Μαρία Δούση Τα παιδιά μεγαλώνουν σε ένα ψηφιακό περιβάλλον που επηρεάζει δραστικά την ανάπτυξή τους – και όχι πάντα προς το καλύτερο. Οι έρευνες των τελευταίων ετών κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου: η υπερβολική χρήση οθονών συνδέεται άμεσα με καθυστερήσεις στη γλωσσική και κοινωνική ανάπτυξη, επηρεάζει τις μαθησιακές δεξιότητες και υπονομεύει ακόμη και τη φυσική πράξη της γραφής.
Τα δεδομένα: Σχεδόν όλα τα παιδιά έχουν πρόσβαση σε οθόνες – και αυτό δεν είναι απαραίτητα καλό
Έρευνα του Madigan και των συνεργατών του (2019), με συμμετοχή 2.441 παιδιών ηλικίας 2 έως 5 ετών, αποκάλυψε ότι το 98% των παιδιών στις ΗΠΑ ζουν σε σπίτια με συσκευές συνδεδεμένες στο διαδίκτυο. Κατά μέσο όρο, περνούν περισσότερες από δύο ώρες την ημέρα μπροστά από μια οθόνη.
Οι συνέπειες αυτής της καθημερινότητας είναι ανησυχητικές: το 25% των παιδιών φτάνουν στο σχολείο με σημαντικές ελλείψεις σε βασικούς τομείς ανάπτυξης, όπως η γλώσσα, οι κινητικές δεξιότητες και η κοινωνική συμπεριφορά.
Η επίδραση στον εγκέφαλο: Πλήγμα στις λεκτικές και γνωστικές δεξιότητες
Μια δεύτερη, εκτεταμένη μετα-ανάλυση των Madigan και συνεργατών (2020), βασισμένη σε 42 μελέτες και 18.905 παιδιά κάτω των 12 ετών, διαπίστωσε ότι η συστηματική έκθεση σε οθόνες επηρεάζει αρνητικά τον εγκέφαλο, το σώμα και την ψυχική λειτουργία των παιδιών.
Οι ερευνητές κατέγραψαν μειωμένες λεκτικές δεξιότητες, χαμηλότερη γλωσσική ανάπτυξη και φτωχότερη μαθησιακή απόδοση, με αντίκτυπο και στη γραφή — μια ικανότητα που φαίνεται να απειλείται σοβαρά στη σύγχρονη ψηφιακή εποχή.
Χειρόγραφη γραφή vs πληκτρολόγηση: Μια άνιση μάχη
Αν και η πληκτρολόγηση είναι πλέον πανταχού παρούσα, οι ειδικοί τονίζουν: δεν είναι το ίδιο με το να γράφεις με το χέρι.
Η γραφή με το χέρι κινητοποιεί περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη μνήμη, την κατανόηση και την επεξεργασία της γλώσσας. Μελέτες των James & Engelhardt (2012), Longcamp et al. (2005) και Mangen & Velay (2010) επιβεβαιώνουν ότι τα παιδιά που γράφουν χειρόγραφα αναπτύσσουν πιο ολοκληρωμένες δεξιότητες ανάγνωσης και καλύτερη αναγνώριση γραμμάτων σε σύγκριση με όσα πληκτρολογούν.
Η μελέτη των Mueller και Oppenheimer (2014) σε φοιτητές έδειξε πως εκείνοι που κρατούσαν σημειώσεις με το χέρι συγκρατούσαν τις πληροφορίες σε μεγαλύτερο βάθος, σε αντίθεση με όσους βασίζονταν στο laptop.
Ακόμη πιο εντυπωσιακά είναι τα νευρολογικά ευρήματα: οι Van der Weel & Van der Meer (2023), χρησιμοποιώντας EEG, διαπίστωσαν ότι η γραφή με το χέρι ενεργοποιεί πολύπλοκα δίκτυα στον εγκέφαλο, τα οποία δεν «ξυπνούν» με την πληκτρολόγηση.
Η σημασία της σωστής λαβής και της εξάσκησης
Η «λαβή τρίποδα» — η τεχνική κατά την οποία το παιδί κρατά το στυλό με αντίχειρα, δείκτη και μεσαίο δάχτυλο — θεωρείται η πιο σταθερή και αποτελεσματική μέθοδος χειρόγραφης γραφής. Έρευνες επισημαίνουν ότι η διδασκαλία αυτής της λαβής από μικρή ηλικία βοηθά στην ανάπτυξη αφηγηματικών ικανοτήτων και ενισχύει τη σταθερότητα και την επιμονή στη μάθηση (James & Engelhardt, 2012· Schwellnus et al., 2012).
Σημαντικός είναι και ο ρόλος της επανάληψης: όπως και στον αθλητισμό, η συχνή εξάσκηση οδηγεί σε αυτοματοποίηση της δεξιότητας, η οποία με τη σειρά της απελευθερώνει γνωστικούς πόρους για δημιουργικότητα, εστίαση και βαθύτερη ανάλυση.
Ορθογραφική ενσωμάτωση: το «κλειδί» για τη μετάβαση από τον μηχανικό στο δημιουργικό λόγο
Ένα ακόμη κρίσιμο εύρημα των ερευνών αφορά τη λεγόμενη ορθογραφική-κινητική ενσωμάτωση: τη σύνδεση μεταξύ του πώς γράφουμε και του πώς σκεφτόμαστε κατά τη διαδικασία της γραφής.
Η Christensen (2004) περιγράφει αυτή τη σύνθεση ως τον τρόπο με τον οποίο η γνώση της ορθογραφίας συνδυάζεται με τις λεπτές κινητικές δεξιότητες για αποτελεσματική γραφή. Η Apel (2011) συμπληρώνει ότι αυτή η γνώση καθοδηγεί τον τρόπο με τον οποίο μετατρέπεται ο προφορικός λόγος σε γραπτό.
Όταν οι μαθητές δεν έχουν αυτοματοποιήσει τη γραφή, δυσκολεύονται να εστιάσουν στο περιεχόμενο, καθώς η προσπάθειά τους εξαντλείται στον σχηματισμό των γραμμάτων — κάτι που οδηγεί σε αποσπασματική σκέψη και φτωχή αφήγηση.
Η χειρόγραφη γραφή ως εργαλείο ανάπτυξης
Η γραφή με το χέρι δεν είναι απλώς μια ξεπερασμένη δεξιότητα – είναι ένα πολυδύναμο εργαλείο γνωστικής, γλωσσικής και συναισθηματικής ανάπτυξης, που έχει αποδεδειγμένα θετικά αποτελέσματα από την παιδική ηλικία μέχρι και την ενήλικη ζωή.
Σε μια εποχή όπου η τεχνολογία φαίνεται να αντικαθιστά βασικές δεξιότητες, οι ερευνητές επισημαίνουν την ανάγκη να επιστρέψουμε στις θεμελιώδεις εκπαιδευτικές πρακτικές. Η γραφή με το χέρι δεν πρέπει να θεωρείται προαιρετική — είναι απαραίτητη.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Νέο Προσκλητήριο Προσλήψεων Εκπαιδευτών Ενηλίκων: Αφορά όλα τα πτυχία ΑΕΙ-ΤΕΙ - Πιστοποιηθείτε άμεσα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 8/10
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
