Δημήτρης Τσιριγώτης Ο κύκλος των χαμένων φιλολόγων
Η υποβάθμιση του μαθήματος της ιστορίας δεν οφείλεται στην ανάθεσή του σε άλλες ειδικότητες (θεολόγους ,ξενόγλωσσους και τώρα ίσως και κοινωνιολόγους).Αυτό είναι μόνο ένα από τα αποτελέσματα . Οι αιτίες ,κατά τη ταπεινή μου γνώμη, πρέπει να αναζητηθούν αλλού. Έχουν να κάνουν με αυτή καθαυτή τη διδασκαλία του μαθήματος. Η διδασκαλία της ιστορίας γίνεται με στείρο τρόπο ,με την απαίτηση (ειδικά στη θεωρητική κατεύθυνση ) να μαθαίνουν τα παιδιά τα πάντα απέξω, με ελάχιστη χρήση της κριτικής σκέψης και με τη πλήρη τυποποίηση του μαθήματος(μασημένη τροφή) . Η χρήση του ενός σχολικού εγχειριδίου που περιέχει τις πηγές δείχνει πολλά. . Όταν λοιπόν ένα μάθημα έχει χάσει κάθε στοιχείο ειδίκευσης-εμβάθυνσης εδώ και πολλά χρόνια ,με άλλα λόγια έχει απαξιωθεί ,τότε εύκολα μπορεί να χαρακτηριστεί ως γενικό και να θεωρηθεί ότι μπορεί να διδαχθεί και από άλλες ειδικότητες. Εδώ υπάρχει μεγάλη ευθύνη και των φιλολόγων κατά τη γνώμη μου.
Προσωπικά θεωρώ ότι τα τελευταία χρόνια έχει γίνει μια μετατόπιση του προτύπου του φιλολόγου. Από το ΄΄ φιλόλογο της τέχνης ΄΄ προς το ΄΄ φιλόλογο της τεχνικής ΄΄. Έχει γίνει μετατόπιση από το συναίσθημα και το όνειρο στον ορθολογισμό, στις τεχνικές και τη γραφειοκρατική ρουτίνα. Χαμένος μέσα σε απαρέμφατα , σε αντώνυμα , στην ανάλυση στίχο –στίχο και σε ημερομηνίες .Γιατί οι λέξεις έχουν μέσα τους ζωή ,έχουν μουσική και όταν τις ξεψαχνίζουμε τόσο πολύ ,κλείνονται και αρνούνται να μας δώσουν τα νοήματά τους. Προτιμώ εκείνον το φιλόλογο που μπορεί να μην είναι και τόσο οργανωμένος ,να μην έχει τις τέλειες σημειώσεις, να μην διορθώνει αμέτρητα γραπτά στο σπίτι του αλλά την ώρα που διαβάζει Ελύτη στα παιδιά ή που περιγράφει τη μικρασιατική καταστροφή ,προσπαθεί να μη φανεί το τρέμουλο της φωνής του και ρίχνει κλεφτές ματιές για να δει την αντίδρασή τους. Προτιμώ εκείνον τον φιλόλογο που όταν μιλάς ή γράφεις δεν κολλάει το μυαλό του στα λεκτικά σου λάθη αλλά αφήνεται να αισθανθεί . Που δεν φοβάται να ανάβει φωτιές στο μυαλό των μαθητών του μη τυχόν και χαθεί ο έλεγχος .Δεν θέλω να κάνει ο φιλόλογος αυτό που είναι αναγκασμένος να κάνει ο φυσικός ή ο μαθηματικός που για να εξηγήσουν τον κόσμο πρέπει να τον ξεγυμνώνουν , να τον κάνουν κομματάκια και να τον απομυθοποιούν . Θέλω ο φιλόλογος να ενώνει τα κομμάτια , να ντύνει τον κόσμο όμορφα και να τονίζει τους μύθους του. Ναι ο φιλόλογος είναι ο μάγος και ο παραμυθάς .
