Ευχαριστώ τον φίλο Νικό Τζανάκο, επειδή μου έδωσε την ευκαιρία να συμμετέχω στην παρουσίαση ενός ακόμη αξιόλογου ιστορικού πονήματός του, που με ιδιαίτερη χαρά έχω προλογίσει. Βέβαια, θα πει κάποιος: «Μα πάλι με την ιστορία θα ασχοληθούμε;». Ναι, απαντώ. Και πάλι, και πάλι. Δεν υπάρχει τέλος στην ιστορία, και ας έχει υποστηρίξει το αντίθετο ο Φουκουγιάμα. Όπως είπε, πριν από 134 χρόνια, ο Όσκαρ Ουάιλντ και αναφέρει ο συγγραφέας: «Το μόνο καθήκον μας απέναντι στην ιστορία είναι να την ξαναγράψουμε», έστω και αν, πλέον, ξέρουμε, προσθέτω εγώ, ότι ,δυστυχώς, η ιστορία δεν διδάσκει ή όπως υποστήριζε ο αείμνηστος Γ. Δερτιλής, «διδάσκει ότι σπάνια διδάσκει». …
Η έρευνα, άρα και η ιστορική έρευνα, γράφει ένας κορυφαίος ιστορικο-συγκρτικικός της εκπαίδευσης, ο φίλος Αδρές Καζαμίας, ‘δεν έχε δεδομένα , έχει ζητούμενα’. Οι όποιες αλήθειες υπόκεινται στην αρχή της διαψευσιμότητας, για να θυμηθούμε τον Κhun .
Η ιστορία που γράφεται και ξαναγράφεται σε μεγαλύτερη συχνότητα, είναι αυτή που αφορά στην πολύπαθη Ελλάδα, με τις καταστροφές και τους θριάμβους, τους πολέμους, και τους πολλούς εμφυλίους, το ασταθές πολιτικό σύστημα, τα πετάγματα, τα επιτεύγματα και τις καθιζήσεις, τα τραύματα και τα δράματα, τη Σισύφειο πορεία, του Α. Καζαμία και τα ‘ανακοπτόμενα άλματα’ του Α. Δημαρά, σε μία χώρα ‘παραδόξως νεωτερική’ για να θυμηθούμε τον Γιάννη Βούλγαρη. Η ιστοριογραφία στην πατρίδα μας είναι γεμάτη συγκρούσεις. Οι τολμηροί ιστορικοί ερευνητές προσέθεταν στην έρευνα, αποκαλύπτοντας δυσάρεστες αλήθειες- το ξεκίνησε ο αείμνηστος μη ιστορικός Γιάννης Σκαρίμπας-, αλλά πολλαπλασίαζαν τους ‘θορυβώδεις’ εχθρούς τους. Είχαμε τους ακήρυχτους πολέμους των σχολικών βιβλίων ιστορίας, το ‘να καώσι’, το 1921, για τα καινοτόμα βιβλία της Βενιζελικής περιόδου 1917-1920 (Ψηλά Βουνά, Αλφαβητάρι με τον ήλιο), τα αποσυρθέντα βιβλία σχολικής ιστορίας, παραχαράξεις, σιωπές, μαύρες τρύπες,, ιδεολογική χρήση της ιστορίας. Οι εθνικοί μας ιστορικοί, συνήθως ωραιοποιούσαν ‘τον εθνικό εαυτό’ και δαιμονοποιούσαν τον ‘εθνικό άλλο’, τον απέναντι. Για όλα τα δεινά του έθνους έφταιγαν οι ξένοι, οι άλλοι, οι δολοπλόκοι, οι υποχθόνιοι, οι ανθέλληνες. Έτσι χτίσαμε, σε μεγάλο βαθμό, την εθνική μας ταυτότητα, με σιωπές και παραχαράξεις, κυρίως στην σχολική ιστορία, για να εισβάλει στη μεταπολίτευση η ‘δημόσια ιστορία’, κυρίως των ‘τηλεπαραθύρων’ (ένας τέτοιος αρνητικός πρωταγωνιστής είναι αρχηγός κόμματος στη Βουλή) , ασκώντας ασφυκτικό χειραγωγικό έλεγχο τόσο στην επιστημονική όσο και στην σχολική ιστορία. Με όλα αυτά, βέβαια, δεν διαμορφώσαμε ιστορικά εγγράμματους πολίτες, ούτε καν πολίτες . Και η ιστορία εκδικείται… Μελετήστε τα γκάλοπ… Κραυγάζουν… Όμως, παρ’ όλα τα παραπάνω ή και εξαιτίας αυτών, στην μεταπολίτευση, είχαμε άλματα στην επιστημονική ιστορία με Δερτιλή, Παναγιωτόπουλο, Βακαλόπουλο, Σβορώνο, Κωστή, Καλύβα, Κρεμμυδά, Χ’’ Iωσήφ, Ευθυμίου, του ‘δικού’ μας Νίκο Τόμπρο , αλλά και βήματα προόδου στην σχολική ιστορία. Έτσι, η απόσταση ανάμεσα στην επιστημονική ιστορία και τη σχολική ιστορία δεν καταργήθηκε, βέβαια, αλλά μειώθηκε σημαντικά.
