Παλιός και νέος ‘’μεγάλος αδελφός’’

Η προσέγγιση του Πολωνο-εβραίου συγγραφέα, στο βιβλίο του ‘’Σπαταλημένες ζωές-Οι απόβλητοι της νεωτερικότητας’’ (εκδόσεις ΚΑΤΑΡΤΙ), για την φύση των σύγχρονων κοινωνικών προβλημάτων, είναι ασυνήθιστη, όσο και ενδιαφέρουσα. Διαρθρώνει όλες του τις σκέψεις γύρω από το σχήμα της κατασκευής από τις σύγχρονες εκμεταλλευτικές κοινωνίες, ‘’ανθρώπινων απορριμμάτων’’. Από κάθε επιχείρηση εξέρχονται δύο ειδών πράγματα, σημειώνει ο συγγραφέας: Προϊόνταπου γενικώς χαίρουν εκτίμησης, αλλά και απορρίμματα με τα οποία κανείς δεν ασχολείται. ''Το ίδιο συμβαίνει και με τις κοινωνίες'', ισχυρίζεται και προσπαθεί να συγκεντρώσει την προσοχή μας ακριβώς στους κάθε είδους απόβλητους της σύγχρονης εμπορευματικής καταναλωτικής, ατομοκρατικής και κερδοσκοπικής  κοινωνίας. Διαπραγματεύεται τα θέματα της μετανάστευσης και της ανεργίας, με ουσιώδη τρόπο, με φιλοσοφικές παρεκβάσεις.

 

Εν κατακλείδει, όλοι του οι συλλογισμοί, συγκεντρώνεται σε αυτό που  θεωρεί σύγχρονη έκφραση του ζητήματος της δημοκρατίας ή μάλλον εξέλιξη του ζητήματος της δημοκρατίας.

 

Ο Όργουελ στο γνωστό το έργο 1984 προέβλεπε μια κοινωνία εφιαλτικού ελέγχου της ζωής και της υπόστασης της πλειονότητας των κοινωνών της, μέσω ενός αδιόρατου όσο και πανίσχυρου και συνάμα αδίσταχτου ‘’μεγάλου αδελφού’’.

 

Αυτό δεν μπορεί να περιγράψει το σήμερα, ισχυρίζεται ο Zygmunt Bauman. Αν και αυτός ο ‘’μεγάλος αδελφός’’ είναι παρών στο βάρβαρο έργο του σε ότι αφορά τους ‘’εντός’’, της εργασίας και της κοινωνικής δραστηριότητας, συνεπικουρείται πλέον από ένα νέο ‘’μεγάλο αδελφό’’, που στοχεύει να ωθήσει βίαια ‘’εκτός’’,  πλήθος ανθρώπων.

 

Η αντιπαραβολή με τα μηνύματα των γνωστών ριάλιτι τύπου Big Brother, είναι πολύ πετυχημένη:

 

‘’Καθησυχασμένοι από τη νέα μας γνώση, καθόμαστε να παρακολου­θήσουμε, απορροφημένοι και μαγεμένοι, το νέο επεισόδιο του Big Brother, του Πιο Αδύναμου Κρίκου, του Survivor ή όποιας άλλης τελευ­ταίας εκδοχής των ριάλιτι. Όλα τα ριάλιτι, βέβαια, μας διηγούνται την ίδια ιστορία: ότι κανείς, εκτός από τους μοναχικούς νικητές, δεν είναι πραγματικά αναντικατάστατος, ότι ένας άνθρωπος είναι χρήσιμος για τους άλλους ανθρώπους μόνο στο βαθμό που μπορούν να τον χρη­σιμοποιήσουν προς όφελος τους, ότι ο κάδος των απορριμμάτων, ο τελι­κός προορισμός των αποκλεισμένων, αποτελεί τη φυσική προοπτική των αταίριαστων ή εκείνων που δεν επιθυμούν να είναι πλέον αντικείμενα εκμετάλλευσης κατά τέτοιον τρόπο, ότι το όνομα του παιχνιδιού της ανθρώπινης κοινότητας είναι η επιβίωση κι ότι ο τελικός στόχος της επιβίωσης είναι να ζήσεις περισσότερο από τους άλλους’’.