Κακά τα ψέματα δεν υπάρχει σχολείο και παιδεία χωρίς τον «λόγο» (ο λόγος είναι πολύ πιο σημαντικός και από την εικόνα και ας λένε άλλα) γι’ αυτό και οι φιλόλογοι είναι για μένα η πιο απαραίτητη ειδικότητα. Με όλη μου την εκτίμηση όμως τους παρακαλώ να αναλάβουν το σημαντικό τους ρόλο ,αυτό του πνευματικού ανθρώπου που εμπνέει και τους υπόλοιπους και όχι να αναλώνονται στα μικρά , όπως με λύπη παρατηρώ ότι κάνουν αυτή τη περίοδο. Γιατί έναν φιλόλογο με ψυχή και πάθος (έχω γνωρίσει αρκετούς ) κανείς δεν μπορεί να τον αντικαταστήσει , ενώ όταν έχει αποκτήσει διεκπεραιωτικό ρόλο τότε πολύ φοβάμαι ότι αυτό που έγινε με την ιστορία δεν θα σταματήσει εδώ. Κυρίως όμως από το φιλόλογο θέλω να μου δείξει εκείνη την Ελλάδα που αξίζει να ξαναγαπήσω. Να μην τον παρασέρνει και αυτόν η τωρινή της ασχήμια. Ναι ο φιλόλογος μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο. Έχει τα όπλα : το λόγο ,τη γλώσσα και την ιστορία. Δεν έχει παρά να γίνει μέλος του «κύκλου των χαμένων φιλολόγων» και να ορκιστεί ότι από εδώ και πέρα θα εμπνέει τους μαθητές του λέγοντας τους συνωμοτικά : «carpe diem» (αδράξτε τη μέρα),δίνοντας όμως πρώτος αυτός το παράδειγμα.
Ας επανέλθουμε στο θέμα με την ιστορία. Ιστορία για μένα θα έπρεπε να σημαίνει ,όχι μια αφήγηση του παρελθόντος, που τη κάνει ένας καθηγητής και που πρέπει να τη μάθουν απέξω οι μαθητές ,αλλά μια ενεργητική διαδικασία που τους δίνει κίνητρο να ασχοληθούν γιατί θα περιέχει το στοιχείο της προσωπικής ανακάλυψης. Η περιέργεια και η διέγερση της φαντασίας των μαθητών είναι το βασικότερο κίνητρο της μάθησης. Η εξεύρεση πηγών από τους μαθητές και ο χαρακτηρισμός τους ως αξιόπιστες ή μη θα έπρεπε να είναι βασική διαδικασία στο μάθημα σύμφωνα και με τα διεθνή δεδομένα . Αντί να συμβαίνει αυτό οι μοναδικές πηγές βρίσκονται μέσα στο μοναδικό σχολικό εγχειρίδιο. Αυτή η βιβλίο-κεντρική αντιμετώπιση της ιστορίας με τις υπογραμμισμένες φράσεις στενεύει κατά πολύ τους ορίζοντες της. Στα ίδια στενά πλαίσια κινείται και το γεγονός ότι η σχολική ιστορία είναι υποταγμένη στις εντολές των εθνικών θεμάτων της χώρας. Κάθε διαφορετική άποψη κινδυνεύει να χαρακτηριστεί ως αντεθνική και μειοδοτική. Και εδώ ακριβώς είναι το λάθος κατά τη γνώμη μου .Η ιστορία δεν είναι αυτή που θα δώσει τη μια και μοναδική απάντηση που περιμένουμε και από τους μαθητές για να βαθμολογηθούν με άριστα στις εξετάσεις. Η ιστορία είναι ζωντανή και γράφεται και ξαναγράφεται. «Η ιστορία δεν είναι ένα αρχείο γνώσεων που δεν έχει ακόμα συμπληρωθεί αλλά το σύνολο των απαντήσεων σε ερωτήματα που δεν έχουν ακόμα τεθεί»(Antoine Prost).Η ιστορία θα έπρεπε να πετυχαίνει τη συνειδητοποίηση ότι δεν είμαστε αυθύπαρκτοι και ότι είμαστε ιστορική συνέχεια του παρελθόντος άρα άμεσα εξαρτώμενοι από αυτό. Ότι ακόμα και αυτή τη στιγμή γράφεται η ιστορία. Ότι και εμείς επηρεάζουμε με τις πράξεις τις μελλούμενες γενιές. Ότι μόνο η σωστή γνώση του παρελθόντος ,μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε το παρόν και να αλλάξουμε το μέλλον .Η ιστορία μας σώζει από τη λήθη που είναι ο μεγαλύτερος εχθρός της ίδιας της υπόστασής μας. «Να τη λέμε την ιστορία ,να μη χαθεί».
