντίστοιχα. Σε διαρκή επαφή με την εποχή του, οJoaquínSalvadorLavadoTejón, όπως ήταν το πλήρες όνομά του, αποτύπωσε στο comicτου την προοδευτική ορμή από τα μεγάλα κινήματα του ’60 για τα πολιτικά δικαιώματα και τη διεκδίκηση μεγαλύτερης ισότητας και ορατότητας από κοινωνικά ευάλωτες και περιθωριοποιημένες ως τότε ομάδες. Χρησιμοποίησε δε τους χαρακτήρες του για να μιλήσει για τα προβλήματα του κόσμου, αλλά και της χώρας του, σε μια ιδιαίτερα μάλιστα ταραχώδη χρονική περίοδο για την τελευταία, με κυρίαρχη την οικονομική ύφεση και την πολιτική καταπίεση. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τη διάρκεια της κυκλοφορίας της Μαφάλντα, η Αργεντινή ήρθε αντιμέτωπη με τρία πραξικοπήματα, ενώ τον τερματισμό της ακολούθησε η σκληρή δικτατορία του Πινοσέτ. Αν και η επιβίωσή της στην τελευταία θα ήταν αδύνατη[2], παρόλα αυτά, τα συνολικά εννέα χρόνια ύπαρξής της, ύψωσε άφοβα τη φωνή της απέναντι στον αυξανόμενο κρατικό αυταρχισμό. Με όπλα της την παιδική αφέλεια και την αθωότητα, επικοινώνησε τις ανησυχίες μιας ολοένα και πιο μορφωμένης και προβληματισμένης μεσαίας τάξης της χώρας της, με την οποία και ταυτίστηκε, χωρίς να χρειάζεται να ανησυχεί για τις συνέπειες μιας πιθανής λογοκρισίας.
Αντανακλώντας τον σημαντικό ρόλο αυτής της μεσαίας τάξης στην κοινωνική, πολιτική και οικονομική ζωή της χώρας του τις δεκαετίες ’60 και ’70, ο Quinoεκφράζει μεν τη συλλογική της ταυτότητα, αλλά δεν περιορίζεται σε αυτήν. Το σύμπαν της Μαφάλντα μπορεί να αποτελείται από μια τυπική, πατριαρχική οικογένεια, αλλά περιλαμβάνει και τους φίλους της, που ενσαρκώνουν διαφορετικές ιδεολογικές τάσεις και αξίες, όπως και ένα πλήθος άλλων ανθρώπων με διαφορετικές ιδιότητες (καθηγητές, αστυνομικοί, πωλητές κλπ). Οι γονείς της, oAlberto, ένας μαζεμένος λογιστής που έχει κηρύξει πόλεμο στα μυρμήγκια που του καταστρέφουν τα φυτά και η Raquel, που νιώθει πελαγωμένη με το βάρος των δουλειών του σπιτιού, είναι πολύ τρυφεροί και προστατευτικοί μαζί της, αλλά τις περισσότερες φορές σαστίζουν, αδυνατώντας να ανταπεξέρθουν στις συνεχείς ερωτήσεις της. Όταν ο πατέρας της δεν μπορεί να της εξηγήσει τι είναι ο πόλεμος του Βιετνάμ, συνωμοτικά λέει στον φίλο της Φελίπε «μάλλον έχει να κάνει με το σεξ», ενώ σχεδόν λιποθυμά όταν τον ρωτάει «γιατί η ανθρωπότητα λειτουργεί τόσο άσχημα». Δεν είναι να απορεί κανείς που σε επόμενο stripκαταφεύγει σε ένα νευροχαλαρωτικό συμπλήρωμα.
Η ευρεία απήχηση της μικρής πρωταγωνίστριας του Quinoμάλλον έχει να κάνει με το ότι ενώ χαρακτηρίζεται από τα ενδιαφέροντα ενός παιδιού που εκφράζει τα έντονα συναισθήματά του, τα λόγια του επικοινωνούν τις σκέψεις ενός ενήλικα. Λατρεύει τους Beatles, το ραδιόφωνο, το κατοικίδιό της, μια χελωνίτσα που αποκαλεί «Γραφειοκρατεία», αλλά ταυτόχρονα την απασχολούν η εκπαίδευση, η ισότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο κόσμος. Δεν είναι περίεργο έτσι που επιτακτικά του ζητάει να σταματήσει για να κατέβει*, ούτε που απορεί γιατί η μητέρα της δεν έχει πτυχίο πανεπιστημίου ή δεν εργάζεται, αλλά αρκείται στις δουλειές του σπιτιού. Σαν να μην έφτανε η μικρή ακτιβίστρια, οι γονείς της στα επόμενα χρόνια, έχουν να διαχειριστούν και τον μικρό της αδερφό, Guille, τον οποίο, λόγω των επίμονων «γιατί;» που αρθρώνει, η ίδια θεωρεί, «ήδη από την ηλικία του ενάμιση έτους, υποψήφιο για δακρυγόνα».
