Οι εκπαιδευτικοί ανταποκρίθηκαν και πάλι στις ανάγκες των μαθητών τους κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού λόγω του κορονοϊού και συμμετείχαν μαζικά στις τηλεσυναντήσεις των τάξεων ή τις άλλες μορφές τηλεκπαίδευσης, επικεντρώνοντας σ τον κοινωνικοποιητικό ρόλο του σχολείου. Άλλο όμως αυτό και άλλο κάμερες στο κανονικό μάθημα.
Όταν ο εμπειρισμός και ο ετσιθελισμός επιτίθενται στην πραγματικότητα και σε κάθε παιδαγωγική ή άλλη επιστημονική προσέγγιση, τότε το ερώτημα είναι απλό: “Γιατί ρε δεν θέλετε κάμερες μέσα στην τάξη σας;” . Οι καλοπληρωμένοι διαμορφωτές κοινής γνώμης συμβουλεύουν βεβαίως ότι μια έκτακτη κρίση που δημιουργεί μεγάλες ανάγκες μπορεί να σε διευκολύνει να ανατρέψεις τα πάντα. Το γνωστό δόγμα του σοκ (1). Βασική ανάγκη είναι αυτή των μαθητών που έχουν αποξενωθεί από το αναζωογονητικό κοινωνικό περιβάλλον του σχολείου και των γονέων που αντιλαμβάνονται αυτήν την ανάγκη των παιδιών τους και όχι βεβαίως η κάλυψη της ύλης. Οι εκπαιδευτικοί αντιλήφθηκαν έγκαιρα την ανάγκη και για αυτό ανταποκρίθηκαν μαζικά στην εξ αποστάσεως διδασκαλία, παρότι απροετοίμαστοι από την Πολιτεία, δείχνοντας το ενδιαφέρον τους για τους μαθητές.. Δημιούργησαν κοινότητες αλληλοϋποστήριξης, πήραν πρωτοβουλίες «από τα κάτω» (2) και εισέπραξαν εύγε και αγάπη από τους μαθητές τους και τους γονείς, ιδιαιτέρως όταν κατάφεραν να λειτουργήσουν τη σύγχρονη διδασκαλία και να “τηλεσυναντηθεί” η τάξη. Ναι δεν ήταν όπως στην πραγματική τάξη, αλλά βοήθησε αποτελεσματικά στις κρίσιμες συνθήκες. Όχι για να προχωρήσουν τα μαθήματα, αλλά για να ανοίξει “το παράθυρο της κοινωνικοποίησης ” απέναντι στην απομόνωση του κορονοϊού, η οποία βιώνεται πολύ πιο έντονα από τα παιδιά και τους εφήβους. Και βεβαίως αυτή η ανάγκη, όπως πάντα, ήταν μεγαλύτερη για τους μαθητές που δεν ζουν σε σαλόνια με θέα, ούτε διαθέτουν μεγάλες ειδυλλιακές αυλές για να “απολαύσουν” την απομόνωση. Για τους μαθητές που είναι στρυμωγμένοι σε ένα μικρό διαμέρισμα με θέα το απέναντι μπαλκόνι, αυτούς που οι γονείς τους έχασαν τη δουλειά τους, αυτούς που έχουν περισσότερο την ανάγκη του σχολείου, έστω και αν δεν μπορούν πάντα να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του… Γιατί, όπως λέει και ο O Neil “η μελέτη των παιδιών που έχουν μεγαλώσει κάτω από τις χειρότερες συνθήκες φανερώνει ότι αυτό που στην πραγματικότητα κάνει τη διαφορά στη ζωή τους δεν είναι οι φρικτές συνθήκες στο σπίτι τους, αλλά το γεγονός ότι βοηθήθηκαν από έναν ενήλικα που μπήκε στη ζωή τους, κι αυτός δεν είναι άλλος από το δάσκαλo” (3) . Για αυτό, οι εκπαιδευτικοί θα βρουν τρόπους να ανταποκριθούν σε αυτήν την ανάγκη όλων των μαθητών τους. Όχι όμως με κάμερες μέσα στο μάθημα. Και αυτό όχι μόνο για λόγους ατομικών δικαιωμάτων. Ούτε μόνο για λόγους υποδομών που, όπως γνωρίζουν όσοι έχουν μια στοιχειώδη γνώση στο θέμα, ούτε κατά διάνοια υπάρχουν στα σχολεία.