Η επέτειος των 200 ετών από την επανάσταση του 1821, πριν από τέσσερα χρόνια, έδωσε μία καλή αφορμή να ξαναδούμε, με μεγάλη χρονική απόσταση και αναστοχασμό, αλλά και με μεγαλύτερη ευθύνη, σύνεση και γνώση, τα ζητήματα της επανάστασης του ’21 ή του αγώνα της ανεξαρτησίας, σύμφωνα με την ορολογία του Κ. Κωστή. Με την παραπάνω αφορμή, θα κυκλοφορήσει, από το ΕΚΠΑ το σημαντικό συλλογικό έργο «Τα 200 χρόνια του ελληνικού κράτους- Δομές και Θεσμοί» , των Αλιβιζάτου, Καραμανωλάκη, Χατζηβασιλείου, Μακρυδημήτρη κ.ά. Βάλτε κι έμενα στους ασήμαντους άλλους που συμμετείχα …. Επίσης, θα έχουμε το σχετικό με το 21 σημαντικό λεύκωμα και το θεματικό Πάρκο της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος με υπεύθυνο τον αγαπητό Αντιπεριφερειάρχη, δάσκαλο Ανδρέα Φίλια, και πρόσφατα το ΚΡΙΤΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21 των εξαιρετικών εκδόσεων του Παν. Κρήτης, με επιμέλεια των Κιτρομιλήδη και Τσουκαλά.
Το πόνημα του Νίκου Τζανάκου, π. άριστου φοιτητή του Ανοιχτού Πανεπιστημίου μας, εντάσσεται στα βιβλία τοπικής Ιστορίας και της Ιστορίας ‘από τα κάτω’. Θα περιοριστώ σε κάποιες από τις πολλές αρετές του:
- Η γλώσσα του. Μια γλώσσα ρέουσα, κατανοητή, σε μία εποχή που η γλώσσα μας συνεχώς φτωχαίνει και καθημερινά κακοποιείται.
- Ο συγγραφέας έχει μελετήσει τις προϋπάρχουσες σχετικές πηγές Δεν τις αγνοεί, τις αξιοποιεί. Δεν αντιγράφει ,παραπέμπει , όπως, σε Λάζαρη, Τόμπρο, Θωμόπουλο, Μούλια, Τριανταφύλλου, Ευθυμίου, Βλαχογιάννη κ.ά .
- Έχει κάνει κοπιαστική αρχειακή έρευνα στα υπόγεια των ανθυγιεινών ΓΑΚ, σε Μουσεία Τύπου, σε Δημοτικές Βιβλιοθήκες και αλλού. Δεν γράφει γνώμες και απόψεις, αλλά αυτά που προκύπτουν μετά από τον βασανιστικό έλεγχο των πηγών του . Προβαίνει σε αυτό που στην ιστορία ονομάζουμε ‘εσωτερική’ και ‘εξωτερική’ κριτική των τεκμηρίων. Ανοίγει διάλογο με τις πηγές του, οι οποίες, κάτω από ‘βασανιστήρια’, του μιλούν και αποκαλύπτουν άχαρες, δυσάρεστες γράφει ο ίδιος, αλήθειες. Αλήθειες που θα δυσαρεστήσουν και, ίσως, του προσθέσουν κάποιους εχθρούς, αλλά σίγουρα θα πολλαπλασιάσουν τους κριτικούς αναγνώστες που αναζητούν αλήθειες, που παλεύουν για ιστορικά εγγράμματους πολίτες, για την πολιτειότητα ή πολιτότητα (citizeship) με σύγχρονους όρους.
- Εκεί, όμως, που ο ΝΤ παράγει νέα σημαντική γνώση, γνώση που οδηγεί σε επίγνωση, είναι ότι, με όρους κοινωνιολογίας –οι σπουδές του και στο ΕΑΠ τον βοήθησαν πολύ, για να ‘ευλογήσω και τα γένια μας’- είναι η ενασχόληση του και η ανάδειξη του ρόλου της μεσαίας τάξης, των ηγετικών ομάδων, των Κοτζαμπάσηδων, αλλά και των απλών καθημερινών ανθρώπων . Σημειώνει εύστοχα ο συγγραφέας: « Η ιστορία της Πάτρας και της Αχαϊας έχει γραφτεί λες και δεν υπήρξε μεσαία τάξη σε αυτήν. Λες και δεν υπήρξαν καθημερινοί βιοπαλαιστές , αγωνιστές της ζωής. Όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα , η ιστορία γράφεται από τους δυνατούς. Και δυνατοί , αμέσως μετά την απελευθέρωση και για έναν αιώνα περίπου ήταν οι πρώην Κοτζαμπάσηδες και οι απόγονοί τους. … Ελάχιστες είναι οι ιστορικές αναφορές και τα στοιχεία για τους απλούς ανθρώπους και τη ζωή τους».
