Η εκπαιδευτική διαδικασία, ως θεμελιώδης κοινωνική λειτουργία, απαιτεί τη διαμόρφωση ενός κοινού πλαισίου προσδοκιών και λειτουργίας. Στον πυρήνα της διαχείρισης της σχολικής κοινότητας βρίσκεται η έννοια του Παιδαγωγικού Συμβολαίου – μιας γραπτής, συλλογικά υιοθετημένης συμφωνίας που καθορίζει τις συμπεριφορές, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις όλων των εμπλεκομένων (μαθητών, εκπαιδευτικών, γονέων).
Αυτό το Συμβόλαιο δεν είναι μια απλή λίστα απαγορεύσεων, αλλά ένα δυναμικό, αναπτυξιακό εργαλείο που αντικατοπτρίζει την πολιτισμική και αξιακή ταυτότητα του σχολείου. Η υιοθέτηση ενός τέτοιου μοντέλου αυτοδιαχείρισης και κοινής ευθύνης αποτελεί σύγχρονη παιδαγωγική επιταγή, καθώς η χρησιμότητά του τεκμηριώνεται με ισχυρά επιστημονικά δεδομένα σχετικά με την εσωτερική παρακίνηση, τη συστημική συνέπεια και την ηθική ωρίμανση των μαθητών. Η δημιουργία και η τήρηση αυτού του Συμβολαίου είναι, επομένως, απαραίτητη προϋπόθεση για τη μετάβαση από το σχολείο της επιβολής στο σχολείο της συμμετοχής και της δικαιοσύνης.
Η χρησιμότητα ενός Παιδαγωγικού Συμβολαίου που διαμορφώνεται και υιοθετείται από κοινού εδράζεται σε τέσσερις βασικές επιστημονικές θεωρίες:
1. Αυτονομία και εσωτερική παρακίνηση (Θεωρία Αυτοδιάθεσης – Deci & Ryan)
Η θεωρία ευτοδιάθεσης (Self-Determination Theory - SDT) υποστηρίζει ότι οι μαθητές συμμορφώνονται καλύτερα όταν αισθάνονται ότι έχουν Αυτονομία (αίσθηση επιλογής) και όταν εσωτερικεύουν τους κανόνες, θεωρώντας τους ως δικούς τους. Η συμμετοχή των μαθητών και των γονέων στη διαμόρφωση του Κανονισμού ικανοποιεί ακριβώς αυτή την ανάγκη, μετατρέποντας τη συμμόρφωση από εξωτερική υποχρέωση (φόβος τιμωρίας) σε εσωτερική δέσμευση και υπευθυνότητα.
2. Κοινωνική μάθηση και μοντελοποίηση (Θεωρία Bandura)
Σύμφωνα με τη Θεωρία Κοινωνικής Μάθησης του Albert Bandura, τα παιδιά μαθαίνουν μέσω της παρατήρησης και της μίμησης (Modeling) της συμπεριφοράς των ενηλίκων. Όταν οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς τηρούν με συνέπεια τις αρχές του Συμβολαίου, λειτουργούν ως πρότυπα θετικής και υπεύθυνης συμπεριφοράς, τα οποία οι μαθητές καλούνται να μιμηθούν. Η τήρηση του Συμβολαίου από τους ενήλικες λειτουργεί ως ισχυρό πρότυπο συμπεριφοράς (Modeling), το οποίο οι μαθητές παρατηρούν και μιμούνται.
3. Συστημική συνέπεια και κοινή ευθύνη (Συστημική Θεωρία & PBS)
Η Συστημική Θεωρία του Urie Bronfenbrenner και η Θετική Διαχείριση Συμπεριφοράς (Positive Behavior Support - PBS) τονίζουν ότι η συμπεριφορά του παιδιού επηρεάζεται από τη συνέργεια (ή την έλλειψή της) μεταξύ της οικογένειας και του σχολείου. Το Συμβόλαιο, με την κοινή αποδοχή του από όλους τους εμπλεκόμενους, εξασφαλίζει συνέπεια στις προσδοκίες και στις συνέπειες. Αυτή η συνέπεια μειώνει τη σύγχυση του μαθητή, ενισχύει τη γενίκευση της θετικής συμπεριφοράς και μετατρέπει τη διαχείριση της συμπεριφοράς σε κοινή ευθύνη όλων.
