Ξένια Πηρούνια Αν και η πρώτη ταινία επιστημονικής φαντασίας είναι ευρέως αποδεκτό πως είναι το «Ταξίδι στη Σελήνη» (1902) του Ζωρζ Μελιές, η «Μητρόπολη» (1927) του Φριτς Λανγκ είναι η πρώτη βωβή μεγάλου μήκους του είδους. Ήταν η πιο ακριβή ταινία που είχε γυριστεί μέχρι τότε στην Ευρώπη και σηματοδότησε ένα νέο όραμα για το πώς θα μπορούσε μια ταινία να λειτουργήσει ως δημιουργικό μέσο. Παραγωγός της ταινίας ήταν ο Έριχ Πόμερ ενώ η διανομή έγινε από την UFA.
Τα γυρίσματα ξεκίνησαν το 1925 και η παραγωγή στοίχισε, επτά εκατομμύρια μάρκα, ποσό υπέρογκο για την εποχή που οδήγησε στη χρεοκοπία της UFA ενώ το σενάριο της ταινίας είναι βασισμένο στη νουβέλα της συνεργάτιδας και συζύγου του Λανγκ -μέχρι την άνοδο των ναζί στην εξουσία και την αυτοεξορία-, Τέα φον Χάρμπου. Ο Φριτς Λανγκ είχε ήδη κερδίσει τον τίτλο του ταλαντούχου σκηνοθέτη με την ταινία του «Οι Νιμπελούνγκεν», ιστορία που βασίζεται στο γερμανικό μυθολογικό έπος Nibelungenlied. Το «Μetropolis» είναι η σπουδαιότερη ταινία επιστημονικής φαντασίας κι ένα από τα πέντε-δέκα γνήσια αριστουργήματα του κινηματογραφικού του 20ού αιώνα.
Η «Μητρόπολη» όμως δεν είναι απλώς και μόνο μια ταινία.
Είναι η ναυαρχίδα του sci-fi, που έθεσε τους κώδικες του είδους. Είναι ένα εξαίρετο δείγμα και ταινία-σταθμός του γερμανικού εξπρεσιονισμού την περίοδο της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Είναι η αιτία που ο Χίτλερ -μέσω του Γκέμπελς- το 1933 που ανέβηκε στην εξουσία πρότεινε στον Φριτς Λανγκ να αναλάβει την κινηματογραφική προπαγάνδα του καθεστώτος. Είναι η ταινία που προκάλεσε πόλεμο ανάμεσα στους κριτικούς και όχι μόνο για το αν προωθεί ή όχι τη ναζιστική ιδεολογία. Ας σημειωθεί ότι στη Γερμανία, μετά την επίσημη προβολή της, η ταινία λογοκρίθηκε για τα «κομμουνιστικά της μηνύματα» ενώ ακολούθησαν δεκάδες περιπτώσεις λογοκρισίας, αποκαταστάσεων και επανεκδόσεών της. Είναι η ταινία που τροφοδοτεί τη μουσική βιομηχανία μέχρι και σήμερα έχοντας αναφορές σε αυτήν από τον Freddie Mercury μέχρι τη Madonna και τη Beyoncé. Είναι η ταινία που ολοκληρωμένη κυκλοφόρησε μόλις το 2010 στη Γερμανία μετά την ανακάλυψη των 20 χαμένων λεπτών στην Ταινιοθήκη της Αργεντινής, στο Μπουένος Άιρες, ενώ στην Ελλάδα προβάλλεται στην ολοκληρωμένη της μορφή για πρώτη φορά, αυτές τις ημέρες. Είναι η ταινία που αποκρυσταλλώνει τις πολιτικές και κοινωνικές διεργασίες της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, σε έναν τόπο-κόμβο του καπιταλιστικού κεφαλαίου –εξ ου και ο τίτλος «Μητρόπολη»-, αναδεικνύει ουσιαστικά το ρόλο της Σοσοαλδημοκρατίας στην άνοδο του Χίτλερ, την κατακερματισμένη γερμανική ψυχή μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την κατεύθυνση της δεξιάς διανόησης για συγκερασμό του γερμανικού ρομαντισμού με την τεχνολογική εξέλιξη. Πριν και μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους ναζί, ένα σημαντικό ρεύμα εντός της ναζιστικής ιδεολογίας προωθούσε τη συμφιλίωση ανάμεσα στις αντιεκσυγχρονιστικές, ρομαντικές και αντιορθολογικές ιδέες που είναι παρούσες μέσα στο γερμανικό εθνικισμό και στην εκδήλωση της λογικής μέσων-σκοπών, δηλαδή τη σύγχρονη τεχνολογία. Οι αντιδραστικοί μοντερνιστές έμαθαν τη γερμανική δεξιά να μιλά για τεχνολογία και κουλτούρα, και καλούσαν σε μια επανάσταση από τα δεξιά η οποία θα αποκαθιστούσε την προτεραιότητα της πολιτικής και του κράτους έναντι της οικονομίας και της αγοράς και θα συνέδεε έτσι τον ρομαντισμό με τον επανεξοπλισμό της Γερμανίας. Τη γερμανική Innerlichkeit (εσωτερικότητα) και τη σύγχρονη τεχνολογία. Κι όμως, η Μητρόπολη μιλά για όλλες αυτές τις εσωτερικές διεργασίες και αποτελεί ίσως την πιο προφητική ταινία στην ιστορία του κινηματογράφου.