Η μελέτη των πηγών αποκαλύπτει τις δυσάρεστες αλήθειες για τους Κοτζαμπάσηδες, οι οποίοι από φοροεισπράκτορες του Σουλτάνου μετατράπηκαν σε παντοδύναμους μεγαλοϊδιοκτήτες και πολιτικούς.
Γράφει σχετικά: «Οι Κοτζαμπάσηδες έλαβαν αυξημένα προνόμια ως επιβράβευση για την μη προβολή αντίστασης,. Μεταξύ άλλων , ήταν υπεύθυνοι για την διαχείριση της κοινοτικής περιουσίας, για την απονομή δικαιοσύνης σε μία σειρά από θέματα, για την είσπραξη των φόρων και, βεβαίως, για την καταστολή των χωρικών της περιοχής ευθύνης τους. Μετείχαν, με άλλα λόγια, στην εκμετάλλευση και καταπίεση των ομοεθνών τους. ….Όλες οι κατά την επανάσταση Κοτζαμπάσικες οικογένειες του Μοριά έγιναν μεγάλες και πλούσιες στις σχέσεις τους με τους Τούρκους. Έτσι έγιναν οι μεγάλες περιουσίες και οι μεγάλες οικογένειες που κυβέρνησαν τον τόπο και μερικές ακόμη τον κυβερνούν….». Βασική αρχή των Κοτζαμπάσηδων, όπως αναφέρει ο συγγραφέας, ήταν : «Ο ζημιών το Έθνος ουδένα ζημιώνει» . Βέβαια, ο συγγραφέας δεν γενικεύει, δεν ισοπεδώνει. Έχει και πολλά θετικά παραδείγματα, αφού σημειώνει ότι πολλοί βοήθησαν αφάνταστα την επανάσταση, με κορυφαίο παράδειγμα τον Κατσαντώνη. Αναφέρεται αναλυτικά στους ‘Βεκίληδες’ , τον Αθανάσιο Κανακάρη, τον Κώστα Κωστάκη και τον Σωτηράκη Λόντο.
Με βάση τη θέση των Κοτζαμπάσηδων στον κοινωνικό καταμερισμό εργασίας εντός του Οθωμανικού κράτους ήταν αναμενόμενο να έρθουν μετά την απελευθέρωση σε έντονη σύγκρουση με τον Καποδίστρια, αλλά και τους στρατιωτικούς. Άλλες καταβολές, άλλη παιδεία, άλλοι προσανατολισμοί, άλλοι εθνικοί στόχοι, σημειώνει ο συγγραφέας. Γράφει: «Οι Κοτζαμπάσηδες εμπόδισαν τον Κολοκοτρώνη να καταλάβει την Πάτρα», αν κα ο ίδιος διαβεβαίωνε, ότι , «αν με άφηναν να πάγω , θα μου έδιδαν αμέσως τα κλειδιά οι Τούρκοι από τον φόβο τους». ΄Ετσι, ο συγγραφέας καταλήγει στην πιο δυσάρεστη και άχαρη αλήθεια-βόμβα’ , ότι δηλαδή: «Η άρνηση των Κοτζαμπάσηδων θα κρατήσει την πόλη της Πάτρας σκλαβωμένη για ακόμη εφτά χρόνια μέχρι να την απελευθερώσει ο Γάλλος Στρατηγός Μαιζών». Δεν είναι, γι’ αυτό, τυχαίο, ότι ο συγγραφέας, ονομάζει την περίοδο 1821-1828, ‘μαύρη επταετία’. Σε ποιο βιβλίο, όμως, σχολικής ιστορίας αναφέρονται αυτές οι πικρές, στενάχωρες, τραυματικές αλήθειες; Το βιβλίο, π.χ., που παρουσιάζουμε σήμερα εδώ, αλλά και πολλά άλλα αξιόλογα βιβλία τοπικής ιστορίας που ανέφερα, όπως το εμβληματικό Ιστορικό Λεξικό του Τριανταφύλλου, δεν φτάνουν στα σχολεία της Αχαϊας, και βέβαια ούτε οι συγγραφείς τους. Αυτό γιατί, έχουμε ένα σοβιετικού τύπου, κλειστοφοβικό, συγκεντρωτικό και χειραγωγούμενο σχολικό σύστημα, που έχει εξοβελίσει την τοπική ιστορία από τα προγράμματα σπουδών. Οι μαθητές διδάσκονται την ‘ιστορία από τα πάνω’ , αλλά όχι την ‘ιστορία από τα κάτω’, την ‘μικροϊστορία’.