 

Με τη βοήθεια αυτής της εισαγωγής, ο συγγραφέας θα ξεδιπλώσει τη σκέψη του:

 

‘’Ο παλαιότερος Μεγάλος Αδελφός, εκείνος που έγραψε ο Τζωρτζ Όργουελ, έκανε κουμάντο σε φορντικά εργοστάσια, σε στρατώνες και σε αναρίθμητους άλλους, μικρούς και μεγάλους, θεσμούς πανοπτικού ελέγχου (…) Η μόνη επιθυμία του παλαιότερου Μεγάλου Αδελφού ήταν να κρατά τους προγόνους μας εσώκλειστους και να φέρει τα απολωλότα πρόβατα πίσω στο κοπάδι. Ο νέος Big Brother των τηλεοπτικών ριάλιτι όμως ασχολείται μόνο με τον αποκλεισμό: με το να κρατά «εκτός» τους παράξενους ανθρώπους (άντρες και γυναίκες), τους ανίκανους και τους λιγότερο ικανούς, τους λιγότερο έξυπνους ή λιγότερο ενθουσιώδεις, τους λιγότερο προικισμένους και τους λιγότερο εφευρε­τικούς. Κι όταν κάποιος βρεθεί «εκτός» μια φορά, παραμένει «εκτός» για πάντα’’.

 

Ο παλαιός Μεγάλος Αδελφός ασχολούνταν με την ενσωμάτωση, με την ευθυγράμμιση των ανθρώπων σύμφωνα με ένα πρότυπο. Ο νέος Μεγάλος Αδελφός ενδιαφέρεται για τον αποκλεισμό, για να ανακαλύψει τους «αταίριαστους» ανθρώπους όπου κι αν βρίσκονται, να τους εξορίσει από το μέρος αυτό και να τους εκτοπίσει «εκεί όπου ανήκουν».

 

Ο νέος Με­γάλος Αδελφός τροφοδοτεί τα γραφεία μετανάστευσης με καταλόγους ανθρώπων στους οποίους δεν επιτρέπεται η είσοδος.

 

Τροφοδοτεί τις τράπεζες με καταλόγους ανθρώπων που δεν πρέπει να εισχωρήσουν στις γραμμές όσων θεωρούνται άξιοι πίστωσης.

 

Καθοδηγεί τους φρουρούς για το ποιους οφείλουν να σταματούν στην πύλη και να μην τους επιτρέπουν την είσοδο στην κλειστή κοινότητα. Εμπνέει τους φυλα­κές να κατασκοπεύουν και να εκδιώκουν όσους τριγυρνούν ύποπτα -όλοι αυτοί είναι ξένοι και βρίσκονται εκτός τόπου.

 

Ο νέος Μεγάλος Αδελφός προσφέρει στους ιδιοκτήτες τηλεοράσεις κλειστού κυκλώ­ματος για να κρατούν τους ανεπιθύμητους μακριά από τις πόρτες τους.

 

Είναι ο προστάτης άγιος όλων των πορτιέρηδων, από αυτούς που ερ­γάζονται στα κλαμπ ως εκείνους του Υπουργείου Εσωτερικών.

 

Ο νέος Μεγάλος Αδελφός δεν αντικαθιστά τον προηγούμενο. Προστίθεται δίπλα του σε ένα διπλά καταπιεστικό ρόλο.

 

 

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν αφορούν βέβαια μόνο το ζήτημα της δημοκρατίας και των ελευθεριών, αλλά ευρύτερα το ζήτημα του νοήματος της ζωής και των σύγχρονων κινδύνων του ολοκληρωτικού καπιταλισμού και της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης.