Είναι η ταινία που έχει επηρεάσει άμεσα και διεισδυτικά την ποπ κινηματογραφική βιομηχανία του sci-fi από το Blade Runner (1982), το Dark City (1998), το The Fifth Element (1997) , το AI: Τεχνητή Νοημοσύνη (2001) μέχρι το Star Wars. Είναι η πρώτη ταινία όπου εμφανίζεται το αντίγραφο ενός ανθρώπου με τεχνολογικούς όρους, το ανδροειδές και η πρώτη που τα τεχνολογικά επιτεύγματα της, τα πρωτοποριακά ειδικά εφέ φαντάζουν αδιανόητα για την εποχή της. Είναι η ταινία που σύμφωνα με πληροφορίες του Hollywood Reporter θα μετατραπεί σε σειρά τηλεοπτικών επεισοδίων από τον S. Esmail, τον δημιουργό του Mr. Robot. Είναι η ταινία που 90 χρόνια μετά τη δημιουργία της, έχουμε τόσα να πούμε και να σκεφτούμε για αυτήν.
H ταινία
Στη γνωστή υπόθεση του έργου, η «Μητρόπολη» είναι μια φουτουριστική δυστοπική μεγαλούπολη, ένας παράδεισος για την ελίτ και μια κόλαση για την εργατική τάξη. Βρίσκεται κάπου στο μέλλον και είναι χωρισμένη σε δύο κοινωνικές τάξεις που ζουν και σε διαφορετικά επίπεδα. Παράδειγμα υψηλής τεχνολογίας, στολίδι της πιο μοντέρνας αρχιτεκτονικής, με εντυπωσιακά πανύψηλα κτήρια, εναέρια κυκλοφορία, όπου η διασκέδαση και ο πλούτος, βρίσκονται σε αφθονία για την ελίτ που κατοικεί στο άνω επίπεδο. Στα έγκατα της γης, κάτω από την πόλη, μέσα στο σκοτάδι, βρίσκεται η υπόγεια πόλη όπου ζουν οι εργάτες-σκλάβοι. Μέσα σε κατακόμβες, τούνελ και ασανσέρ, οι εργάτες δουλεύουν εξαντλητικά επί δέκα ώρες την ημέρα σαν ρομπότ θέτοντας σε λειτουργία τις μηχανές για να μπορούν οι αστοί να απολαμβάνουν τα πλούτη στους «αιώνιους κήπους».
Κυβερνήτης αυτού του νέου Πύργου της Βαβέλ είναι ο Γιόχαν Φρέντερσεν που διοικεί την πόλη από το τεράστιο γραφείο του στην κορυφή ενός ουρανοξύστη. Όμως, αυτή η κατάσταση σύντομα θα αλλάξει, όταν ο γιος του Φρέντερσεν, ο Φρέντερ, ανακαλύπτει τα κάτω επίπεδα, γνωρίζει κατά τύχη την όμορφη Μαρία, κόρη ενός εργάτη, η οποία καλεί τους εργάτες να κάνουν υπομονή μέχρι την έλευση του Σωτήρα τους, μέχρι τα χέρια να ενωθούν με το μυαλό με τη διαμεσολάβηση της καρδιάς.