Όσοι δεν έχουν βιώσει την μοναδική σχέση που οικοδομείται βήμα -βήμα (4) μεταξύ δασκάλου και μαθητή, μεταξύ μαθητών μιας τάξης και εν τέλει μεταξύ δασκάλου και τάξης, μπορούν ίσως εύκολα να θέσουν το παραπάνω ερώτημα “γιατί ρε δεν θέλετε κάμερες μέσα στις τάξεις σας” . Όσοι δεν αντιλαμβάνονται ότι η διαχείριση ενός μαθήματος είναι κάτι περισσότερο από κανόνες, στόχους, διδακτέα ύλη και βαθμούς στα διαγωνίσματα. Είναι η ίδια η ζωή του μαθητή και του δασκάλου, είναι συναίσθημα και λογική, είναι παιχνίδι και όρια, είναι μοναδική εμπειρία και έχει τη δυνατότητα να αλλάξει την πορεία ζωής του παιδιού ή ακόμη και του εφήβου.
Αξίζει εδώ να υπενθυμίσουμε ένα απόσπασμα από τον Ε. Παπανούτσο (5) “ Κάποιος πρέπει να σταθεί (με γνώση καλή και προαίρεση καλή) κοντά μας και να μας οδηγήσει στην εκλογή που θα κάνουμε και τη χρήση αυτών που θα πάρουμε. Και αυτός δεν μπορεί να είναι άλλος από εκείνον που έχει αγωνιστεί και πονέσει να ωριμάσει ο ίδιος και να γίνει άξιος να δείξει στους άλλους πως θα ωριμάσουν. Δηλαδή από το Δάσκαλο. Όχι το δάσκαλο - μηχανή, αλλά το δάσκαλο - άνθρωπο (με την πλήρη έννοια του όρου). Γιατί τον άνθρωπο μπορεί να τον πλάσει πάλι ένας άνθρωπος. Όπως τον ελεύθερο άνθρωπο μπορεί να τον πλάσει ένας ελεύθερος άνθρωπος. Όχι δούλος.
Είναι ασφαλώς γνωστό το αρχαίο ανέκδοτο. Όταν κάποτε ένας ξακουστός δάσκαλος ζήτησε μεγάλη αμοιβή από τον πατέρα ενός νέου που τον παρακάλεσε να εκπαιδεύσει το γιό του κι' αυτός διαμαρτυρήθηκε ότι με τόσα χρήματα θα μπορούσε όχι να μισθώσει αλλά να αγοράσει ένα δούλο για αυτό το έργο (δούλοι ήσαν συνήθως οι γραμματοδιδάσκαλοι στους αρχαίους χρόνους), εκείνος αποκρίθηκε: Πάρ' τον. Και τότε θα έχεις δύο δούλους στο σπίτι σου...".
Όλοι μας θυμόμαστε κάποιον δάσκαλο ή καθηγητή που μας έδωσε κουράγιο, μας άλλαξε την αντίληψη για ένα μάθημα, μας έπεισε ότι μπορούμε για το καλύτερο. Άναψε τη σπίθα της γνώσης και της αναζήτησης. Για να γίνουν όμως τα παραπάνω ο εκπαιδευτικός πρέπει να είναι (και να αισθάνεται) ελεύθερος να χρησιμοποιήσει όλα τα όπλα που έχει στην φαρέτρα του, ως δάσκαλος, ως επιστήμονας, ως κοινωνικό όν. Και αυτά πρέπει να ταιριάζουν στη συγκεκριμένη τάξη, που αποτελείται από τους συγκεκριμένους μαθητές αλλά και στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Δεν είναι μια θεατρική παράσταση για ευρύ κοινό, ούτε ένα τηλεοπτικό σόου. Και όλα αυτά απαιτούν εγρήγορση του δασκάλου, με όλες τις αισθήσεις σε επιφυλακή και κυρίως την οπτική αίσθηση των ματιών των μαθητών, για την ανάγνωση συναισθημάτων και την ανάπτυξη ενσυναίσθησης. Είναι εύλογο λοιπόν ότι άλλες οι διαδικασίες μιας ζωντανής τάξης, άλλες οι διαδικασίες μιας εξ αποστάσεως διδασκαλίας. Ακόμη και αν το ζητούμενο είναι απλώς το μάθημα, ή ακόμη πιο απλά, το μήνυμα, θα έπρεπε να γνωρίζει η Πολιτεία ότι “Κάθε φορά το “περιεχόμενό” μας προσαρμόζεται στο λογισμικό, στη σημειοδοτική οικονομία και στο υλικό του μέσου που χρησιμοποιούμε.... Δεν μας ενδιαφέρει γενικώς να στέλνουμε μηνύματα: μας ενδιαφέρει να επικοινωνούμε, να υπάρχουν δέκτες, να ληφθεί, να γίνει κατανοητό το περιεχόμενο - και αποδεκτό....