Θέλοντας να γράψω κάποια πράγματα για το μάθημα της μουσικής, δεν μπορώ παρά να το βλέπω εντός του πλαισίου στο οποίο αυτό αποκτά την αναγνωρίσιμη μορφή του.
Πρόκειται για ένα μάθημα που κινδυνεύει να χάσει την επιστημονική και καλλιτεχνική του αξία, καθώς στη δημόσια σφαίρα, όταν μιλάμε για τέχνη, προϋποθέτουμε συνήθως μια κακώς νοούμενη ιδέα του ταλέντου ως βασικό της συστατικό: ότι η έφεση προς την τέχνη είναι εκ θεού δοσμένη και, γι’ αυτό, δεν την αξιολογούμε απλοϊκά, όπως τα μαθηματικά – όπου λέμε ότι 1+1=2, άρα είναι σωστό – ή όπως τη γλώσσα, όπου λέμε ότι υποκείμενο, ρήμα και αντικείμενο δεν πρέπει να χωρίζονται με κόμμα. Ή, ακόμα χειρότερα, επιχειρούμε μια τέτοιου τύπου βάναυση αξιολόγηση.
Βάσει των παραπάνω, δεν θα έπρεπε να μας προκαλεί έκπληξη η απουσία βιβλίων μουσικής από τα δημοτικά σχολεία. Πώς να κρίνουμε ορθολογικά την παιδαγωγική πρόοδο σ’ ένα μάθημα που θεωρείται ότι υπάρχει μόνο για τα «ταλέντα»; Το συγκεκριμένο φαινόμενο αποτελεί απλώς μία έκφανση της πολιτικής υποβάθμισης ενός μαθήματος που, κατά τον Αριστοτέλη, είναι από τα σημαντικότερα (βλ. Πολιτικά, βιβλίο 8). Έτσι, δεν πρέπει να μας ξενίζει η διάχυση στρεβλών απόψεων για την τέχνη (και όχι μόνο τη μουσική), η οποία παρουσιάζεται ως πεδίο ξένο για τον υπό διαμόρφωση πολίτη (και για τους υποτιθέμενους ήδη διαμορφωμένους πολίτες). Ένα πεδίο που προκαλεί τον φόβο και την αποστροφή που προκαλούσε ανέκαθεν κάθε τι «ξένο» για τον πολίτη – ή υπήκοο – σε διάφορες ιστορικές περιόδους.
Η παγίωση τέτοιων αντιλήψεων οδηγεί στις αναμενόμενες ερωτήσεις μαθητών, οι οποίοι εκφράζουν το γενικότερο πνεύμα της εποχής: τη συσσώρευση γνώσεων ως μέσο για μια κερδοφόρα οικονομική δραστηριότητα. Ακόμη και η ιδέα της τέχνης ως leisure, ως ανάπαυλας από την εργασία, αποτελεί απλώς προέκταση της οικονομικής ζωής στον ελεύθερο χρόνο, με στόχο – πάντα – την αποδοτικότερη επιστροφή σε αυτήν.
Παλιότερα, αυτό γινόταν αισθητό μόνο στα καλλιτεχνικά μαθήματα. Πλέον, ακόμη και τα θετικά μαθήματα είναι θύματα αυτής της επιβολής της βασικής οικονομικής αρχής: ελάχιστο κόστος – μέγιστο κέρδος. Η τέχνη υποβαθμίζεται σε υποκατάστατο της εργασίας· ο δημόσιος λόγος μετατρέπεται σε «μεταπροφορικό», ακρωτηριάζοντας μορφή και περιεχόμενο, περιοριζόμενος στην έκφραση μιας στείρας καθημερινότητας που απλουστεύει βίαια και ψευδώς το σύνθετο· η επιστήμη μετατρέπεται σε εύκολο εξουσιαστικό επιχείρημα, σε μια νέα μεταφυσική, υποταγμένη και αυτή στα πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα που την διαμορφώνουν κατά το δοκούν.
Υπό αυτές τις συνθήκες, η μουσική πλήττεται πρώτη (μαζί με το θέατρο και τα εικαστικά). Εξοστρακισμένη από το ελληνικό γενικό λύκειο, περιθωριοποιημένη στις κατώτερες βαθμίδες, αποτελεί παρά ταύτα ακόμη ένα παράδειγμα μαθήματος που υφίσταται κανονικά τόσο σε πλουσιότερες όσο και σε φτωχότερες χώρες από τη δική μας. Οι απόψεις περί «αριστοκρατικού» ή «ανουσίου» μαθήματος – αφού «δεν προσφέρει κάτι απτό για την καθημερινότητα» – λένε τελικά περισσότερα για εμάς ως λαό και για το εκπαιδευτικό μας σύστημα ως κοινωνική στόχευση, παρά για το ίδιο το μάθημα.