Αν ακούσουμε και τα ίδια τα παιδιά θα καταλάβουμε ότι τέτοιου είδους στόχοι δεν επιτυγχάνονται. Θεωρούν ,στην συντριπτική τους πλειοψηφία, την ιστορία ένα μάθημα πολύ δύσκολο , πολύ κουραστικό και πολύ μακρινό από τα ενδιαφέροντά τους. Νιώθουν ότι είναι ιστορίες για κάποιους πολύ παλιούς ανθρώπους που δεν έχουν καμία σχέση με εκείνα. Βλέπουν την ιστορία ως μουσειακό είδος. Τα παιδιά θέλουν να νιώθουν ότι συμμετέχουν σε κάθε ιστορία που κάποιος τους αφηγείται. Θέλουν εκείνον τον καθηγητή που σαν «μηχανή του χρόνου» τα μεταφέρει σε άλλες εποχές ώστε να δουν με τα μάτια τους τι διαδραματίστηκε τότε.
Φυσικά μεγάλη ευθύνη έχουν τα αναλυτικά προγράμματα που καθορίζουν τις μεθόδους διδασκαλίας. Υπάρχουν βέβαια και καθηγητές που παρακάμπτουν τα αναλυτικά προγράμματα για να κάνουν πιο ελκυστικό το μάθημα με τον κίνδυνο ,βέβαια πάντα ,να θεωρηθούν ότι κάνουν εκτός ύλης. Καλό θα είναι λοιπόν η ένωση φιλολόγων να σταματήσει τις αντιπαραθέσεις και τις συγκρίσεις με τις άλλες ειδικότητες και να ανοίξει διάλογο που να αφορά τα αναλυτικά προγράμματα και να απαιτήσει την αναβάθμιση του μαθήματος της ιστορίας . Γιατί το πρόβλημα είναι ότι έτσι όπως διδάσκεται αυτή τη στιγμή η ιστορία πραγματικά δεν χρειάζεται καμία ιδιαίτερη μεθοδολογία και ειδίκευση .Εκτός αν εννοούμε μεθοδολογία τη φροντιστηριοποίηση του μαθήματος, ειδικά στη θεωρητική κατεύθυνση. Τα επιχειρήματα που προβάλει η ένωση φιλολόγων για την αξία του μαθήματος της ιστορίας είναι σοβαρά ,αλλά έρχονται όμως σε αντίφαση με την ανοχή που δείχνει στο τρόπο αντιμετώπισης της ιστορίας από τα αναλυτικά προγράμματα. Αφού λοιπόν ο πολύ σημαντικός κλάδος των συναδέλφων φιλολόγων θεωρεί ότι έχει την αποκλειστική ευθύνη για τη διδασκαλία της ιστορίας ας αναλάβει και την ευθύνη της υπεράσπισης του μαθήματος και της επιτακτικής ανάγκης αναβάθμισής του . Κατά τη γνώμη μου πρέπει να φροντίσει να αλλάξουν τα πράγματα άρδην (μέθοδοι διδασκαλίας και φιλοσοφία του μαθήματος ,) και όχι να έχει ως μοναδική έγνοια τη διατήρησή τους ως έχουν.