Αυτό που ξεχωρίζει τους μείζονες από τους ελάσσονες δημιουργούς δεν είναι κατά κανόνα τα “ μηνύματα” - είναι ο τρόπος που αξιοποιούν τις εκφραστικές δυνατότητες του μέσου που χρησιμοποιούν, δηλαδή το υλικό και το λογισμικό του”.(6)
Βεβαίως, όσοι από εμάς βρίσκονταν στα θρανία κατά την περίοδο της δικτατορίας θα θυμούνται έντονα και τους “άλλους” δασκάλους. Αυτούς που εφάρμοζαν με περισσή φροντίδα τους κανόνες, το νόμο και την τάξη, “έκοβαν τα φτερά” των μαθητών και εμπόδισαν αρκετούς να προχωρήσουν. Πάντα υπάρχουν και τέτοιοι δάσκαλοι, αλλά εκείνη την εποχή ήταν απελευθερωμένοι για να αναπτύσσουν τα προσόντα τους. Ελπίζουμε ότι στη νέα εποχή που έρχεται θα κερδίσει η παιδαγωγική και η αγάπη και όχι ο νόμος και η τάξη.
Όπως επίσης ελπίζουμε να μην γίνονται ασκήσεις εφαρμογής των κατευθύνσεων του ΟΟΣΑ και του ΣΕΒ για μετατροπή των δασκάλων από επιστήμονες – ερευνητές σε εφαρμοστές ειδικής διδακτικής και στη συνέχεια σε υποκατάστασή τους από έμπειρα συστήματα (7).
Το παρόν άρθρο αισθάνθηκα την ανάγκη ότι όφειλα να το γράψω, ώστε να είμαι συμβατός με τη θητεία μου επί 14 χρόνια ως Σχολικός Σύμβουλος και με όσα υποστήριζα (8). Και επιτρέψτε μου να διατυπώσω μια πρόταση.
Αντί να βάλουμε κάμερες στις τάξεις για τις ελάχιστες ημέρες που θα λειτουργήσουν φέτος τα σχολεία, “ανοίγοντας τους ασκούς του Aιόλου”, θα μπορούσαμε να δώσουμε μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στους εκπαιδευτικούς και στους συλλόγους διδασκόντων για να αποφασίσουν. Πόσο μάλλον που έχουν αποδείξει ότι κινούνται με αρκετή ευαισθησία και υπευθυνότητα απέναντι στους μαθητές τους. Μια πρόσθετη απόδειξη για αυτό είναι η τελευταία διαθέσιμη έρευνα για την αίσθηση ευτυχίας των μαθητών (9). Μια έρευνα που αναδεικνύει ότι, σε περιόδους κρίσης, η παιδαγωγική υποστήριξη των μαθητών είναι πολύ πιο σπουδαία από οποιαδήποτε κάλυψη ύλης και για αυτό κυρίως πρέπει να μιλάμε. Και σε αυτήν φαίνεται ότι οι Έλληνες εκπαιδευτικοί ανταποκρίθηκαν. Και η «αίσθηση ευτυχίας» των μαθητών την περίοδο της κρίσης ήταν σαφώς θετικότερη αυτής του συνολικού πληθυσμού, κάτι που δεν ίσχυε για την πλειοψηφία των χωρών. Θα μπορούσαν να εξεταστούν διάφορες λύσεις. Ενδεικτικά, όποιοι εκπαιδευτικοί έχουν στις τάξεις τους μαθητές που απουσιάζουν λόγω κορονοϊού , θα διδάσκουν μέρος του ωραρίου τους στην τάξη και το υπόλοιπο σε τηλεδιάσκεψη, για τους δικαιολογημένα απόντες.. Προφανώς, στην περίπτωση που χρειαστούν ανάλογες πρακτικές για το επόμενο σχολικό έτος, θα πρέπει να συζητηθούν και άλλες λύσεις. Όπως η πρόσληψη περισσότερων αναπληρωτών για την κάλυψη της κατ΄οίκον διδασκαλίας με τηλεκπαίδευση ή/και με κατ’ οίκον επισκέψεις, εφόσον το επιτρέπουν οι περιστάσεις. Αν μιλάμε για το καλό των μαθητών … Γιατί, αν δεν είναι αυτό το θέμα μας, τότε μακάρι όλα αυτά να γίνονται για λόγους επικοινωνιακής προβολής της επιστροφής στην κανονικότητα…
