Η ψηφιοποίηση κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας γεννάει δεδομένα, τα οποία με τη σειρά τους μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε νέες εφαρμογές. Για παράδειγμα, το «ψηφιακό ραντάρ» AIS με το οποίο τα σύγχρονα πλοία δείχνουν με ακρίβεια τη θέση και την πορεία τους στα άλλα γύρω τους, χρησιμοποιείται πλέον και από τις ναυτιλιακές εταιρείες για να παρακολουθούν αδιάλειπτα τον στόλο τους σε όλο τον πλανήτη.
Πολλές περιπτώσεις τέτοιας επαναχρησιμοποίησης αφορούν προσωπικά δεδομένα. Οταν οδηγούμε το αυτοκίνητο με μια εφαρμογή πλοήγησης στο κινητό μας τηλέφωνο, μοιραζόμαστε τη θέση μας με την εταιρεία που την παρέχει. Από τα δεδομένα αυτά η εταιρεία μπορεί να υπολογίζει και να δείχνει σε όλους την κίνηση σε κάθε δρόμο και φανάρι.
Το περιεχόμενο που βλέπουμε και στέλνουμε σε ένα μέσο κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. Facebook, Twitter, Instagram, TikTok, LinkedIn) αποκαλύπτει, συχνά ασυναίσθητα, τις απόψεις μας και τις προτιμήσεις μας, βάσει των οποίων αξιολογείται το τι θα μας εμφανιστεί.
Οταν αναζητούμε προϊόντα στο Διαδίκτυο, μαρτυρούμε τις καταναλωτικές μας συνήθειες, οι οποίες μετά χρησιμοποιούνται για να μας εμφανιστούν σχετικές διαφημίσεις.
Η ολοένα ευρύτερη ψηφιακή επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων μας, που εμείς εκούσια δημιουργούμε και μοιραζόμαστε σε κάθε πτυχή της ζωής μας, είναι ανησυχητική. Ο τρόπος (ο αλγόριθμος) με τον οποίο επιλέγεται το περιεχόμενο που βλέπουμε σε ψηφιακές πλατφόρμες είναι συχνά έτσι ρυθμισμένος ώστε να μας δημιουργεί ισχυρό εθισμό σε αυτές: την τάση να σκαλίζουμε αδιάκοπα την οθόνη για να δούμε μια ακόμη ανάρτηση, με την ελπίδα ότι θα μας ηδονήσει λίγο περισσότερο από την προηγούμενη.
Ακόμη, οι κοινότητες «φίλων» που δημιουργούνται σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης φτιάχνονται συνήθως έτσι ώστε να βλέπουμε πολλές ακραίες και ανήκουστες απόψεις, ταιριαστά όμως με το προφίλ μας. Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία αντηχείων (echo chambers) που ενισχύουν την πόλωση και μηχανισμών που διαχέουν την παραπληροφόρηση.
Επιπλέον, η επεξεργασία των δεδομένων μας με τεχνικές «μηχανικής μάθησης» μπορεί εύκολα να αποκαλύψει αυτά που χαρακτηρίζονται ως ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα: τις πολιτικές, σεξουαλικές και θρησκευτικές μας προτιμήσεις, καθώς και την κατάσταση της υγείας μας. Είναι αφελής όποιος πιστεύει ότι αυτά τα δεδομένα είναι απίθανο να διαρρεύσουν ή να χρησιμοποιηθούν καταχρηστικά. Τέλος, υπάρχει πάντα ο φόβος (ή σε πολλές χώρες η δυσάρεστη πραγματικότητα) της χρήσης των προσωπικών δεδομένων από απολυταρχικά καθεστώτα για τον έλεγχο και την καταπίεση των πολιτών.
Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτά τα προβλήματα; Ομοια με τη φωτιά που δώρισε ο Προμηθέας στους ανθρώπους, οι ψηφιακές εφαρμογές είναι πια θεμελιώδες στοιχείο της κοινωνίας μας· είμαστε υποχρεωμένοι να ζούμε με αυτές και με τις επιπτώσεις τους. Δεν είναι όμως πρώτη φορά που οι κοινωνίες μας έχουν να αντιμετωπίσουν μια τεχνολογία χρήσιμη, αλλά και επικίνδυνη. Η λύση που ακολουθείται στις περιπτώσεις αυτές είναι γνωστή και δοκιμασμένη: η κανονιστική ρύθμιση. Ως παράδειγμα έχουμε τους κανόνες και τους θεσμούς που ρυθμίζουν τα οχήματα, τα φάρμακα, τη δόμηση, τα όπλα, τη βιομηχανική παραγωγή και τα επεξεργασμένα τρόφιμα. Νόμοι και κανονισμοί διασφαλίζουν σε μεγάλο βαθμό ότι η οδήγηση είναι ασφαλής, ότι η ωφέλεια των φαρμάκων είναι μεγαλύτερη από τις παρενέργειές τους, ότι οι πολυκατοικίες δεν καταρρέουν με τον πρώτο σεισμό, ότι οι βιομηχανίες δεν ρυπαίνουν το περιβάλλον και ότι οι προσθετικές ουσίες στα τρόφιμα δεν είναι τοξικές.
Αντίστοιχα, για τον ψηφιακό κόσμο εκκολάπτεται τα τελευταία χρόνια, με επίκεντρο και φάρο την Ευρωπαϊκή Ενωση, ένα πλαίσιο κανόνων που επιχειρεί να τιθασεύσει τα νέα προβλήματα που σχετίζονται με αυτόν. Από το 2016 ο γενικός κανονισμός για την προστασία δεδομένων (GDPR) ρυθμίζει την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων. H οδηγία για τα ανοικτά δεδομένα του 2019 προάγει τη χρήση των δεδομένων που δημιουργεί και επεξεργάζεται ο δημόσιος τομέας. Δύο νέοι ευρωπαϊκοί κανονισμοί που συμφωνήθηκαν φέτος ρυθμίζουν τις ψηφιακές αγορές και τις ψηφιακές υπηρεσίες. Ανάμεσα σε άλλα, περιορίζουν την καταχρηστική επαναχρησιμοποίηση προσωπικών δεδομένων ανάμεσα σε διαφορετικές υπηρεσίες της ίδιας εταιρείας (π.χ. Facebook και Messenger), απαγορεύουν τη διανομή παράνομου περιεχομένου, ρυθμίζουν τα επιχειρηματικά μοντέλα που βασίζονται στα δεδομένα, επιβάλλουν τη δυνατότητα μεταφοράς των δεδομένων μας ανάμεσα σε ανταγωνιστικές υπηρεσίες ώστε να μην είμαστε δέσμιοι σε κάποιες και θέτουν όρια σε εταιρείες που δρουν ως «κλειδοκράτορες» στον ψηφιακό κόσμο (π.χ. Apple και Google στα κινητά μας τηλέφωνα). Ενδιαφέρον είναι επίσης το εγχειρίδιο που δημοσίευσε τον Μάρτιο το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Προστασίας Δεδομένων με οδηγίες προς τους σχεδιαστές ψηφιακών μέσων κοινωνικής δικτύωσης για την αποφυγή κακόβουλων τεχνικών, που έχουν στόχο την παραβίαση της προστασίας των προσωπικών μας δεδομένων. Αυτές οι τεχνικές κρύβουν στοιχεία, μας μπερδεύουν με πολλές επιλογές, εκμεταλλεύονται τα συναισθήματά μας και εμποδίζουν ή δυσκολεύουν τον έλεγχο των δεδομένων μας, έτσι ώστε τελικά να οδηγούμαστε σε επιζήμιες αποφάσεις.
Είμαστε σίγουρα στα πρώιμα στάδια της δημιουργίας ενός κανονιστικού πλαισίου για τον ψηφιακό κόσμο. Συνεπώς είναι αναμενόμενο οι κανονισμοί που δημιουργούνται να χαρακτηρίζονται από ελλείψεις, αστοχίες αλλά και υπερβολές. Ελπίζουμε όμως, όπως έγινε και σε κάθε άλλη τεχνολογική εξέλιξη, ότι τελικά θα οδηγηθούμε σε ένα σημείο ισορροπίας όπου η νέα τεχνολογία πραγματικά υπηρετεί την κοινωνία μας.
* Ο κ. Διομήδης Σπινέλλης είναι καθηγητής στο Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και στο Τμήμα Τεχνολογίας Λογισμικού του Πολυτεχνείου του Ντελφτ.
Πηγή: Η Καθημερινή
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
750 ευρώ σε 170.000 πολίτες - Πάρτε τα με μια μόνο αίτηση και όλα εξα αποστάσεως μέσω golearn
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 20/6
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