 

Έχουμε πράγματι μάθει να μιλάμε για την ‘’εκμετάλλευση’’ και τη μάχη για την κατάργησή της, την απελευθέρωση από αυτήν. Τι είδους όμως πρόβλημα  αποτελεί η άρνηση να σε ‘’εκμεταλλευτεί’’ κάποιος εργασιακά στον σύγχρονο κόσμο, καθιστώντας σε άνεργο και άχρηστο; Είναι μήπως μια ''απελευθέρωση'', ένα υποδεέστερο πρόβλημα ή συνιστά τη βαθύτερη όλων εκμετάλλευση;

 

Στο φόντο της καπιταλιστικής κρίσης, ειδικά με τη διάσταση της ανθρωπιστική κρίσης που αυτή παίρνει σε κοινωνίες όπως η ελληνική, δεν μπορεί να υπάρξει μάχη κατά της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, χωρίς πόλεμο ενάντια την κοινωνική αποδιάρθρωση που ωθεί στη φτώχεια, την εξαθλίωση, την ανεργία και την πολιτιστική κατάπτωση.

 

Αλλά αυτό δεν είναι μία απλή λεκτική μετάβαση, ούτε αφορά μόνο την προσθήκη αιτημάτων. Απαιτεί ένα άλλο προσανατολισμό που θα διαπραγματεύεται ενιαία τα ζητήματα της ζωής της κοινωνικής πλειονότητας, στο πεδίο της αντίστασης και της άλλης προοπτικής ζωής. Απαιτεί μια νέα σύνδεση των ζητημάτων της εργασίας και της δημοκρατίας, των κοινωνικών δικαιωμάτων και των σύγχρονων ελευθεριών σε όλα τα επίπεδα.

 

Η υποτίμηση της ανάγκης για αυτοκαθορισμό, για λαϊκή κυριαρχία, για έλεγχο πάνω στους όρους ζωής και διακυβέρνησης, με ανατροπή των εθνικών και υπερεθνικών δεσμών, υπονομεύει τον ίδιο τον αντικαπιταλιστικό αγώνα που πρεσβεύει η αριστερά. Η αντίληψη της ελευθερίας και  το ‘’περί δικαίου αίσθημα’’, αποτελούν βασικούς κινητήριους παράγοντες της λαϊκής δράσης, το εύφλεκτο υλικό όλων των επαναστάσεων της ανθρωπότητας και είναι κρίμα για την αριστερά να αυτοκαταδικάζεται σε ένα στείρο οικονομισμό, έστω και ‘’αριστερό’’.  

 

‘’Το αλη­θινό καθήκον του  παλαιού  Μεγάλου Αδελφού,  σημειώνει ο Zygmunt Bauman , είναι να καθιστά κάπως ευκολότερο το έργο του νέου Μεγάλου Αδελφού. Οι δύο τους αστυνομεύουν και υπηρετούν τη συνοριακή γραμμή μεταξύ του «εντός» και του «εκτός». Οι στόχοι τους ταιριάζουν καλά μεταξύ τους και εξαρτώνται από την ευαισθησία, την πορώδη υφή και την τρωτότητα των συνόρων’’.

 

Οι νέοι που εκσφενδονίζονται από τα λεωφορεία επειδή δεν έχουν εισιτήρια,

τα παιδιά που πνίγονται στη θάλασσα γιατί δε δικαιούνται να πατήσουν κάποιες στεριές,

οι έλληνες νέοι επιστήμονες με τη βαλίτσα στο χέρι  στα αεροδρόμια,

οι εκατοντάδες των χιλιάδων ανέργων έξω από τα γραφεία του ΟΑΕΔ,

οι απολυμένοι που βλέπουν τις πόρτες των επιχειρήσεων μόνο απ΄έξω,

οι παππούδες που δεν δικαιούνται πλέον κάλυψη σε όλα τα φάρμακα,

οι γιατροί και οι καθηγητές που θα απολυθούν επειδή ‘’περισσεύουν’’,

έρχονται να συμπληρώσουν την εικόνα των άθλια απαξιωμενων εργαζόμενων,  όσων υποχρεούνται να σκύψουν το κεφάλι υπό το καθεστώς των νέων βάρβαρων εργασιακών σχέσεων στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα.

 

Οι μισοί, είλωτες του σύγχρονου καπιταλισμού και οι άλλοι μισοί, απόβλητά του.

 

Περισσότερα από ποτέ η απαίτηση για ελευθερία και απόδοση δικαιοσύνης είναι δρόμος για τον αγώνα, την εξέγερση, μια νέα απελευθερωτική κομμουνιστική προοπτική της κοινοκτημοσύνης, της ισότητας, της εργατικής και λαϊκής δημοκρατίας.