Ξενάγηση στον πόνο του άλλου

ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

 

Η «ξενάγηση στον πόνο του άλλου» (κατά το παστίλια για τον πόνο του άλλου) έσκασε σαν πυροτέχνημα την προηγούμενη εβδομάδα στα ΜΜΕ, τα οποία αίφνης ανακάλυψαν αμερικάνικο πρακτορείο -ένα μεταξύ άλλων, όπως αποδείχτηκε στη συνέχεια- που διοργανώνει θεματικές βόλτες στην Ελλάδα με θέμα την κρίση.

 

Η κρίση και οι συνέπειές της μπορούν κάλλιστα να αποτελέσουν θέμα ενός Συνεδρίου, στο οποίο ειδικοί θα μπορούσαν να αναλύσουν το πρόβλημα σε βάθος, αναζητώντας τις αιτίες και ψάχνοντας για ενδεχόμενες λύσεις. Ωστόσο, δεν είναι δόκιμο να αποτελέσουν το θέμα μιας τουριστικής εκδρομής ή μιας θεματικής βόλτας, στην οποία προβάλλονται τα κλειστά μαγαζιά, οι άστεγοι άνθρωποι, οι καμένες τράπεζες και τα ενεχυροδανειστήρια. Κι αυτό όχι γιατί αυτά δεν υπάρχουν ή γιατί θα πρέπει να εθελοτυφλούμε απέναντι στην πραγματικότητα, αλλά γιατί δεν αποτελούν αντικείμενο προς επίδειξη. Το θέμα, λοιπόν, είναι τι αποτελεί αξιοθέατο - άξιο προς θέαση; Ποια ανάγκη καλύπτει μια τέτοια περιήγηση; Γιατί, δηλαδή, να θέλει κάποιος να δει τον συνάνθρωπό του να υποφέρει;

 

Μια τέτοιου τύπου περιήγηση δεν αντανακλά τόσο τα ήθη της χώρας που προβάλλεται όσο την ηθική των ανθρώπων που επιλέγουν αυτήν την εκδρομή, ίσως για να ικανοποιήσουν μια ενδότερη ανασφάλειά τους που ανάγεται στη γνωστή ρήση «ευτυχώς, δεν συμβαίνει σε μένα». Το γεγονός, όμως, ότι μερικοί εκμεταλλεύονται την κρίση με σκοπό το κέρδος αποτελεί σημείο των καιρών.

 

Εξάλλου, η αναφορά στην κρίση και στην καθημερινότητα των Ελλήνων αποτελεί πάντα κομμάτι μιας ξενάγησης στους τουρίστες, οι οποίοι εκδηλώνουν όντως ενδιαφέρον να μάθουν για τη σύγχρονη πραγματικότητα της χώρας. Η ξενάγηση αποτελεί μια σύνθετη διαδικασία κατά την οποία ο ξεναγός καλείται να δομήσει μια αφήγηση που να περιλαμβάνει στοιχεία από το παρελθόν και το παρόν της χώρας που παρουσιάζει. Η αφήγηση όμως αποτελεί μια εντός πλαισίου παρουσίαση με αναφορές τόσο στο περικείμενο όσο και στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Η ανάλυση ενός φαινομένου αποκομμένου από τις συνθήκες γένεσης του και το ευρύτερο περιβάλλον δεν επιτρέπουν στον τουρίστα να διαμορφώσει μια ολοκληρωμένη εικόνα για τη χώρα. Το διακύβευμα, λοιπόν, όσον αφορά τον τουρισμό, δεν είναι η εντρύφηση σε εξειδικευμένα θέματα και η εις βάθος ανάλυσή τους, πόσο μάλλον η εξεύρεση ενδεχόμενων λύσεων (αυτό θα μπορούσε να είναι το ζητούμενο της επιστήμης), αλλά η δημιουργία μιας όσο το δυνατόν γίνεται πιο ολοκληρωμένης εικόνας της χώρας που επισκέπτεται κάποιος.

 

Το θέμα θα μπορούσε να τεθεί και στο επίπεδο των «κειμενικών ειδών» (genres du discours), τα οποία αναφέρονται σε αυτό που θα αποδίδαμε στην καθομιλουμένη ως κατηγορίες κειμένων (λογοτεχνικό, δημοσιογραφικό, διαφήμιση, διδακτικό κτλ). Τα κειμενικά είδη προσδιορίζουν τις συμβάσεις με τις οποίες συγκροτείται ένα κείμενο και καθορίζουν το ύφος και τις λειτουργίες που αυτό επιτελεί, καθώς και τις επιμέρους συνθήκες της επικοινωνιακής λειτουργίας. Υπό αυτήν την έννοια, η «ξενάγηση» και «η επιστημονική ανάλυση» μπορούν να ιδωθούν ως δύο διακριτά κειμενικά είδη τα οποία συγκροτούνται εντός διαφορετικού επικοινωνιακού πλαισίου και επιτελούν διαφορετικό σκοπό, απευθυνόμενα σε διαφορετικό κοινό και φέροντας διαφορετικά νοήματα. Αυτό σημαίνει πως η «επιστημονική ανάλυση» της κρίσης δεν μπορεί να αποτελέσει «ξενάγηση», καθώς συγκροτείται ως κείμενο με διαφορετικές λειτουργίες και απευθύνεται σε διαφορετικό κοινό, και τανάπαλιν, η «ξενάγηση» δεν μπορεί να αποτελέσει «επιστημονική ανάλυση» της κρίσης.

 

Η μορφή και το περιεχόμενο που παίρνουν τα θεάματα ανά περιόδους αντανακλούν και την κοινωνία στην οποία δημιουργούνται. Το αρχαίο δράμα της κλασικής εποχής αντικαταστάθηκε από θηριομαχίες στη ρωμαϊκή εποχή, η προβολή της Ακρόπολης και της πολιτιστικής μας κληρονομιάς από το θέαμα κλειστών μαγαζιών και χειμαζόμενων ανθρώπων. O tempora o mores!

 

ΑΥΓΗ