Τα προβλήματα που αναδεικνύονται συνιστούν πλέον τη ρίζα της πλειονότητας των δεινών του ελληνικού παραδείγματος. Μία πρόσφατα δημοσιευμένη επιστολή δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει. Πρόκειται για μία εκπαίδευση τόσο αναποτελεσματική, που έχει μετατραπεί σε δεκανίκι της ιδιωτικής.
Η υποβάθμιση της δημόσιας παιδείας ισοδυναμεί με υποβάθμιση του δημόσιου χώρου, του δημόσιου λόγου, της δημόσιας κριτικής σκέψης. Όσοι την εδραίωσαν, δημιούργησαν και το τέρας με τα πολλά κεφάλια: στρεβλές αντιλήψεις για την τέχνη, τοξικός δημόσιος λόγος, πτώση του κύρους της επιστήμης μέσω της χρήσης της ως επιχείρημα εξουσίας.
Δεν στοχεύω να υποδείξω ένα σχολείο που να καλλιεργεί όλες τις ανθρώπινες διαστάσεις με την ίδια ζέση (αν και, κατά τη γνώμη μου, αυτό θα όφειλε να είναι το ζητούμενο). Όμως, το δημόσιο σχολείο, στην παρούσα του μορφή, δεν μπορεί να ανταποκριθεί ούτε σε αυτόν τον ρόλο ούτε στον ρόλο της προετοιμασίας ενός ειδικευμένου – ή προ-ειδικευμένου – πολίτη. Αξίζει να θυμόμαστε με πόση πίκρα σχολίαζε ο Χρόνης Μίσσιος τα παραπάνω.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι τέχνες δεν θεωρούνται απλώς «αχρείαστες» – μπέρδεμα του χρήσιμου με το χρηστικό – αλλά, λόγω της λανθάνουσας δυναμικής τους, φαντάζουν ως απειλή απέναντι στο υπάρχον σύστημα βαρβαρότητας. Είναι ικανές να διαμορφώσουν έναν πολίτη που θα αμφιβάλλει, θα κρίνει, θα αυτοκριτικάρεται, θα αποφεύγει την ψευδή έπαρση της ταυτότητας και θα αναγνωρίζει την ανθρωπινότητά του ως μέρος μιας κοινότητας. Έναν πολίτη που θα επιζητεί, αλλά και θα αμφισβητεί, την αισθητική.
Η στάση του Υπουργείου Παιδείας δεν φαίνεται να συμφωνεί με τα παραπάνω. Απουσία μουσικών οργάνων στα σχολεία, ανυπαρξία ειδικών αιθουσών, έλλειψη του δίωρου της χορωδίας στο δημοτικό, μη διανομή βιβλίων μουσικής, περιορισμός του θεάτρου στις τέσσερις πρώτες τάξεις του δημοτικού, απαγορευτικός αριθμός μαθητών ανά τάξη.
Φυσικά, όταν στα ΕΠΑΛ αναδεικνύονται προβλήματα που είναι ήδη κοινό μυστικό εδώ και χρόνια – απλώς τώρα επισημοποιούνται με μία επιστολή – ίσως κάποιος θεωρήσει ότι τα παραπάνω είναι περιττά.
Θα έκανε όμως πάλι το ίδιο σφάλμα: αυτό της απαξίωσης των «αριστοκρατικών» ή «ανουσίων» προτάσεων.
Κανένα εκπαιδευτικό σύστημα δεν είναι τέλειο, αλλά ακόμη και αυτή η φράση αποτελεί ένα άλλοθι που διαιωνίζει τις υπάρχουσες στρεβλώσεις και προσφέρει το benefit of the doubt στην εκτελεστική εξουσία. Δεν υπάρχουν πια δικαιολογίες για την κακή μορφή του συστήματος. Αφού τόσο φτωχότερες όσο και πλουσιότερες χώρες έχουν καταφέρει να προσφέρουν καλύτερα εκπαιδευτικά συστήματα, τα μόνα περιττά είναι τα λόγια που μας προσφέρουν την παραμικρή παρηγοριά.
*Αθανάσιος Γρίβας, διευθυντής 1ου ΕΙΔΙΚΟΥ Δημοτικού Σχολείου Αμαρουσίου
* Βασίλης Σαμπάς, καθηγητής μουσικής
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
2ος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Η ύλη για 70.000 υποψήφιους ως 14/5 με τις λύσεις
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 15/05
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
