Εκπαίδευση 16.09.2017 - 09:01

Οι μαθητές δεν κάνουν τίποτα μόνοι τους;

Η αυτενέργεια είναι ο μεγάλος τροφοδότης της αυτοπεποίθησης των παιδιών και των εφήβων αλλά και κάθε ανθρώπου, και γι’ αυτό πρέπει να είναι το πρώτο των μελημάτων μας σε κάθε παιδαγωγική λειτουργία μας!

Η θεματική του σημερινού άρθρου είναι άποψη ενός μαθηματικού λυκείου, άποψη που τη διατύπωσε ως μια βασική αιτία της κακοδαιμονίας του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Θεωρώ ότι έχει βάση μια τέτοια προσέγγιση και γι’ αυτό επιχειρώ μια σχετική ανάλυσή της.

Από το ξεκίνημα της σχέσης των παιδιών με τους θεσμούς της εκπαίδευσης οι γονείς στέκονται με έναν ιδιαίτερα προσεκτικό τρόπο αλληλέγγυοι στη μορφωτική προσπάθεια των απογόνων τους, που συνήθως παίρνει τη μορφή του κοινού διαβάσματος. Είναι δε απόρροια της αγάπης προς τα παιδιά τους αλλά και της αγωνίας και της φροντίδας τους για να υπάρχει μια καλή εξέλιξη στην εκπαίδευσή τους.

Όμως ο τρόπος με τον οποίο εκδηλώνουν αυτή τη σύμπραξή τους δεν είναι και ο πιο ενδεδειγμένος από παιδαγωγικής πλευράς, γιατί όχι μόνο δεν προάγουν την αυτενέργεια των παιδιών αλλά και δεν την αφήνουν να εκδηλώνεται. Συνήθως οι γονείς παίρνουν τη θέση του παιδιού και το αντικαθιστούν δίνοντας αυτοί τις απαντήσεις στα ερωτήματα που έχουν τεθεί από το δάσκαλο. Και αυτό το κάνουν είτε γιατί δεν ξέρουν να «ξεδιπλώσουν» τον τρόπο μελέτης των παιδιών είτε γιατί δεν έχουν πολύ χρόνο για την κοινή ενασχόληση είτε για άλλους λόγους. Αλλά μια τέτοια εικόνα υποκατάστασης του μαθητή και πρωτίστως ακύρωσης της προσωπικής προσπάθειάς του, διαμορφώνει το καλύτερο έδαφος για τη διαμόρφωση μιας νοοτροπίας των «έτοιμων λύσεων».

Στη συνέχεια θα έλθει το φροντιστήριο που θα «επισημοποιήσει» αυτή την αντιεκπαιδευτική νοοτροπία και θα τη διατηρήσει μέχρι το τέλος της μαθητικής του διαδρομής, γιατί έτσι νομιμοποιεί το ρόλο του. Κάπως έτσι το παιχνίδι της γνώσης είναι παγιδευμένο και υπονομευμένο εκ της συστάσεώς του, γιατί παρακάμπτεται ο βασικός συντελεστής του σχετικού τελετουργικού, το υποκείμενο της μάθησης, ο φορέας και εκφραστής της μάθησης. Η πορεία προς τη γνώση έχει κάποια ουσιώδη συστατικά στοιχεία και τα οποία αν αλλοιώνονται, οδηγούν στη στρέβλωση ή και στην ακύρωση της μαθησιακής πορείας. Μεταξύ αυτών των στοιχείων μπορούμε να σημειώσουμε την καλλιέργεια της αγάπης προς το βιβλίο και τη γνώση, την προαγωγή ανάδειξης των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων του ατόμου, την έφεση για διαρκή επινοητικότητα και την αυτενέργεια. Ουσιαστικά η αυτενέργεια προς τη μάθηση πρέπει να έλθει ως συνέχεια της αυτενέργειας του παιδιού στο παιχνίδι, ως φυσική προέκταση της υπερχειλίζουσας παιδικής φαντασίας, ως το νέο πεδίο αυτοπραγμάτωσής του.

