Η παρατήρηση της διδακτικής πράξης μέσα στην τάξη αποτελεί μία από τις πιο αμφιλεγόμενες πτυχές της αξιολόγησης των εκπαιδευτικών. Σε πολλές περιπτώσεις, η αξιολόγηση βασίζεται σε σύντομες και αποσπασματικές επισκέψεις των αξιολογητών, οι οποίες όμως απέχουν πολύ από το να θεωρηθούν επιστημονικά αξιόπιστες και παιδαγωγικά τεκμηριωμένες.
Στη διεθνή εκπαιδευτική έρευνα, η παρατήρηση τάξης συνδέεται με την εθνογραφική μέθοδο, η οποία έχει συγκεκριμένες προϋποθέσεις για να αποδώσει έγκυρα και αξιόπιστα αποτελέσματα. Ωστόσο, η διαδικασία αξιολόγησης, όπως συνήθως εφαρμόζεται, δεν πληροί αυτές τις προϋποθέσεις, γεγονός που καθιστά τα συμπεράσματά της αμφισβητήσιμα.
Η εθνογραφική παρατήρηση και η αναγκαιότητα της «εμβάπτισης»
Η εθνογραφία αποτελεί έναν κλάδο της κοινωνικής έρευνας που βασίζεται στη συμμετοχική παρατήρηση μιας ομάδας σε βάθος χρόνου. Στόχος της είναι η κατανόηση των αλληλεπιδράσεων, των ρόλων και των υποκειμενικών νοημάτων που αποδίδουν τα μέλη της κοινότητας στη δράση τους.
Βασικές αρχές της εθνογραφικής παρατήρησης είναι:
- Η μακρόχρονη παραμονή του ερευνητή στην ομάδα: Ο παρατηρητής (ερευνητής) ενσωματώνεται στην καθημερινότητα της ομάδας για να κατανοήσει τις δυναμικές της.
- Η φυσική ροή των γεγονότων: Η συμπεριφορά των ατόμων δεν πρέπει να επηρεάζεται από την παρουσία του παρατηρητή.
- Η διαμόρφωση σχέσεων εμπιστοσύνης: Ο παρατηρητής πρέπει να κερδίσει την εμπιστοσύνη των συμμετεχόντων, ώστε να καταγράψει αυθεντικά δεδομένα.
Αυτές οι προϋποθέσεις είναι αδύνατον να ικανοποιηθούν στις εφόδους αξιολογητών σε σχολικές αίθουσες.
Οι αξιολογητές ως «επισκέπτες» και το πρόβλημα της μεμονωμένης παρατήρησης
Στα συστήματα αξιολόγησης που εφαρμόζονται σε πολλές χώρες, η παρατήρηση της διδασκαλίας γίνεται μέσω σύντομων και αποσπασματικών επισκέψεων αξιολογητών, που εισέρχονται στην τάξη για περιορισμένο χρονικό διάστημα, χωρίς να έχουν προγενέστερη ουσιαστική γνώση του σχολείου, των μαθητών και του τρόπου διδασκαλίας του εκπαιδευτικού.
Τα βασικά προβλήματα αυτού του μοντέλου είναι:
- Τεχνητή συνθήκη και αλλαγή συμπεριφοράς: Οι μαθητές και ο εκπαιδευτικός αντιδρούν διαφορετικά στην παρουσία ενός εξωτερικού παρατηρητή, αλλοιώνοντας έτσι τη φυσιολογική ροή του μαθήματος.
- Έλλειψη κατανόησης της δυναμικής της τάξης: Ο αξιολογητής δεν γνωρίζει τις ιδιαιτερότητες των μαθητών, τις δυσκολίες τους, ούτε το παιδαγωγικό ιστορικό της συγκεκριμένης ομάδας.
- Στιγμιαία κρίση χωρίς βάθος: Το διδακτικό έργο δεν μπορεί να αποτιμηθεί σε μία ή δύο επισκέψεις. Η αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας φαίνεται σε βάθος χρόνου, μέσα από την πρόοδο των μαθητών και την καθημερινή εκπαιδευτική διαδικασία.
- Αντίφαση με τις αρχές της εθνογραφίας: Οι αξιολογητές έρχονται ως εξωτερικοί, μη ενσωματωμένοι παρατηρητές και φεύγουν χωρίς να έχουν πραγματική εμπειρία της σχολικής ζωής, άρα τα συμπεράσματά τους είναι επιφανειακά και αποσπασματικά.