Στο συμπάν της εξαγριωμένης με τον ενήλικο κόσμο εξάχρονης όμως, κεντρικότερο ρόλο έχουν οι φίλοι της, με τους οποίους, ενώ παίζει, μοιράζεται γλυκόπικρες αλήθειες. Ακριβώς επειδή το αναγνωστικό κοινό τις αναγνωρίζει, όπως και εκείνα τα νοήματα πίσω από τις κοινωνικό-οικονομικό-πολιτικές αναφορές, απολαμβάνει το γέλιο που προκύπτει από τη διάσταση τους με τις προσδοκίες, τις αξίες και τις ιδεολογικές του τοποθετήσεις. Και οι χαρακτήρες όμως της Μαφάλντα ενσαρκώνουν εύκολα αναγνωρίσιμα αρχέτυπα. Κάνε την επιλογή σου: ο ιδεαλιστής Φελίπε που λατρεύει τις περιπέτειες του Μοναχικού Καβαλάρη, αλλά μισεί το σχολείο ﮲ ο Μανολίτο, γιος Ισπανών μεταναστών, που δουλεύει στο μανάβικο του μπαμπά του και έχει μονίμως το κέρδος στο μυαλό του ﮲η τυπική μεσοαστήSusanitaπου λαχταρά εναγωνίως να γίνει μαμά και που σήμερα θα υπηρετούσε το ρόλο της «παραδοσιακής» συζύγου ﮲το αντίπαλο δέος του Φελίπε, oγεμάτος περιέργεια και αυτοπεποίθηση, Miguelito﮲και τέλος, η Libertad,κυριολεκτικά το ελεύθερο πνεύμα του comicως κόρη Μαρξιστών ακτιβιστών.
Οι συμβολισμοί και τα πολιτικά μηνύματα δεν είναι καθόλου τυχαία στη Μαφάλντα. Χαρακτηριστική είναι η στιχομυθία των δύο τελευταίων όταν συναντώνται για πρώτη φορά στην παραλία. «Κατέληξες σε κανένα συμπέρασμα, ανόητη;», την ρωτά με θράσος η μικροσκοπική Libertad. «Όλος ο κόσμος βγάζει τα δικά του ηλίθια συμπεράσματα, όταν με συναντά». Κυνική, αλλά ειλικρινής, ίσως λειτουργεί ως η καλύτερη μεταφορά για τα παιδιά που μεγαλώνουν σε έναν κόσμο με κυνικούς και αλλοπρόσαλλους ηγέτες, όπως ο χωρίς συστάσεις DonaldTrumpκαι ο ακραία φιλελεύθερος, συγκρουσιακός πρόεδρος της Αργεντινής, JavierMilei.Μπορεί κανείς να φανταστεί την απάντηση της Μαφάλντα σ΄αυτούς: «ώστε έτσι συνθλίβουν την ιδεολογία».
ΠΗΓΕΣ
Alarcón, D. (2025, June 30).The Argentinean Comic Strip That Galvanized a Generation. New Yorker.https://www.newyorker.com/magazine/2025/07/07/the-argentinean-comic-strip-that-galvanized-a-generation
Cosse, I. (2014).Mafalda: Middle Class, Everyday Life, and Politics in Argentina, 1964–1973.Hispanic American Historical Review, 94 (1): 35–75.
Cosse, I. (2020). Farewell Quino, Creator of Mafalda. Jacobin.https://jacobin.com/2020/10/mafalda-quino-joaquin-salvador-lavado-argentina-obituary
De Maio, M. & Shae Rodríguez, N. (2020). Mafalda and Women’s Rights: A Canvass of the Sixties. Middle Atlantic Review of Latin American Studies, Vol. 4, No. 1, 80-102.
Gavroche, J. (2020, October 5.). Mafalda the “anarchist: For Quino (1932 – 2020). Autonomies.https://autonomies.org/2020/10/mafalda-the-anarchist-for-quino-1932-2020/
Kornberg, J. ( 2025, June 6). The Enemy Is a Bowl of Soup: On Quino’s Mafalda. The Paris Review.https://www.theparisreview.org/blog/2025/06/06/the-enemy-is-a-bowl-of-soup-on-quinos-mafalda/
Meyer, L. (2025, May 20).The Six-Year-Old Who Explained the World. The Dial. Issue 28. https://www.thedial.world/articles/news/issue-28/mafalda-english-translation.
[1] Θα ακολουθήσουν άλλοι 4
[2]Ο ίδιοςoQuinoείχε δηλώσει ότι η ηρωίδα του δεν θα έφτανε ποτέ στην ενηλικίωση καθώς θα ήταν ανάμεσα στους 30,000 «εξαφανισμένους» του «βρώμικου πολέμου» που είχε κηρύξει η δικτατορία απέναντι στους νέους αντικαθεστωτικούς.
* Εύη Μπίρμπα, εκπαιδευτικός
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Αλλαγές στο ωράριο εκπαιδευτικών από 1/9/2025: Ποιοι θα διδάσκουν λιγότερες ώρες
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 14/7
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