Όταν ο Φρέντερσεν βλέπει την επιρροή της Μαρίας στους εργάτες, αλλά και στον γιο του Φρέντερ, ο οποίος επιθυμεί να φέρει δικαιοσύνη, δίνει εντολή στον μισότρελο επιστήμονα Ρότβανγκ -ο οποίος κατοικεί μεταξύ των δυο κόσμων- να δώσει τη μορφή της Μαρίας σε ένα μοχθηρό ρομπότ, το οποίο θα παρακινήσει τους εργάτες σε εξέγερση και θα δικαιολογήσει αργότερα τη βίαιη επέμβασή του. Η Αγία Μαρία των εργατών έχει μεταμορφωθεί σε μια αμαρτωλή που οδηγεί στον θάνατο και η οποία θα προτρέψει τους εργάτες να καταστρέψουν τις μηχανές.
Οι εργάτες καίνε τις μηχανές και έτσι η πόλη πλημμυρίζει. Η πραγματική Μαρία που έχει ξεφύγει από τον Ρότβανγκ σώζει όσα περισσότερα παιδιά μπορεί μαζί με τον Φρέντερ που την ξαναβρίσκει. Ο αρχιεπιστάτης Γκροτ οδηγεί τους εργάτες στο καμπαρέ με σκοπό να κάψουν τη Μαρία-ρομπότ. Κάτω από τη μορφή της Μαρίας, μέσα από την πυρά, εμφανίζεται το ρομπότ. Ο Φρένερσεν που παρακολουθεί εμβρόντητος δίνει το χέρι στον Γκροτ σε μια ένδειξη συμφιλίωσης. Ο Γκροτ διστάζει και μόνο όταν η Μαρία βάζει τον Φρέντερ ως διαμεσολαβητή ανάμεσά τους, δίνουν τα χέρια πραγματώνοντας την αρχική ρήση της Μαρίας πως για να ενωθούν τα χέρια με το μυαλό πρέπει να μεσολαβήσει η καρδιά.
Μητρόπολη: Δημοκρατία της Βαϊμάρης και γερμανικός ρομαντισμός υψηλής τεχνολογίας
Αυτή η φράση στη σύμβαση τέλους είναι και η αιτία που αποδίδεται στον Λανγκ η πρόθεση της προώθησης της ναζιστικής ιδεολογίας. Αυτά παθαίνει όμως κανείς, αν κρίνει και διαβάζει ένα έργο εκτός ιστορικού και πολιτικού πλαισίου αναφοράς, εκτός των συνθηκών που το γέννησαν. Να εξηγηθούμε:
Η Μητρόπολη γυρισμένη στη Γερμανία τα χρόνια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, αντανακλά τη μακάβρια, δυσοίωνη και νοσηρή περιπλάνηση της γερμανικής ψυχής αμέσως μετά τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και τα χαρακτηριστικά των σύγχρονων Μητροπόλεων υπό το πρίσμα της παγκόσμιας ενοποίησης στο τέλος του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου όπου η Νέα Υόρκη γίνεται το κέντρο του διεθνούς εμπορίου και της βιομηχανίας. Άλλωστε, πηγή έμπνευσης για το φουτουριστικό «Μetropolis» αποτέλεσε το ταξίδι του Λανγκ στη Νέα Υόρκη μαζί με τον παραγωγό Έριχ Πόμερ. «Βλέποντας τη Νέα Υόρκη , σκέφτηκα ότι ήταν η χοάνη πολυδιάστατων και συγκεχυμένων ανθρώπινων δυνάμεων, τυφλών που συνωστίζονται στην ακαταμάχητη επιθυμία τους να αξιοποιηθούν, και γι αυτό ζουν με αδιάλειπτο άγχος. Τα κτίρια έμοιαζαν να είναι ένα κάθετο λαμπερό πέπλο, πολύ ελαφρύ, ένα πολυτελές ζωγραφιστό σκηνικό που κρεμόταν από τον σκοτεινό ουρανό για να θαμπώσει, να προσελκύσει, να υπνωτίσει. Τη νύχτα, η πόλη έδινε απλώς την εντύπωση ότι ζούσε – και ζούσε, αλλά όπως ζουν οι ψευδαισθήσεις. Ήξερα ότι έπρεπε να κάνω μια ταινία πάνω σε όλες αυτές τις εντυπώσεις.» έχει πει ο ίδιος. Πάνω σε αυτές τις ψευδαισθήσεις, πολιτικές και κοινωνικές, θα συμπληρώναμε.
