Όλη η ιστορία του ανθρώπου παλινδρομεί και κινείται ελικοειδώς υπό την επήρεια δύο τάσεων, της συνεχούς εξέλιξης των πραγμάτων αφενός και της διατήρησης του υπάρχοντος και της παράδοσης αφετέρου. Η δυναμική ισορροπία αυτών των δύο αντιτιθέμενων τάσεων διαμορφώνει και το περιεχόμενο του βιώματός μας και την ποιότητα γραφής της ιστορίας. Η εν λόγω απεικόνιση είναι προφανώς σχηματική και δεν αντικαθιστά την κοινωνιολογική και ιδεολογική προσέγγιση του θέματός μας.
Τουναντίον κινείται εντός του πολιτικού πλαισίου και προσφέρει μεθοδολογικά εργαλεία και ερμηνευτικά σχήματα σε μια προσπάθεια πληρέστερης κατανόησης των δύο αντιθετικών προσανατολισμών, της αλλαγής και της σταθερότητας. Σε καμιά περίπτωση, βέβαια, δεν πρέπει να ξεχνάμε την καθολικότητας της Ηρακλείτειας ρήσης «τα πάντα ρει» και ότι η αμεταβλητότητα είναι μια έννοια κυρίως ετεροπροσδιορισμένη. Υπάρχει και ορίζεται για να δώσει την πλήρη εικόνα της κυρίαρχης κατάστασης, της διαρκούς μεταβολής. Με αυτές τις αποσαφηνίσεις και «προϋποθέσεις» μπορούμε να συζητήσουμε τη διαπάλη της εξέλιξης και της σταθερότητας θεωρώντας τες ως ένα ενιαίο σύνολο, όπου διαρκώς αλληλοσυγκρούονται, αλληλοεξαρτώνται και συνθέτονται.
Στη βιολογία αυτή η σχηματοποίηση είχε πάρει εντυπωσιακές διαστάσεις, αφού προεκτείνεται στις σημαντικότερες κοσμοθεωρίες αλλά και στο είδωλο που διαμορφώνει ο άνθρωπος για τον εαυτό του. Τον 19ο αιώνα μάλιστα η σύγκρουση πέραν του επιστημονικού της χαρακτήρα είχε προσλάβει και ιδεολογικές και θρησκευτικές προεκτάσεις. Η απόληξη της εν λόγω σύγκρουσης είναι γνωστή και κρίθηκε, σε σημαντικό βαθμό, από την επαναστατική θεωρία του Δαρβίνου περί εξέλιξης των έμβιων οργανισμών. Οι οπαδοί της σταθερότητας ήσαν επηρεασμένοι κυρίως από δύο συντελεστές, πρώτον τη θρησκευτική θεώρηση της καταγωγής του κόσμου και δεύτερον την εμπειρική γνώση που έχει ο άνθρωπος σε μια χρονική μικροκλίμακα, όπου πράγματι δεν εμφανίζονται σημαντικές αλλαγές στα έμβια όντα. Σήμερα γνωρίζουμε ότι η εξελιξιαρχία (evolutionismus) δεν είναι μόνο μια κοσμοθεωρία αλλά και ένα σύστημα σκέψης, δεν αναφέρεται μόνο στις επιστημονικές περιοχές της γνώσης αλλά και στη συγκρότηση της ηθικής, αφού ως σκοπό της θέτει την έννοια της (διαρκούς;) προόδου.
Πέραν αυτής της κλίμακας του βιολογικού γίγνεσθαι, η ίδια διαμάχη μεταξύ σταθερότητας και μεταβλητότητας παρατηρείται αν εστιάσουμε την προσοχή μας σε πιο περιορισμένο οπτικό πεδίο. Στο επίπεδο του οργανισμού και του αντίστοιχου χρονικού προσδιορισμού του της ζωής του εκδηλώνονται με την ίδια ένταση οι συζητούμενες τάσεις. Υπάρχει ο σταθερός μηχανισμός αντιγραφής της γενετικής πληροφορίας μέσω του διπλασιασμού της διπλής έλικας του DNA που αποβλέπει στην πιστή αντιγραφή των γονέων στους απογόνους τους. Υπάρχουν βέβαια περιπτώσεις λαθών αυτής της ακριβούς πιστότητας, αλλά ταυτόχρονα αναπτύσσονται μηχανισμοί επιδιόρθωσης αυτών των λαθών.