Βέβαια το θέμα με την ιστορία είναι μόνο μέρος ενός γενικότερου πλαισίου όπου η τυποποίηση σχεδόν όλων των μαθημάτων οδηγεί στην υποβάθμιση τους. Για μένα το επεισόδιο με την ιστορία είναι μόνο το παράδειγμα για το τι θα ακολουθήσει. Είναι σαφής η τάση του υπουργείου παιδείας για τη δημιουργία καθηγητών χωρίς ειδίκευση (πολύ- εργαλεία ).
Τέλος οι ‘’ειδικότητες’’, ζήτω ‘’οι γενικότητες ’’.Ένα είδος δασκάλου και για τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Αν εμείς οι καθηγητές δεν περιχαρακώσουμε τα αντικείμενά μας ,αναβαθμίζοντάς τα, τότε αυτό που γίνεται τώρα με την ιστορία υπάρχει ο κίνδυνος να επεκταθεί και σε άλλα μαθήματα. Πρέπει να γίνουν προτάσεις από τις ενώσεις του κάθε κλάδου που να αφορούν την ίδια την ουσία του κάθε μαθήματος .Όσο τυποποιούνται και αυτοματοποιούνται τα μαθήματά μας τόσο κινδυνεύουν να χαρακτηρισθούν ως χαμηλών απαιτήσεων. Αυτό που χρειάζεται είναι να τα εμπλουτίσουμε, να τους δώσουμε ψυχή και να τα χαρακτηρίζει κυρίως η κριτική σκέψη και όχι η στείρα απομνημόνευση και η απλή εκγύμναση για εξετάσεις. Αν δεν επιδιώξουμε να καθορίζουμε τις εξελίξεις τότε οι εξελίξεις θα καθορίζουν εμάς. Εκτός και αν είμαστε ευχαριστημένοι από τη ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης στη χώρα.
Οι ηγέτες της εκπαίδευσης είναι οι καθηγητές και είναι τώρα η ώρα για να διεκδικήσουν από τους ηγεμόνες της. Όλα μπορούμε να τα πετύχουμε αρκεί να είμαστε όλοι οι καθηγητές μαζί. Πρέπει να σταματήσουν οι αντιπαραθέσεις μεταξύ των διαφόρων κλάδων αλλιώς θα το πληρώσουμε όλοι πολύ ακριβά . Και μια και μιλάμε για ιστορία ας θυμηθούμε πόσες φορές έχουμε πληρώσει στο παρελθόν το τίμημα της έλλειψης ενότητας και του εμφυλίου διχασμού. Θα αφήσουμε την ιστορία να επαναληφθεί ή θα γράψουμε μια νέα; Αναρωτιέμαι μήπως το «η ιστορία επαναλαμβάνεται» οφείλεται στο ότι ποτέ δεν τη μαθαίνουμε σωστά.
Υ.Γ. Το παραπάνω το κείμενο το έγραψα όχι για να υποδείξω στους φιλολόγους τα λάθη τους και το τι πρέπει να κάνουνε. Σίγουρα ξέρουν καλύτερα από μένα. Σκέφτηκα να εκφράσω μια τρίτη ματιά κάποιου που είναι ΄΄ εκτός ΄΄ και κυρίως προσπάθησα να μπω στη θέση των παιδιών. Επίσης θέλησα να εκφράσω τις υψηλές προσδοκίες που έχουμε από αυτούς. Θέλω να το αφιερώσω σε μια φιλόλογο (τη Σι.Χ ) που ,ένας πρόσφατος διάλογος μαζί της , μου έδωσε την αφορμή για να το γράψω και που έφερνα συνέχεια στο μυαλό μου ως μια από τις φιλολόγους που θα ήθελα να έχω αν γινόμουν πάλι παιδί.
Δημήτρης Τσιριγώτης. Φυσικός
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Σχολεία: Αλλάζουν οι ώρες αποχώρησης των μαθητών
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 24 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 24/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