Αν δούμε την παγκοσμιοποίηση ως διαδικασία και όχι ως στατική κατάσταση, θα αντιληφθούμε πως οι σύγχρονες μητροπόλεις ως κόμβοι του καπιταλιστικού πλούτου και συσσώρευσης του κέρδους από την εκμετάλλευση των υποκειμένων παραγωγής ενέχουν μια αντίφαση: αυτή η τάση προς την καθολικότητα, τη διαρκή επέκταση και καινοτομία συνιστά και τη θεμελιώδη αντίφαση εντός των μητροπόλεων αφού έρχεται σε σύγκρουση με τα όρια που θέτει η επιδίωξη του ατομικού κέρδους, αναγκαίο όρο γέννησης του κεφαλαίου. Αυτή η αντίφαση γεννά την ασφυξία στους εντός της μητρόπολης.
Μετά την πρώτη φάση της παγκοσμιοποίησης και τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, στο μεσοπόλεμο έχουμε μια επιστροφή στο εθνικό με πολλές μορφές. Η ναζιστική επικράτηση στη Γερμανία αποτελεί την ακραία έκφραση του οικονομικού εθνικισμού με τη μορφή του φασισμού, την επιστροφή σε μια εθνική εσωστρέφεια. Το Βερολίνο της Μητρόπολης του Λανγκ ήθελε να εξελιχθεί στο μέγα αλλά γίνεται δυστοπία και μάλιστα ναζιστική, εκφράζοντας τις διεργασίες που υπήρχαν στο εσωτερικό της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, διεργασίες που έφεραν τον Χίτλερ στην εξουσία το 1933. Ο Κρακάουερ στο βιβλίο του «Από τον Καλιγκάρι στον Χίτλερ», αναλύει τους ψυχολογικούς μηχανισμούς πίσω από την εγγενή αδυναμία της Σοσιαλδημοκρατίας και τις παράξενες αντιδράσεις της γερμανικής μάζας.
Η εναπόθεση της ελπίδας στην άνοδο του φασισμού βασίστηκε κατά τον Κρακάουερ στους ψυχολογικούς μηχανισμούς και η αποκάλυψη αυτών των προσδοκιών και διαθέσεων μέσα από την ανάλυση των γερμανικών ταινιών της εποχής μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση της ανόδου και της υπεροχής του Χίτλερ.
Ο Jeffrey Herf στο βιβλίο του «Αντιδραστικός Μοντερνισμός: τεχνολογία, κουλτούρα και πολιτική στη Βαϊμάρη και το τρίτο Ράιχ», αναλύει πως ο εθνικοσοσιαλισμός συμφιλίωσε τη γερμανική ψυχή με τη σύγχρονη τεχνολογία. Η ιδιαίτερη συμβολή του Μπένγιαμιν βρίσκεται στο ότι κατανόησε πως για τους δεξιούς διανοούμενους της Γερμανίας, η «απελευθέρωση» της τεχνολογίας από τους κοινωνικούς και πολιτικούς περιορισμούς της Βαϊμάρης ήταν συνώνυμη με τη γερμανική ψυχή.
Ο γερμανικός εξπρεσιονισμός του Λανγκ, διαπλέκει τα φουτουριστικά στοιχεία με τις γοτθικές και βιβλικές αναφορές και χρησιμοποιεί στοιχεία του θρησκευτικού μυστικισμού, εκφράζοντας το ανορθολογικό. Ο Λανγκ με τη Μητρόπολη, αποκρυσταλλώνει στην οθόνη ολόκληρες διεργασίες και διαμάχες της εποχής της Βαϊμάρης γύρω από την φαινομενικά αδύνατη σύγκλιση της απόρριψης του Διαφωτισμού και του ταυτόχρονου εναγκαλισμού της τεχνολογίας.