Με βάση την παραπάνω πραγματικότητα, σας διαβεβαιώνω ότι ένας υποψήφιος των πανελλαδικών από την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος, μετά από ‘φρικτά βασανιστήρια’ τριών τουλάχιστον ετών, με ολοήμερες ασκήσεις απομνημόνευσης στο Λύκειο, μπορεί να γράψει 20 στο μάθημα Ιστορίας, αλλά μάλλον θα αγνοεί ποιος ήταν ο Μαιζών, ο Κανακάρης, ο Σταμάτης Βούλγαρης και ποια ήταν η σχέση του Καποδίστρια με την πόλη των Πατρών. Ο κ. Υπουργός αλλά και η κ. Πιερή το ξέρουν σίγουρα.
Εξαιρετικό. τέλος, ενδιαφέρον παρουσιάζει το πέμπτο κεφάλαιο του βιβλίου που αναφέρεται στις φατρίες των Δημάρχων. Από το 1843 μέχρι το 1881 έχουμε εναλλαγή δύο φατριών, αφού , όπως σημειώνει ο συγγραφέας «Ρούφος, Κανακάρης, και Καλαμογδάτης και οι δικοί τους άνθρωποι εκλέγονται εναλλάξ στην εξουσία».
Δεν θα σας πω άλλα για το βιβλίο που περιμένω να το πάρετε όλοι φεύγοντας. Θα μάθετε, θα κερδίσετε, ίσως και να αναρωτηθείτε. Μα είναι δυνατόν να ζω στην Πάτρα και να ξέρω τόσο λίγα για την ιστορία αυτής της πόλης;
Θα κλείσω, αφού συγχαρώ και τον εκδότη αγαπητό Ανδρέα Τσιλίρα, που έχει μετατρέψει ΤΟ ΔΟΝΤΙ σε φορέα πολιτισμού της πόλης. Το βιβλίο είναι πολιτισμός. Ευχαριστούμε, Ανδρέα.
-Κύριε Υπουργέ, γνωρίζοντας ότι είστε ανοιχτός σε ιδέες άνθρωπος, κάνετε μία επίσκεψη στην νέα υπουργό Παιδείας, που είναι και εκπαιδευτικός, πείτε της να ξεχάσει λίγο τον ‘μπαμπούλα’ της αξιολόγησης (είμαι υπέρ της αξιολόγησης) , και φροντίστε μαζί να ανοίξετε λίγο τις πόρτες και τα παράθυρα των ελληνικών σχολείων, για να μπει καθαρός αέρας, λίγο φως, αλλιώς θα ξαναβρεθεί κάποιος σύγχρονος Κουντουράς και θα σας πει, ΚΛΕΙΣΤΕ ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ. Μη διαιωνίζετε, εν έτει 2025, το καθεστώς του ενός σχολικού βιβλίου, συχνά ακατάλληλου, κατάλοιπου δύο δικτατοριών, του Μεταξά, το 1936 με τον ΟΕΔΒ και του Παπαδόπουλου, το 1969, που επέβαλαν αυτό το αναχρονιστικό καθεστώς, ευρωπαϊκή πρωτοτυπία, ακόμη και στα πανεπιστήμια. Άκουσα πριν από λίγες ημέρες, αλλά για πολλοστή φορά, από την Υπουργό, ότι από το 2026 θα έχουμε ξανά ένα διευρυμένο ‘πολλαπλό βιβλίο’, που να θυμίσω ότι το καθιέρωσε, το 1997, ο αείμνηστος και ‘λιθοβολημένος’ Γ. Αρσένης. Ήμουν νιος και γέρασα…
Αγαπητέ Νίκο. Εσύ μην απογοητεύεσαι από όλα αυτά. Συνέχισε να γράφεις. Θα πρέπει, το δικαιούσαι, να σε κάνουμε επίτιμο μέλος των ιστορικών Εταιρειών. Γράφεις κι εσύ την ιστορία σου στην ιστορία.
Καλοτάξιδο και αυτό το βιβλίο σου.
Σημ. Πρόκειται για το κείμενο που διάβασα στην εκδήλωση της 7ης Μάη στην αίθουσα του Δικηγορικού Συλλόγου Πατρών, στην οποία παρουσιάστηκε το βιβλίο του κ. Τζανάκου
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
2ος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Η ύλη για 47.000 υποψήφιους ως 6/6 με τις λύσεις
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 6/6
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