Όταν κατακτιέται η νοοτροπία της αυτενέργειας, το παιδί εξασκείται και στηρίζεται στον εαυτό του και μέσα απ’ αυτό το παιχνίδι της γνώσης – που είναι κυρίως μια δική του κατάκτηση -, νιώθει τη χαρά της δικής δημιουργίας και προάγει την αυτοπεποίθησή του με έναν αδιόρατο αλλά και πανίσχυρο τρόπο. Σε οποιαδήποτε προσπάθεια στήριξης των παιδιών δεν μπορούμε να υποκαθιστούμε το ρόλο της δικής τους καθοριστικής παρέμβασης. Η εξωτερική βοήθεια οφείλει να είναι πράγματι βοηθητική, να προάγει την αυτενέργεια του μαθητή και όχι να την παραμερίζει, γιατί τότε αναπαράγεται εσαεί η παθητικότητα του μαθητή και κυρίως «φωλιάζει» για τα καλά μέσα του η αντίληψη ότι υπάρχει μαγική λύση, έτοιμη λύση.

Σε παλιότερους χρόνους η προσφυγή σε φροντιστήριο ήταν υπόθεση των μη καλών μαθητών και πάντως εθεωρείτο και μια υπόθεση κάπως μεμπτή στη νοοτροπία των εφήβων, γιατί επισημοποιούσε την αδυναμία των μαθητών να βρίσκουν λύσεις μόνοι τους. Βέβαια δεν υπήρχε ο όγκος της σημερινής μαθησιακής ύλης και το Γυμνάσιο και προπάντων το Λύκειο ήταν θεσμοί μιας μάλλον επιλεκτικής εκπαίδευσης και όχι μαζικής όπως είναι σήμερα. Αυτό που θέλω να τονίσω για εκείνους τους καιρούς είναι το εξής. Ο μαθητής προσπαθούσε να απαντήσει στα όποια ζητήματα έθετε το σχολείο αφιερώνοντας αρκετή ώρα. Έτσι, για παράδειγμα, σε μια άσκηση μαθηματικών θα μπορούσε να μείνει και για μισή ώρα, να έρχεται και να επανέρχεται, να ξαναδιαβάζει τη σχετική θεωρία ή να βλέπει ένα σχετικό παράδειγμα του βιβλίου ή μια σχετική άσκηση του καθηγητή, προκειμένου να βρει διέξοδο και έτσι απολάμβανε την επιτυχία του και χαιρόταν τον εαυτό του!

Τώρα ο μαθητής – και υπό το βάρος του μεγάλου όγκου διαβάσματος, σχολικού και φροντιστηριακού – δεν διαθέτει αυτό το χρόνο, δεν καταβάλλει αυτή την προσπάθεια αλλά θα βρει από κάποια πηγή την έτοιμη λύση. Μην ξεχνάμε ότι στις ημέρες μας ευδοκιμεί σε σημαντικό βαθμό ακόμα και η έννοια του φροντιστηρίου για το φροντιστήριο! Όλο αυτό το στερέωμα του κυνηγητού της μεγάλης ποσότητας της ύλης – κυρίως από τα κάθε λογής φροντιστήρια τα οποία με αυτή την τεχνική του υπερβολικού φορτώματος διαμορφώνουν το πρεστίζ στους κύκλους των γονέων – μαζί με το καλλιεργημένο για πολλά χρόνια στη συνείδηση και στην αντίληψη του μαθητή έλλειμμα της αυτενέργειας στήνουν το πιο κακότεχνο σκηνικό στην υπόθεση της μάθησης και της γνώσης. Και είναι ένα σκηνικό που έχει τη συνέχειά του και μετά το σχολείο, με την όψη εγγενούς δυσκολίας για να αντιμετωπίζονται και να επιλύονται τα προβλήματα της ζωής.