Οι αρνητικές επιπτώσεις στην παιδαγωγική διαδικασία
Η αξιολόγηση μέσω μεμονωμένων παρατηρήσεων δημιουργεί στρεβλώσεις στην εκπαιδευτική διαδικασία, καθώς:
- Ο εκπαιδευτικός πιέζεται να υιοθετήσει επιφανειακά «εντυπωσιακές» μεθόδους για να δείξει ότι ακολουθεί σύγχρονες πρακτικές, αντί να εφαρμόζει τις κατάλληλες παιδαγωγικές τεχνικές που ανταποκρίνονται στις ανάγκες των μαθητών του.
- Οδηγεί σε μια προσχηματική και «παραστατική» διδασκαλία, καθώς ο εκπαιδευτικός δεν αξιολογείται για τη συνολική εκπαιδευτική του προσέγγιση, αλλά για μια μεμονωμένη στιγμή.
- Δημιουργεί άγχος και ανασφάλεια στους εκπαιδευτικούς, που αντί να επικεντρωθούν στην πραγματική μάθηση των μαθητών, ανησυχούν για το πώς θα κριθούν μέσα σε λίγα λεπτά από έναν εξωτερικό παρατηρητή.
Αντίθετα, έρευνες δείχνουν ότι η πιο αποτελεσματική αξιολόγηση γίνεται μέσα από μακροχρόνια συνεργασία, ανατροφοδότηση και συνεχή επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών, αντί για αιφνιδιαστικές εφόδους και στιγμιαίες κρίσεις.
Εναλλακτικές Προτάσεις: Πώς μπορεί να γίνει μια ουσιαστική αξιολόγηση
Αντί για αποσπασματικές επισκέψεις, μια πραγματικά επιστημονική και παιδαγωγικά ωφέλιμη αξιολόγηση θα μπορούσε να βασίζεται σε:
- Μακροχρόνια παρατήρηση και συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς, ώστε ο αξιολογητής να κατανοήσει τη διδακτική προσέγγιση και τις μαθησιακές ανάγκες της τάξης.
- Ανατροφοδότηση από μαθητές, γονείς και συναδέλφους, οι οποίοι είναι σε θέση να αξιολογήσουν τη συνολική παιδαγωγική παρουσία ενός εκπαιδευτικού.
- Διαμορφωτική αξιολόγηση, η οποία δεν έχει τιμωρητικό χαρακτήρα, αλλά στοχεύει στην επαγγελματική ανάπτυξη του εκπαιδευτικού μέσω προτάσεων βελτίωσης και επιμορφωτικών δράσεων.
- Χρήση πολλαπλών κριτηρίων αξιολόγησης, όπως ανάλυση μαθησιακών αποτελεσμάτων, αυτοαξιολόγηση εκπαιδευτικού και συμμετοχή σε εκπαιδευτικά προγράμματα.
Γιατί η τρέχουσα πρακτική της παρατήρησης είναι επιστημονικά αβάσιμη και παιδαγωγικά επικίνδυνη
Η αξιολόγηση της διδασκαλίας μέσα από μεμονωμένες παρατηρήσεις τάξης παραβιάζει τις βασικές αρχές της εθνογραφικής μεθόδου, καθώς δεν περιλαμβάνει ενσωμάτωση του αξιολογητή στην εκπαιδευτική κοινότητα, μακροχρόνια παρατήρηση ή εμπιστοσύνη μεταξύ αξιολογητή και εκπαιδευτικού.
Αντί να βελτιώνει το επίπεδο της διδασκαλίας, προκαλεί άγχος, στρεβλώνει τις πραγματικές παιδαγωγικές διαδικασίες και δημιουργεί ένα κλίμα ελέγχου και πειθάρχησης, αντί για επαγγελματική ανάπτυξη.
Μια πραγματικά επιστημονική αξιολόγηση θα έπρεπε να στηρίζεται στη συνεργασία, την εμπιστοσύνη και τη συνεχή ανατροφοδότηση, αντί για επιφανειακές εφόδους που δίνουν μια ψευδαίσθηση αντικειμενικότητας, αλλά στην πραγματικότητα αποτυγχάνουν να αποτυπώσουν την ουσία της διδακτικής πράξης.
*Δημήτρης Καλογιάννης PhD στην Οργάνωση και τη Διοίκηση της Εκπαίδευσης, Διδάσκων στο ΕΚΠΑ και στην ΑΣΠΑΙΤΕ, Επιστημονικός συνεργάτης στο e-learning του ΕΚΠΑ.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Η πιο εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών στην Ελλάδα σε 2 ημέρες στα χέρια σου - Δίνεις από το σπίτι σου
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 18/12
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