Είναι ανατριχιαστική η ομοιότητα του «βαδίσματος της χήνας» και των εικόνων που πλάθει ο Λανγκ με τις ρεαλιστικές εικόνες με τις οποίες θα έρθει αντιμέτωπη η ανθρωπότητα μετά την επικράτηση των ναζί, το 1933. Η αισθητικοποίηση της πολιτικής από τους ναζί και η αντιμετώπιση των μαζών και της πολιτικής ως θέαμα αντανακλώνται στις εικόνες που πλάθει ο Λανγκ. Ο τρόπος που ο Λανγκ δομεί τη μάζα των εργατών καθώς πηγαίνουν στα υπόγεια, οι μηχανικές τους κινήσεις αλλά και τα σπίτια-κουτιά στα οποία μένουν αντανακλά τις εξατομικευμένες υπάρξεις που δεν έχουν εαυτό μέσα σε ένα σύστημα που κυριαρχεί η ανταλλακτική αξία και τελικά, στην ακραία έκφραση του οικονομικού εθνικισμού που αρχίζει να μπαίνει η Γερμανία την περίοδο της Βαϊμάρης, επικρατεί ο φασισμός.
Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης αποτέλεσε συνέπεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, μια προσπάθεια εγκαθίδρυσης πολιτικής δημοκρατίας πάνω σε συντηρητικές κοινωνικές βάσεις και οι σοσιαλδημοκράτες βρέθηκαν να στρέφονται προς τα δεξιά για να συντρίψουν την επανάσταση από τα αριστερά. Η βίαιη και αιματηρή καταστολή της κομμουνιστικής επανάστασης του 1918 και η άγρια δολοφονία των ηγετών της, Ρ.Λούξεμπουργκ και Κ. Λύμπκνεχτ, σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση της Γερμανίας, το δυσβάστακτο πολεμικό χρέος και την αδυναμία του Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος να περιορίσει την πολιτική δύναμη των βιομηχάνων, του στρατού και της κρατικής γραφειοκρατίας, η διαχείριση από την σοσιαλδημοκρατία και η τελική επικράτηση των ναζί είχε ως αποτέλεσμα την νεκρανάσταση του καπιταλισμού, μετά το ισχυρό σοκ που υπέστη αυτός με το Κραχ του 1929, μέσω της καπιταλιστικής συσσώρευσης σε κρατικό επίπεδο, που συντελέστηκε από τον ναζισμό, σε συνεργασία με το γερμανικό κεφάλαιο.
Η δεύτερη περίοδος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, η (εφήμερη) περίοδος της δημοσιονομικής σταθεροποίησης του 1924 έφερε μια περίοδο επενδύσεων και εξορθολογισμού της βιομηχανίας όπου ο φορντισμός και η στηριζόμενη σε κορπορατικούς διακανονισμούς ταξική ειρήνη επέτρεπε την αυξανόμενη επίπλαστη παραγωγικότητα. Το χάσμα ανάμεσα στους τυπικά δημοκρατικούς πολιτικούς θεσμούς και τις αξεπέραστες ακόμα αντιφιλελεύθερες κοινωνικές, οικονομικές και ιδεολογικές κληρονομιές της Γερμανίας αναδύθηκε πάλι στην επιφάνεια ανάμεσα στα 1929 και 1933 όταν η ύφεση αποδείχθηκε πολύ ισχυρή, η ανεργία μεγάλωσε, και ο Χίτλερ μπορούσε να εκμεταλλευτεί αποτελεσματικά την άβυσσο που χώριζε τον στρατό από τη δημοκρατία και να εμφανίσει τη διάλυση του κοινοβουλίου και των συνδικάτων ως πράξη εθνικής απολύτρωσης, πολιτικής χειραφέτησης, οικονομικής ανάκαμψης και τεχνολογικής προόδου.
Δεν είναι περίεργο που οι δεξιοί διανοούμενοι θεωρούσαν την πολιτική της καταστροφής της ανάπηρης αυτής δημοκρατίας ως αναγέννηση του έθνους και αποφασιστικό βήμα προς τα εμπρός. Πριν και μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους ναζί, η συντηρητική ιδεολογία προωθούσε τη συμφιλίωση ανάμεσα στις αντιεκσυγχρονιστικές, ρομαντικές και ανορθολογικές ιδέες που είναι παρούσες μέσα στον γερμανικό εθνικισμό και στην πιο καθαρή εκδήλωση της λογικής μέσων-σκοπών, δηλαδή τη σύγχρονη τεχνολογία.
Οι αντιδραστικοί μοντερνιστές (Χ.Φράυερ, Ε.Γύνκερ, Κ.Σμιτ, Β.Ζόμπαρτ, Ο.Σπένγκλερ) αποκαλούσαν τους εαυτούς τους πολιτιστικούς επαναστάτες που εξοστράκιζαν τον υλισμό στο παρελθόν. Ήταν εθνικιστές που οδήγησαν τον ρομαντικό αντικαπιταλισμό της γερμανικής δεξιάς μακριά από τον στραμμένο προς το παρελθόν βουκολισμό και έβαλαν στη θέση του το περίγραμμα μιας όμορφης νέας τάξης σε ένα ενωμένο, τεχνολογικά προηγμένο έθνος που θα αντικαθιστούσε το άμορφο χάος που γεννά ο καπιταλισμός συνδέοντας έτσι τον ρομαντισμό με τον επανεξοπλισμό της Γερμανίας. Ο Τόμας Μαν περιέγραψε την ουσία του αντιδραστικού μοντερνισμού ως έναν «ρομαντισμό υψηλής τεχνολογίας». Αυτοί ισχυρίζονταν ότι η Γερμανία θα μπορούσε να είναι τεχνολογικά προηγμένη και πιστή στην ψυχή της. Όπως επανειλημμένως τόνισε ο Γκέμπελς θα ήταν ο αιώνας του ατσαλένιου ρομαντισμού. Δεν μας προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι ο Γκέμπελς κάλεσε τον Λανγκ να αναλάβει τη ναζιστική κινηματογραφική παραγωγή.
Αν και ο σκηνοθέτης δεν είχε καμία τέτοια πρόθεση, στο Μετρόπολις, το μήνυμα που αφήνει στο τέλος, -αλλά και ο τρόπος που έφερε στο προσκήνιο μια μελλοντική φουτουριστική πόλη όπου οι εργάτες δεν είναι παρά μια προέκταση της μηχανής με σκοπό την αύξηση του κεφαλαίου προς όφελος του κυβερνήτη που έχει επανειλημμένως συσχετιστεί με τον Χίτλερ,- καθρεφτίζει τις πεποιθήσεις των αντιδραστικών μοντερνιστών και το όραμα των ναζιστών.
Ο Έρνστ Μπλοχ αναφέρθηκε τη δεκαετία του 1930 στη σύνθεση τεχνολογίας και ανορθολογισμού στη γερμανική ιδεολογία. Η ανάλυση του Μπλοχ για την Ungleichzeitigkeit, με λίγα λόγια «μη-συγχρονικότητα», έστρεψε τη συζήτηση στη συγχώνευση του γερμανικού ρομαντισμού με μια λατρεία της τεχνολογίας.
Δεν υπάρχει φυσικά μια ευθεία γραμμή που να ενώνει τον ρομαντισμό με τον ναζισμό ούτε και ισχυριζόμαστε κάτι τέτοιο.
Μέσα όμως από μια σύνδεση ζητημάτων που θεωρούνται διαχωρισμένα, δηλαδή κουλτούρας και νοήματος, ιστορίας και πολιτικής μπορούμε να αναγνωρίσουμε τη ροή των γεγονότων και το καθρέφτισμά τους στο γερμανικό φιλμ της Βαϊμάρης. Μέσα από αυτό το συγκερασμό οι ρομαντικοί της δεξιάς εξυμνούσαν τη συγκίνηση, το πάθος, τη δράση και την κοινότητα, τα όνειρα και τους μύθους. Επέκριναν τον «άψυχο» ορθό λόγο και στρέφονταν προς το κράτος ως εναλλακτική λύση απέναντι στον φιλελευθερισμό και την καπιταλιστική κοινωνία. Υποστήριζαν ότι μονάχα το έθνος κράτος βρισκόταν πάνω από τα ταξικά συμφέροντα. Το παράδοξο του να απορρίπτεις τον ορθό λόγο και να εναγκαλίζεσαι την τεχνολογία δεν διέφυγε από τον Βάλτερ Μπένγιαμιν.
