Ο θετικός ρόλος των κοινωνικών ταυτοτήτων

Πριν από μερικά χρόνια, υπηρετώντας ως καθηγήτρια, σε ένα σχολείο της περιφέρειας, έγινα μάρτυρας ενός περιστατικού πρωτοφανούς βίας, που εκτυλίχθηκε στο χώρο του σχολείου μου, με πρωταγωνιστές μαθητές, οι οποίοι κινήθηκαν επιθετικά εναντίον αλλοδαπού συμμαθητή τους και τον προπηλάκισαν, όταν εκείνος«τόλμησε» να υπερασπιστεί την εθνική του καταγωγή και τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις.

Οι διαφορετικές κοινωνικές του «ταυτότητες» αποτέλεσαν το «κόκκινο πανί» για κάποιους που είδαν την ετερότητά του είτε ως ανάξια υπεράσπισης είτε ως απειλή.

Το περιστατικό αυτό κατέδειξε σε εμένα το ρόλο που ασκεί η λανθασμένη ερμηνεία των κοινωνικών ταυτοτήτων- εθνικότητα, θρησκεία, φύλο, οικονομική κατάσταση κ.τ.λ-στο σχηματισμό στερεοτύπων και διακρίσεων σε βάρος των ανθρώπων.

Κάθε κοινωνική ταυτότητα, και κάποιες περισσότερο από τις άλλες, σηματοδοτείται άλλοτε με θετικό και άλλοτε με αρνητικό πρόσημο, με κριτήριο το βαθμό εξάπλωσής και εδραίωσής της σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό περιβάλλον. Αν τις αντιμετωπίζαμε απλώς, σαν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που συνδιαμορφώνουν το ανθρώπινο μωσαϊκό, χωρίς να κατηγοριοποιούν τους ανθρώπους σε ανώτερους και κατώτερους,τότε θα μπορούσαμε να αντιληφθούμε και να εκτιμήσουμε την καταλυτική τους επίδραση στη συγκρότηση της προσωπικότητάς μας.

Κορυφαία συμβολή στη σφυρηλάτηση της δικής μου προσωπικότητας, λόγου χάρη, θεωρώ πως διαδραμάτισε η εθνική και θρησκευτική μου ταυτότητα. Πράγματι, ανατράφηκα σε μια χώρα που αδιαπραγμάτευτα άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμά της στην ιστορία του κόσμου. Γαλουχήθηκα με αξίες και ιδανικά που έρχονται από τα βάθη των αιώνων και, στις οποίες εδράζεται ο δυτικός πολιτισμός. Διδάχθηκα τη σημασία που έχει να αγαπάς τον άνθρωπο και να είσαι αλληλέγγυος και έχοντας ως πρότυπο τους αγώνες του λαού μου έμαθα να μάχομαι και να μην εγκαταλείπω τον αγώνα, ακόμα κι αν τα εμπόδια φαντάζουν ανυπέρβλητα. Αντιλήφθηκα νωρίς την αξία της χρυσής τομής, της επίτευξης του μέτρου σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής και εκτίμησα την τέχνη και την αισθητική ως αποκρυστάλλωση της φαντασίας και της εκλεπτυσμένης ευαισθησίας του ανθρώπινου όντος πάνω στη γη. Αναγνωρίζω τη σπουδαιότητα της δημοκρατίας, που πρώτοι οι πρόγονοί μου εγκαθίδρυσαν, γι΄αυτό θλίβομαι και αγανακτώ όταν σήμερα το όνομά της καπηλεύονται ανάξιοι άνθρωποι που εκπροσωπούν καθεστώτα κατ’ επίφαση δημοκρατικά. Για όλους αυτούς τους λόγους αγαπώ την πατρίδα μου και είμαι έτοιμη να την υπερασπιστώ ενάντια σε κάθε εσωτερική και εξωτερική επιβουλή.

Αυτή όμως η αγάπη ποτέ δεν με ώθησε να θεωρήσω το έθνος μου «περιούσιο» και ανώτερο από τα άλλα. Γι’ αυτό εκτιμώ την αγάπη κάθε ανθρώπου για την πατρίδα του και δεν υποτιμώ τα επιτεύγματα των άλλων λαών.

Η πίστη μου άλλωστε στις αρχές της ορθόδοξου δόγματος με βοήθησε να συνειδητοποιήσω τη σημασία της ανιδιοτελούς αγάπης και της συγχώρεσης. Με έμαθε να επιδεικνύω υπομονή και να αντιμετωπίζω με καρτερία τις δυσκολίες της ζωής. Να αντιδρώ με νηφαλιότητα και ηρεμία σε γεγονότα που ταράζουν την ψυχή-ή τουλάχιστον να προσπαθώ να το κάνω.Το κυριότερο όμως είναι ότι μυήθηκα στην αξία της προσφοράς προς το συνάνθρωπο και κατανόησα την αρχή της ισότητας που πρέπει να διέπει τις σχέσεις των ανθρώπων. Αυτά μου δίδαξε λοιπόν η δική μου θρησκευτική πίστη! Και κάτι ακόμα: να μην κρίνω τους ανθρώπους με βάση τα δικά τους θρησκευτικά «πιστεύω», καθώς μάλιστα αρκετές φορές αυτά αποδείχθηκαν ευμετάβλητα. Σε έναν κόσμο που αλλάζει ταχύτατα και είναι εκτεθειμένος σε πολλαπλές επιρροές, οι κοινωνικές ταυτότητες δεν θα πρέπει να αποτελούν στοιχείο διαχωρισμού αλλά μέσο αλληλοσυμπλήρωσης των ανθρώπων. Μην ξεχνάμε άλλωστε πως δεν είναι έμφυτες αλλά κοινωνικά κατασκευασμένες, γι’ αυτό συχνά διαφοροποιούντα στο πέρασμα του χρόνου.Η μόνη που δεν αλλάζει και οφείλουμε να τη διατηρήσουμε αναλλοίωτη είναι η ταυτότητα «άνθρωπος», όπως αυτός εμφανίστηκε στις πιο λαμπρές, τις πιο ευγενικές και τις πιο «υψηλές » στιγμές της ιστορικής του πορείας.

Αναστασία Κακαρούμπα, εκπαιδευτικός