Αναφορές και Επισημάνσεις
Klein N. (2010), Το δόγμα του σοκ, Αθήνα, Εκδ. Οίκος Λιβάνη
2 Είναι ενδεικτικές για την “από τα κάτω» ενεργό συμμετοχή των εκπαιδευτικών στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση οι εξής πρωτοβουλίες. α. Η ομάδα αλληλοϋποστήριξης “Εξ Αποστάσεως εκπαίδευση” στο facebook που μέσα σε μια εβδομάδα συγκέντρωσε 14.000 μέλη και σήμερα έχει 25.000 εγγεγραμμένους. https://www.facebook.com/groups/837504746729916 . Αποτύπωσε στην πράξη τις αγωνίες, την προσπάθεια, τα προβλήματα αλλά και τα αποτελέσματα της συμμετοχής των εκπαιδευτικών. β. Το τηλε-συνέδριο για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση που διοργανώθηκε με πρωτοβουλία 18 ΠΕΚΕΣ, το παρακολούθησαν μόνο στου you tube περί τους 30.000 εκπαιδευτικοί ενώ το κύριο μέρος του της πρώτης ημέρας το έχουν δει πάνω από 116.000 εκπαιδευτικοί. https://www.youtube.com/watch?v=QwmdxEuLrIs&t=1268s
3 O’Neil J (1996), On Emotional Intelligence: A conversation with Daniel Goleman, Educational Leadership p. 10
4 Για να είναι αποτελεσματική μια διδασκαλία θα πρέπει ο εκπαιδευτικός να γνωρίζει τους μαθητές και οι μαθητές να γνωρίζουν τον εκπαιδευτικό. . Επιπλέον, είναι απαραίτητο ο εκπαιδευτικός να προσαρμόζει το μάθημά του στο συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο (άτομα, χώρος, χρόνος). Για αυτόν το λόγο άλλωστε από παιδαγωγική άποψη έχουν μικρή σημασία οι δειγματικές διδασκαλίες στελεχών σε μια άγνωστη τάξη ή τα μαγνητοσκοπημένα μαθήματα.
5 Παπανούτσος, Ε. (1976). Η παιδεία το μεγάλο μας πρόβλημα. Αθήνα: Δωδώνη.
6 Εισαγωγή στα Μέσα Ι. Δ. Ψυχογιός . Σημειώσεις Παντείου
7 Δείτε στο παράρτημα άρθρου για το πρόγραμμα « Μια Νέα Αρχή στα ΕΠΑΛ» – Ενδεικτικές Δημοσιεύσεις για το Επάγγελμα του εκπαιδευτικού https://www.alfavita.gr/ekpaideysi/270283_epal-i-mnae-apotelei-proklisi-gia-oli-tin-ekpaideysi-alla-syn-athina-kai-heira#_Toc526979692
8 Οι παιδαγωγικές απόψεις και οι οδηγίες, οι οποίες προέρχονται κυρίως από την εμπειρία και τις καλές πρακτικές σχολείων και εκπαιδευτικών, έχουν αποτυπωθεί στην ιστοσελίδα μου http://users.sch.gr/kontaxis και ιδιαιτέρως στην περιοχή “Παιδαγωγικά”
9 Κονταξής Α. (2017) Πόσο ευτυχισμένοι είναι οι μαθητές μας και τι μπορούμε να κάνουμε; http://users.sch.gr/kontaxis/LINKS/17PISAWellBeinglight.pdf
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 16/12
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