Τα σχόλια του Μπένγιαμιν για την αισθητικοποίηση της πολιτικής ζωής και της τεχνολογίας μεταξύ των διανοούμενων της Βαϊμάρης επισημαίνουν πως το γερμανικό αίσθημα για τη φύση σύναψε ειρήνη με το βιομηχανοποιημένο τοπίο. Θεωρούσε πως οι δεξιοί διανοούμενοι οδηγήθηκαν στο φασισμό επειδή ήλπιζαν ότι θα μπορούσε να οδηγήσει σε επίλυση της πολιτιστικής κρίσης της αστικής κοινωνίας. Ο εθνικοσοσιαλισμός στη Γερμανία υποσχόταν ομορφιά, αισθητική μορφή και πνευματική ενότητα του έθνους. Ο Μπένγιαμιν υποστήριξε πως αυτό το πρόγραμμα αισθητικής αναζωογόνησης και «ξεπεράσματος» της πολιτιστικής παρακμής έμπαινε στην υπηρεσία των πλέον άμεσων υλικών συμφερόντων του γερμανικού μιλιταρισμού και ιμπεριαλισμού. Έβλεπε πως όσο λιγότερο σημαντικό γινόταν το άτομο στο βιομηχανοποιημένο πεδίο της μάχης, τόσο περισσότερο οι δεξιοί υπέρμαχοι της τεχνολογίας τόνιζαν την παρουσία του. Ο Μπένγιαμιν μιλά για μια «νέα θεωρία για τον πόλεμο», σύμφωνα με τη οποία ο πραγματικός στόχος της μεταπολεμικής δεξιάς ήταν να μετατρέψει την ήττα σε νίκη της μορφής και του ωραίου.
Με το να γίνεται ο πόλεμος αντικείμενο αισθητικών θεωρήσεων συσκοτίζονται τα πολιτικά και κοινωνικά συμφέροντα και οι στόχοι που το γέννησαν. Υπό αυτό το πρίσμα (της δεξιάς αντίληψης) η Γερμανία θα μπορούσε να γίνει τεχνικά προηγμένη και να παραμείνει κοινότητα. Ο Μπλοχ μίλησε για μια μίξη μυστικισμού και τεχνικής νεωτερικότητας συμβάλλοντας στην παρατήρηση του Μπένγιαμιν για λατρεία της τεχνικής και τη διατήρηση των χαρακτηριστικών του γερμανικού ρομαντισμού που αναφέραμε. Η πιο συγκεκριμένη παρατήρηση σε σκηνές και τεχνικές της ταινίας θα αφήσει να διαφανούν όλες αυτές οι επιρροές ή το καθρέφτισμα καλύτερα στο έργο του Λανγκ.
Το βασικό μήνυμα της ταινίας διατυπώνεται από την αγία Μαρία: «Ο βασικός διαμεσολαβητής μεταξύ του μυαλού και των χεριών πρέπει να είναι η καρδιά!». Πάνω σε αυτή τη φράση ο Κρακάουερ θα βασίσει τον ισχυρισμό του περί προφητικού μηνύματος της ταινίας μακριά από οποιαδήποτε ανόητη ταύτιση αυτής με τη φασιστική ιδεολογία. Πρόκειται για αντανάκλαση των συνθηκών και των πεποιθήσεων της εποχής και σε καμία περίπτωση για προώθησης της ναζιστικής ιδεολογίας από τον Φριτς Λανγκ. Μάλλον το αντίστροφο συμβαίνει. Παρακολουθώντας την ταινία, ενενήντα χρόνια μετά όπου οι αφηγήσεις της παγκοσμιοποιημένης Ευρώπης έχουν σκάσει σαν φούσκα γίνεται παραπάνω από εμφανές ότι η Αποκάλυψη που περιμένουν οι εργαζόμενοι-σκλάβοι της Μητρόπολης έχει τα ίχνη της μέσα στις δυστοπικές κατακόμβες της Μητρόπολης. Στο ξετύλιγμα των αρχιτεκτονικών ουτοπιών μέσα στη Ιστορία, από τους προ-καπιταλιστικούς σχηματισμούς έως την αστική νεωτερικότητα και τον Μοντερνισμό, ο Ερνστ Μπλοχ διακρίνει μια διαλεκτική ανάμεσα σε δύο αντιφατικές μεταξύ τους τάσεις που κινούνται προς αντίθετους πόλους: την ουτοπία του νεκρικού κρυστάλλου, με εμβληματικό Τόπο την φαραωνική Αίγυπτο των Πυραμίδων και την ουτοπία του Δέντρου της Ζωής που χαρακτηρίζει τους γοτθικούς καθεδρικούς ναούς. Η ουτοπία του Δέντρου της Ζωής μιλά για τη λυτρωμένη ανθρωπότητα σε έναν ριζικά μεταμορφωμένο κόσμο.
