Χρήστος Κάτσικας Σε κάθε εξεταστική περίοδο, σε κάθε σχολική αίθουσα, σε κάθε στοίβα γραπτών, γεννιούνται τα γνωστά «μαργαριτάρια». Εκείνα τα ακούσια λεκτικά αριστουργήματα που, ενώ κάνουν τους εκπαιδευτικούς να χαμογελούν, φωτίζουν τις πιο σκοτεινές γωνιές ενός συστήματος μάθησης που δοκιμάζεται. Γιατί τα λάθη αυτά μπορεί να είναι κωμικά, αλλά δεν είναι ποτέ τυχαία.
Μαργαριτάρια: μια παράδοση με… ιστορία
Από τα «Χερουβίμ που χερούβιζαν» μέχρι τον «Κωνσταντίνο Καντάφη» και τις «τρίκυκλες εφαπτομένες», οι γλωσσικές παρεκκλίσεις δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο της εποχής μας. Ήδη από τον 19ο αιώνα, ο Τύπος κατέγραφε τα «μαργαρίται» των μαθητών και των πολιτικών, αποδεικνύοντας ότι η ανθρώπινη γλώσσα —ειδικά όταν μπαίνει σε καθεστώς πίεσης— παράγει απρόβλεπτα διαμάντια.
Ακόμη και στη Γαλλία, στις αρχές του 21ου αιώνα, ένα ολόκληρο βιβλίο συγκέντρωσε «εκπαιδευτικές φρίκες» αποφοίτων Λυκείου, δείχνοντας πως το φαινόμενο δεν έχει σύνορα.
Το γέλιο που πονάει: τι σημαίνουν πραγματικά τα λάθη;
Πίσω από την κωμική επιφάνεια, τα μαργαριτάρια συχνά αποκαλύπτουν:
Αποστήθιση χωρίς κατανόηση.
Όταν ο μαθητής «βλέπει» τους μνηστήρες ως ανεμιστήρες, δεν πρόκειται για απλή άγνοια, αλλά για σημειολογική αποσύνδεση: η πληροφορία δεν έχει ποτέ ριζώσει.Ένα σχολείο που γίνεται προθάλαμος εξετάσεων.
Η συσσώρευση αποσπασματικών γνώσεων, η αγωνία του βαθμού και η κυριαρχία των τεστ τύπου «Σωστό-Λάθος» περιορίζουν τη σκέψη. Έτσι, ο μαθητής δεν δομεί εικόνες, δεν κατανοεί συμφραζόμενα — επιχειρεί να «πιάσει» το νόημα όπως όπως.Έλλειψη δημιουργικής μάθησης.
Η σύγχυση ανάμεσα στα «Χερουβίμ» και τα «Πτερουβίμ» δείχνει ότι η φαντασία συχνά προσπαθεί να καλύψει τα κενά. Εκεί όπου λείπει η κριτική παιδεία, η γλώσσα πειραματίζεται, συνθέτει, επινοεί.Αντανάκλαση κοινωνικών προτύπων.
Από την τηλεόραση μέχρι τα social media, η δημόσια κουλτούρα δεν ευνοεί ούτε τη γνώση ούτε το βάθος. Όταν η επιφανειακή πληροφορία κυριαρχεί, το σχολείο βρίσκει έναν πρόσθετο αντίπαλο.
Το Λύκειο της «γνώσης χωρίς γνώση»
Η υποβάθμιση του Λυκείου σε εξεταστικό διάδρομο υψηλής πίεσης οδηγεί σε μια μορφωτική αντίφαση: διδάσκει πολλά, κατακτάται λίγα. Η γνώση συχνά λειτουργεί ως καύσιμο για τις πανελλαδικές, όχι ως εργαλείο κατανόησης του κόσμου.
Οι σύγχρονες μορφές αξιολόγησης, που υπόσχονται αντικειμενικότητα, συχνά οδηγούν σε μηχανιστική μάθηση. Η εκπαιδευτική διαδικασία περιορίζεται σε αριθμούς, μοριοδοτήσεις, τεχνικές επίδοσης. Οι εκπαιδευτικοί εγκλωβίζονται σε ασφυκτικά διδακτικά πλαίσια, ενώ οι μαθητές μετατρέπονται σε συλλέκτες θραυσμάτων γνώσης.
Σε αυτό το περιβάλλον, τα μαργαριτάρια δεν είναι απλώς αστεία· είναι συμπτώματα ενός συστήματος που έχει χάσει τον παιδευτικό προσανατολισμό του.
Χιούμορ και αντίσταση
Κι όμως, μέσα σε αυτό το «παραπαίον» εκπαιδευτικό τοπίο, τα λάθη συχνά κρύβουν και μια δόση δημιουργικής αντίδρασης. Πίσω από το γλωσσικό μπουρίνι, αναδύεται συχνά μια διάθεση ειρωνείας, αμφισβήτησης και παιχνιδιού — μια κρυφή φωνή που λέει: «Δεν σας ακολουθώ σε αυτό το σύστημα· το επαναπροσδιορίζω όπως μπορώ.»
Η γλώσσα των μαθητών, ακόμη και μέσα στα λάθη της, παραμένει ένας ζωντανός οργανισμός που αναπνέει, αυτοσχεδιάζει και κριτικάρει.
Ένα σχολείο που χρειάζεται περισσότερο φως
Αν επιθυμούμε μαθητές που κατανοούν και όχι απλώς αποστηθίζουν, η λύση δεν μπορεί να είναι άλλη από ένα εκπαιδευτικό σύστημα που:
καλλιεργεί την κριτική σκέψη,
επιτρέπει τη διερεύνηση,
δίνει χώρο στη δημιουργικότητα,
συνδέει τη γνώση με την πραγματική ζωή,
εμπνέει αντί να καταπιέζει.
Γιατί, τελικά, τα μαργαριτάρια δεν είναι απλώς λάθη. Είναι καθρέφτες. Μας δείχνουν πού πηγαίνουμε και, κυρίως, πού πρέπει να σταματήσουμε και να αλλάξουμε πορεία.
Η φωτεινή πλευρά της μάθησης
Τα μαργαριτάρια των μαθητών μάς θυμίζουν ότι το σχολείο δεν είναι μόνο αξιολόγηση αλλά και ανθρώπινη αδυναμία, χιούμορ, προσπάθεια, αναζήτηση. Και όσο υπάρχει αυτή η αναζήτηση, υπάρχει και η δυνατότητα για ένα σχολείο που θα καλλιεργεί πραγματική παιδεία — όχι απλώς επιδόσεις.
Γιατί, στο τέλος, κάθε λάθος μπορεί να γίνει μια μικρή σπίθα κατανόησης. Αρκεί να είμαστε έτοιμοι να τη δούμε.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ChatGpt για όλους: Παρέχεται σε 100.000 υποψήφιους πανελλαδικά ως 20/11
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 20/11
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