Από την άλλη πλευρά υπάρχουν μηχανισμοί ανακατώματος της ομοιομορφίας και τροφοδότησης της διαφορετικότητας και της εξέλιξης. Η αμφιγονία, οι μεταλλάξεις, οι οικολογικοί συντελεστές προσφέρουν ένα πλούσιο υπόστρωμα ανάδυσης νέων μορφών. Έτσι οι οργανισμοί κάτω από την αυστηρότητα της λειτουργίας του DNA θα αναπαράγονται με τη μέγιστη πλειοψηφία των χαρακτηριστικών τους να συμπίπτουν με τα αντίστοιχα των γονέων τους, ενώ άλλοι μηχανισμοί θα μειώνουν τη διαφορετικότητα, έστω σε επιμέρους στοιχεία, και μέσω αυτής την αργή μεν αλλά σταθερή εξέλιξη. Ανάλογες λειτουργίες θα δούμε και αν επεκταθούμε και σε άλλες υπερδομές ή υπο-δομές στην ευρεία κλίμακα της ύλης.
Χωρίς να μεταπίπτουμε ούτε καν σε ίχνη κοινωνιοβιολογισμού (κάτι που συνιστά ολέθριο πολιτικό, ιδεολογικό, επιστημονικό και μεθοδολογικό – ερευνητικό σφάλμα), μπορούμε να δούμε κάποιες αναλογίες στη σφαίρα της πολιτικής. Σχηματίζουμε πολιτικούς χώρους (τους συντηρητικούς), που επιδιώκουν κυρίως την αναπαραγωγή και τη διαιώνιση της κρατούσας τάξης πραγμάτων. Σχηματίζουμε σταθερούς θεσμούς και μηχανισμούς στη δημόσια σφαίρα, ώστε οι κοινωνικοί ρόλοι να «αντιγράφονται» με τη μεγαλύτερη δυνατή ευθυγράμμιση. Οι «φορείς», λοιπόν, σταθερότητας είναι ισχυροί και αφήνουν ελάχιστα περιθώρια για ουσιαστικές – κοινωνικές αλλαγές.
Ωστόσο, οι δυνάμεις της εξέλιξης δεν στομώνονται, δεν ανακόπτονται. Η δύναμη της αλλαγής γονιμοποιεί το αύριο με νέα σημάδια. Ξέρει ότι το νέο για να είναι τέτοιο, δεν μπορεί παρά να πάρει τη θέση του παλιού. Γνωρίζουμε το μαρτύριο που κρύβεται στη σταθερότητα των πραγμάτων και στην ακινησία του χρόνου. Το δράμα του Σίσυφου βρίσκεται και στην αέναη, αμετάβλητη και μονότονη επαναληψιμότητα.
Διαισθανόμαστε ότι η υπαρξιακή αγωνία δεν μπορεί να εγκλωβιστεί στην αναζήτηση του Φάουστ για την αιώνια νιότη και για την υπέρβαση της φθοράς και της εντροπίας, αλλά είναι ο εκρηκτικός τόπος της ψηλάφησης του πραγματικού νοήματος της ζωής και ανάδειξης του οντολογικού μας προβλήματος στην καθημερινή μας πραγματικότητα. Ανιχνεύουμε τελικά την άγνωστη σύνθεση (της μεταβολής και της σταθερότητας) στον πυρήνα του προσωπικού μας είναι, στην εικόνα μας που είναι πέραν των ορίων του «φαινομενικού» των εξωτερικευμένων γεγονότων.
Σε αυτό ακριβώς το σημείο επιχειρούμε να φέρουμε τον εαυτό μας στη θέση του υποκειμένου. Γιατί πέρα από τη μεταβλητότητα ή την ακινησία, διεκδικούμε τη δική μας προβολή στον κόσμο των πραγμάτων και των γεγονότων. Θέλουμε να συμμετέχουμε στη διαμόρφωση της εξέλιξης και της σταθερότητας και όχι να τις δεχόμαστε ως επιβολές από κάποια κυρίαρχη κατάσταση.