Άλλωστε είναι ξεκάθαρο πως ο Λανγκ στη σύμβαση τέλους της ταινίας, μας δίνει απάντηση στο περιεχόμενο και τον προβληματισμό μέσα από τη μορφή. Στην τελευταία σκηνή της ταινίας αν όντως η καρδιά θριάμβευε πάνω στην τυραννική εξουσία, ο θρίαμβος αυτός θα απέρριπτε το προηγούμενο αυστηρό βιομηχανοποιημένο σκηνικό ενώ εδώ ακόμη και μετά τη χειραψία βλέπουμε την παντοδυναμία του Φρέντερσεν. Τα διακοσμητικά μοτίβα υπερισχύουν οποιασδήποτε ανθρώπινης έκφρασης και υπέρβασης. Το πλήθος που πλησιάζει έχει την ίδια ανατριχιαστική ομοιομορφία, την ίδια ενδυμασία, το ίδιο μηχανικό βάδισμα, το ίδιο δεκάωρο στην κατακόμβη, τα ίδια σπίτια-κουτιά. Τίποτα δεν αλλάζει. Κι αυτό ακριβώς είναι το μήνυμα του Λανγκ. Η συνεργασία και η συμφιλίωση με την ελίτ καμία αλλαγή επαναστατικής κατεύθυνσης για την εργατική τάξη δε φέρνει. Ολόκληρη η σύνθεση της τελευταίας σκηνής δηλώνει ότι ο βιομήχανος «αναγνωρίζει» την αξία της καρδιάς μόνο και μόνο για να τη χειριστεί. Όχι απλώς δεν παραδίδει ή δεν χάνει την εξουσία του αλλά θα την επεκτείνει πατώντας σε ένα βασίλειο που μόλις αναγνώρισε: το βασίλειο της συλλογικής ψυχής. Το μόνο που κατάφερε ο Φρέντερ ήταν να νομιμοποιήσει την ολοκληρωτική κυριαρχία του βιομήχανου θεωρώντας μάλιστα ότι έχει νικήσει. O Λανγκ αναλύοντας και αναπαριστώντας τις συνθήκες γύρω του με εργαλείο τον γερμανικό εξπρεσιονισμό, βλέπει το μέλλον της Γερμανίας, και δυστυχώς όχι μόνο.
Ο Λανγκ δημιούργησε μια ταινία που προειδοποιούσε και αφουγκραζόταν τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες. Στην περίπτωση της Μητρόπολης, τα ίδια τα λόγια του Γκέμπελς, στο συνέδριο του κόμματος το 1934, το δείχνουν με ανατριχιαστικό τρόπο. Αναφερόταν στην τέχνη της προπαγάνδας ως εξής: «Aς μη χαθεί ποτέ η λαμπερή φλόγα του ενθουσιασμού μας. Αυτή η φλόγα από μόνη της δίνει φως και ζεστασιά στη δημιουργική τέχνη της μοντέρνας πολιτικής προπαγάνδας. Εγειρόμενη από τα βάθη της ψυχής των ανθρώπων, αυτή η τέχνη πρέπει να επιστρέφει πάντα εκεί και να παίρνει δύναμη από αυτήν. Η εξουσία που βασίζεται στα όπλα είναι καλό πράγμα. Είναι καλύτερο και πιο ικανοποιητικό να κερδίσεις την καρδιά των ανθρώπων και να την κρατήσεις.» Η απόσπαση συναίνεσης, η ψευδαίσθηση της ελευθερίας είναι πιο χρήσιμη από την επιβολή της απαγόρευσης.
Αν δεν είναι αυτό καυστικό σχόλιο για τη στάση της σοσιαλδημοκρατίας της περίοδο της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης τότε ποιο είναι;
Aν δεν είναι αυτή μια προφητική ταινία, για όσα θα ακολουθήσουν λίγα χρόνια αργότερα, τότε ποια είναι;
Metropolis και pop κουλτούρα
Beyonce
H Lady Gaga σε φωτογράφηση βαθειά επιρεασμένη από το Metropolis
O Freddie Mercury από τους Queen με το πρόσωπό του στην θέση αυτού της Μαρίας στο τραγούδι Radio Gaga. Το όνομα της Lady Gaga είναι επιρεασμένο από το τραγούδι αυτό και το βίντεο που τις ριζες του έχει στην ταινία Metropolis
Madonna
Kylie Minogue
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 17 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 17/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