4. Ηθική ανάπτυξη και δικαιοσύνη (Θεωρία Kohlberg)
Το Συμβόλαιο υποστηρίζει την ηθική ωρίμανση των εφήβων. Σύμφωνα με τον Lawrence Kohlberg, ο διάλογος και η αποδοχή των κανόνων βοηθούν τους μαθητές να αντιληφθούν ότι οι κανόνες αποτελούν «Κοινωνικό Συμβόλαιο» που διασφαλίζει τη Δικαιοσύνη και τον αμοιβαίο σεβασμό για όλα τα μέλη. Έτσι, ο σκοπός της συμμόρφωσης μετατοπίζεται από την ατομική αποφυγή τιμωρίας στη συλλογική ευθύνη για το κοινό καλό.
Ο Εσωτερικός Κανονισμός Λειτουργίας (ΦΕΚ 5387/26.09.2024)
Ο Πρότυπος Εσωτερικός Κανονισμός Λειτουργίας που προτείνεται από το Υπουργείο Παιδείας θεσμοθετεί πλήρως τις αρχές του Παιδαγωγικού Συμβολαίου, χωρίς να εντοπίζονται διαφοροποιήσεις από την επιστημονική τεκμηρίωση. Αντιθέτως, ο Κανονισμός αξιοποιεί τις θεωρίες για να ενισχύσει τη λειτουργία του:
- Θεσμοθετημένη Συμμετοχή (SDT): Η ρητή πρόβλεψη για τη συμμετοχή του Προεδρείου του δεκαπενταμελούς μαθητικού συμβουλίου στη σύνταξη του Κανονισμού στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, κατοχυρώνει την αρχή της Αυτονομίας και της συν-διαμόρφωσης.
- Κοινή Ευθύνη (Συστημική Θεωρία): Το κείμενο καθιστά την τήρηση του Κανονισμού ευθύνη και υποχρέωση όλων των μελών (εκπαιδευτικών, γονέων/κηδεμόνων, μαθητών), εξασφαλίζοντας τη Συστημική Συνέπεια και τη νομιμοποίηση της κοινής δέσμευσης.
- Παιδαγωγικός Σκοπός (PBS): Ο Κανονισμός χαρακτηρίζεται ως σημαντικό παιδαγωγικό μέσο που αποσκοπεί στην καλλιέργεια δεξιοτήτων όπως ο αυτοέλεγχος και ο δημοκρατικός διάλογος, ευθυγραμμιζόμενος με την προληπτική φιλοσοφία της PBS.
- Μοντελοποίηση (Bandura): Η απαίτηση για την τήρηση των κανόνων από τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς λειτουργεί ως θεσμική επιταγή για την παροχή του αναγκαίου προτύπου συμπεριφοράς.
Η χρησιμότητα της συμμετοχής και της τήρησης
Η συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων στη διαμόρφωση και τήρηση του Παιδαγωγικού Συμβολαίου είναι κεφαλαιώδης για την καλύτερη λειτουργία του σχολείου, διότι:
- Δημιουργεί Ασφάλεια: Η σαφήνεια και η προβλεψιμότητα των κανόνων οδηγούν σε ένα περιβάλλον ψυχολογικής ασφάλειας, απαραίτητο για τη μάθηση.
- Προλαμβάνει Συγκρούσεις: Η σαφήνεια και η κοινή αποδοχή των κανόνων μειώνουν τις παρεξηγήσεις και τον διδακτικό χρόνο που δαπανάται στη διαχείριση προβλημάτων.
- Ενισχύει την Υπευθυνότητα: Μετατρέπει τους μαθητές από παθητικούς αποδέκτες σε ενεργούς και υπεύθυνους πολίτες της σχολικής κοινότητας.
- Θωρακίζει τη Σχέση Σχολείου-Οικογένειας: Εδραιώνει τη συνεργασία των δύο βασικών συστημάτων, διασφαλίζοντας ότι το μήνυμα για τη θετική συμπεριφορά είναι ενιαίο και συνεπές.
Η κοινή αυτή δέσμευση αποτελεί το θεμέλιο πάνω στο οποίο το σχολείο μπορεί να οικοδομήσει ένα κλίμα δικαιοσύνης και αμοιβαίου σεβασμού, επιτυγχάνοντας τους εκπαιδευτικούς του στόχους.
*Εκπαιδευτικός ΕΑΕ
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Προσκλητήριο Προσλήψεων Εκπαιδευτών Ενηλίκων: Αφορά όλα τα πτυχία ΑΕΙ-ΤΕΙ
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 12/11
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