Ένα μέρος της «μεγάλης μοναξιάς» που διακρίνει το σύγχρονο άνθρωπο οφείλεται στην όλο και πιο μεγάλη απόσταση που χαρακτηρίζει την προσωπική μας ζωή από τη συνεχώς διευρυνόμενη διάσταση ανάμεσα στον τεχνολογικό θρίαμβο και στην κοινωνική μας οπισθοδρόμηση. Όταν επιθυμούμε να αγωνιστούμε για μια δίκαιη τάξη πραγμάτων, εννοούμε και την ανάγκη μας για ενεργό συμμετοχή στην κατασκευή της ανθρώπινης κατάστασης, στη θέσπιση κοινωνικών ορθολογικών δομών και στον εξανθρωπισμό του ανθρώπου, εννοούμε τη σύνθεση μεταβολής και σταθερότητας ως υφάδι που εξυφαίνεται και με το νήμα της δικής μας αφήγησης.
Η συγκρότηση των προοδευτικών κινημάτων έχει ως νομιμοποιητικό υπόστρωμα την ανάγκη του ανθρώπου για αλλαγές που δίνουν νόημα στο προσωπικό και συλλογικό βίωμα, για αλλαγές που έχουν σταθερό σύστημα αξιών (δικαιοσύνη, αλληλεγγύη, ισονομία κλπ) και που αποβλέπουν στην εξάλειψη της βαρβαρότητας, της εκμετάλλευσης, της χειραγώγησης. Ανεξάρτητα λοιπόν από το πόσο υπερβατική είναι ή όχι η πορεία της ιστορίας, είναι εμφανές ότι υπάρχει κάποιος προσανατολισμός στην εκδήλωσή της. Ένας προσανατολισμός που αναδύεται μέσα από τη διαπάλη σταθερότητας και μεταβλητότητας, αναπαραγωγής της υπάρχουσας κατάστασης και υπερβατικής εξέλιξής της.
Ωστόσο υπάρχει μια νέα παράμετρος στο σύγχρονο πολιτισμό, που προσδιορίζει τελικά και τις σημαντικότερες όψεις του θέματός μας: το μεγάλο φάσμα των εκφραζόμενων μεταβολών προκύπτει στις δομές του κατασκευασμένου κόσμου μας, στους χώρους των νέων τεχνολογιών. Και όχι μόνο αυτό, αλλά η αναδιαμόρφωση της κοινωνικής πραγματικότητας προκύπτει κυρίως μέσα απ’ αυτές τις μεταβολές και όχι πρωτίστως ως απόρροια των προτεραιοτήτων και των αναγκών των πολιτών.
Έτσι η κοινωνία εμφανίζεται αμήχανη μπροστά στις μεγάλες αλλαγές που προκαλεί η κυρίαρχη τάξη διαμέσου της τεχνολογίας. Το γεγονός ότι όσο μεγεθύνεται ο «κατασκευασμένος κόσμος» μας, τόσο διευρύνεται και το χάσμα μεταξύ εχόντων και μη εχόντων δηλώνει σαφώς ότι η πορεία της μεταβολής των τεχνολογικών δομών και των παραγωγικών διαδικασιών ενισχύει ισχυρά τη σταθερότητα της υπάρχουσας κοινωνικής διάρθρωσης. Έτσι η ανάγκη του ανθρώπου για αλλαγή ετεροπροσδιορίζεται και οριοθετείται στις αλλαγές του τεχνολογικού στερεώματος και θεωρεί ότι, μέσω της καταναλωτικής συμμετοχής στις νέες μορφές της ύλης, θα είναι κοινωνός των μεταβολών…
Ταυτόχρονα η εξέλιξη συνδέεται, προϊόντος του χρόνου, όλο και πιο πολύ με την έννοια και το περιεχόμενο της ανάπτυξης. Και εδώ κρύβεται μια άλλη αντίφαση. Υπάρχει μια γενική αντίληψη καθολικής ισχύος που αποφαίνεται ότι το μέλλον μας και η προσδοκώμενη ευημερία μας συνδέονται απόλυτα και καθοριστικά από το αν έχουμε ανάπτυξη ή όχι. Μόνο που αποσιωπάται το γεγονός πως η ανάπτυξη αφορά όλο και πιο πολύ όλο και πιο λίγους και πως βαθαίνει το κοινωνικό χάσμα. Σε παλιότερη έκθεση του Ο.Η.Ε. αναφερόταν ότι η καθαρή περιουσία των 350 πλουσιότερων ανθρώπων του κόσμου ισοδυναμούσε με τη συνολικό εισόδημα του φτωχότερου 45% του παγκόσμιου πληθυσμού! Άραγε ποια σταθερότητα και ποια εξέλιξη μπορεί να «νομιμοποιήσει» αυτό το τρομακτικό χάσμα;
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 29 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 29/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα