Κοινωνία 20.10.2017 - 11:36

The Snowman: Ο ντεντέκτιβ ως σούπερ-ήρωας

Τι χρειαζόταν λοιπόν να κάνει η ταινία για να είναι επιτυχημένη; Απλά να μεταφέρει με πιστότητα το κλίμα και την ατμόσφαιρα του βιβλίου

Ας ξεκινήσουμε με δυο παραδοχές. Πρώτον, η ταινία Snowman είναι μια πιστή μεταφορά του ομώνυμου βιβλίου του Jo Nesbo, του οποίου η σειρά αστυνομικών με τον Χάρι Χόλε είναι ένα παγκόσμιο εμπορικό φαινόμενο. Δεύτερον, η ταινία Snowman είναι μια κακή ταινία, μια ταινία που απογοητεύει.

Το δεύτερο δεν θα έπρεπε να στέκει. Άλλωστε όλα τα υλικά ήταν διαλεγμένα και άριστης ποιότητας. Σενάριο/κεντρικός ήρωας βγαλμένοι από τις σελίδες ενός μαζικότατου και δημοφιλούς βιβλίου. Στον πρωταγωνιστικό ρόλο ένας από τους σπουδαιότερους και πλέον γοητευτικούς ηθοποιούς της εποχής μας, ο Michael Fassbender, ο οποίος έχει δώσει μνημειώδεις ερμηνείες σε σημαντικές ταινίες (Hunger, Shame) και έχει κατακτήσει παράλληλα και το mainstream σινεμά (Magneto στους X-MEN, στα καινούρια Alien κλπ). Στο σκηνοθετικό τιμόνι ο Thomas Alfredson που έχει ήδη στο ενεργητικό του δυο πολύ ατμοσφαιρικά και υποβλητικά έργα (Άσε το Κακό να Μπει, ο Κλήρος έπεσε στον Σμάιλι). Ένα έξοχο συμπληρωματικό καστ που περιλαμβάνει τον JK Simmons, τον Val Kilmer, την Charlotte Gainsbourg, την Rebecca Ferguson και άλλους/ες.

Τι χρειαζόταν λοιπόν να κάνει η ταινία για να είναι επιτυχημένη; Απλά να μεταφέρει με πιστότητα το κλίμα και την ατμόσφαιρα του βιβλίου, που ακολουθεί την αναζήτηση ενός serial killer στα παγωμένα τοπία της φαινομενικά ειρηνικής και φιλήσυχης Νορβηγίας και παράλληλα ακολουθεί τις προσπάθειες ενός αλκοολικού και δυσλειτουργικού ευφούς αστυνομικού να βάλει σε μια τάξη τη ζωή του. Το περιέργο είναι πως η ταινία αποτυγχάνει ακριβώς επειδή μένει πιστή στην «καρδιά» του βιβλίου.

Κάποιες κριτικές βέβαια γύρω από την ταινία στάθηκαν στο ότι δεν έγινε καλή ώσμωση ανάμεσα στο βιβλίο και την ταινία, προσπαθώντας να ερμηνεύσουν γιατί ήταν άνευρη, χλιαρή και ελάχιστα «εθιστική», όπως είναι τα page turners του Nesbo. Δεν είναι η πρώτη ταινία άλλωστε που απέτυχε να διασκευάσει επιτυχώς κάποιο μυθιστόρημα. Στην περίπτωση όμως του Snowman φαίνεται να ισχύει μια αντίστροφη πορεία: Βγάζοντας αναγκαστικά όλες τις φιοριτούρες και την εθιστική πρόζα του Nesbo, η ταινία μετακινείται αμήχανα σε υποπλοκές και χαρακτήρες-αντιπερισπασμούς και «συνοψίζει» οπτικά την ιστορία που θέλει να διηγηθεί ο Nesbo με τον Χιονάνθρωπό του. Με αυτήν όμως την απογύμνωση, απαλλαγμένη, η ιστορία, από όλα τα πρόσθετα που την έκαναν ενδιαφέρουσα στο χαρτί, φαντάζει ισχνή και αδύναμη. Για την ακρίβεια φαντάζει εντελώς σχηματική και «χάρτινη», ενώ το ίδιο ισχύει και για τους ήρωές της. Όμως εδώ δεν φταίει τόσο η ομάδα της κινηματογραφικής διασκευής, φταίνε πολύ περισσότερα τα όρια του υλικού με το οποίο έπρεπε να δουλέψουν.

Ντεντέκτιβ με κολάν

Μια ματιά στις πωλήσεις και μεταφράσεις του Jo Nesbo θα μας δώσει να καταλάβουμε γιατί είναι ένας συγγραφέας-σταρ και γιατί ο αγαπημένος του ντεντέκτιβ, ο Χάρι Χόλε, είναι ένα πραγματικό pop φαινόμενο. Πέρα από το γεγονός ότι απογείωσε το ιδιαίτερο «σκανδιναυικό νουάρ» στην μαζική κουλτούρα (το οποίο βέβαια είχε θεμελιώσει πρώτος ο Λάρσον με το Κόριτσι με το Τατουάζ), συνέβαλε και αυτός στην εκ νέου επέλαση του αστυνομικού σε όλα τα μέσα. Όμως το σύγχρονο αστυνομικό, είτε σκανδιναβικό είτε μεσογειακό είτε αμερικάνικο, έχει αρκετές διαφορές με τις παλαιότερες στιγμές του. Η βασική του διαφορά εντοπίζεται στα χαρακτηριστικά του ντεντέκτιβ, του κεντρικού ήρωα δηλαδή που καλείται να εξιχνιάσει τις εκάστοτε υποθέσεις.

Λίγο αφότου είχε «ιδρύσει» την κινηματογραφική εποποία των υπερ-ηρώων με τον Iron Man, ο ηθοποιός Robert Downey Jr υποδήθηκε και τον θρυλικό Sherlock Holmes σε μια μοντέρνα και σπιντάτη διασκευή δια χειρός Guy Richie. Λίγο αργότερα, ο Benedict Cumberbatch θα υποδυθεί με την σειρά του έναν εντελώς μοντέρνο Sherlock στην ομώνυμη σειρά του BBC. Και οι δυο αυτοί Sherlock, παρέα με τους Χάρι Χόλε εκεί έξω που ήδη αποκτούσαν μαζικό κοινό, είχαν εγκαταλείψει ελαφρώς τα «παραδοσιακά» κλισέ του είδους. Οι νέοι ντεντέκτιβ ήταν ικανοί να ρίξουν και λίγο ξύλο, να κάνουν αφύσικους συλλογισμούς, να έχουν υπερ-αισθήσεις, να είναι πρωταγωνιστές σε σκηνές ξέφρενης δράσης και να βγαίνουν, a la James Bond, ατσαλάκωτοι. Ακόμα και το μυαλό τους, η δύναμη της ευφυίας τους για να λύνουν υποθέσεις, δεν είναι πως απλά κινείται σε ένα ιδιαίτερο κανάλι που δεν πηγαίνει ο κοινός νους (ή ο νους του αναγνώστη). Είναι απλά, υπερφυσικό. Οι υποθέσεις τους δεν είναι απλά γρίφοι λογικής ή σπαζοκεφαλιές, αλλά απαιτούν επιπλέον δύναμη, ταχύτητα, άλλου τύπου νοημοσύνη και ικανότητα χειρισμού αρκετών όπλων.

Παράλληλα, οι εκάστοτε «δαίμονες» που πάντα συνοδεύουν την ευφυία των ντεντέκτιβ μοιάζουν περισσότερο σαν προσχήματα που διαμορφώνουν μια «γοητείας»: Ο αλκοολισμός, οι δυσλειτουργικές σχέσεις, κάποιο τραύμα του παρελθόντος και όλα τα υπόλοιπα μοιάζουν τα ανάλογα του...κρυπτονίτη. Ο Tony Stark του Iron Man ελάχιστα διαφέρει από τον Sherlock Holmes και μαζί ελάχιστα διαφέρουν από τον Bruce Wayne. Είναι περίπου η ίδια υπερ-ηρωική αρχετυπική περσόνα. Παράλληλα, οι υποθέσεις τους, ελάχιστες προεκτάσεις έχουν με το κοινωνικό και πολιτικό τους περιβάλλον, κάτι που πάντα αποτελούσε ένα δομικό στοιχείο του νουάρ. Είναι πάντα πολύ συγκεκριμένες και ενίοτε περιλαμβάνουν «κακούς» που θυμίζουν με την σειρά τους τους «σούπερ κακούς»: Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ο αναλόγως υπερφυσικός εγκέφαλος του κακού της τελευταίας σεζόν του Sherlock.

Κάτω από το χιόνι

Ο Χάρι Χόλε εμφανίζεται στην ταινία και αμέσως σχηματοποιείται με τον ίδιο τρόπο που παρουσιάζονται οι σουπερ-ήρωες. Το πρασινωπό του σαν αμπέχωνο τζάκετ δεν αλλάζει σε καμία σκηνή, αποτελώντας την απαραίτητη αναγνωριστική «στολή». Ο κρυπτονίτης-αλκοολισμός του είναι ακραίος (π.χ. τον βλέπουμε να κοιμάται στα πεζοδρόμια στην Νορβηγία ενώ χιονίζει) αλλά είναι κάτι που απλά υπάρχει στο φόντο και δεν τέμνεται απαραίτητα με την πλοκή και την ιστορία.

Όμως κάπου εκεί τελειώνει το τι είναι ο (κινηματογραφικός) Χάρι Χόλε. Σε όλη την ταινία δεν είναι παρά ένα όχημα της πλοκής, μια άγκυρα για να παρακολουθεί ο θεατής την ιστορία να εκτυλίσσεται χωρίς απαραίτητα την συμμετοχή του σε αυτήν. [SPOILER] Η δεύτερη πιο αμήχανη στιγμή του έργου (με την πρώτη να αφορά κάθε στιγμή του Val Kilmer...) είναι όταν αναμετράται με τον «κακό» και η αναμέτρηση απλά τελειώνει με τον κακό να πέφτει μέσα σε μια παγωμένη λίμνη. Αφού πρώτα φυσικά ο κακός έχει κάνει μερικές εντελώς παράλογες και τραβηγμένες επιλογές που θα τον καταδίκαζαν ούτως ή άλλως ακόμα και αν τον καταδίωκε ο Μίκι Μάους. Όσο για το κίνητρο του κακού; Όντας νόθο και βασανισμένο παιδί αποφάσισε πως η αιτία του κακού είναι οι...γυναίκες που γεννούν νόθα παιδιά. Με άλλα λόγια είναι ένας κατά συρροήν δολοφόνος που θα μπορούσε κάλλιστα να εκτονώνει την ενέργειά του σε προπαγάνδα για σεξ με προφυλακτικό. [ΤΕΛΟΣ SPOILER]

Όμως, αυτό ακριβώς είναι και το μυθιστόρημα που βασίστηκε η ταινία. Όλα τα υπόλοιπα (του διώρου και των σελίδων) είναι αντιπερισπασμοί που φτιάχνουν ένα υποτυπώδες κλίμα whodunit. Αν φαίνονται αχρείαστοι (χαρακτήρες και ηθοποιοί) στην ταινία, είναι επειδή όντως είναι αχρείαστοι, δεν εξυπηρετούν δηλαδή κανέναν σκοπό πλοκής ή υπόθεσης. Είναι όμως υλικό για να συγκεντρωθούν 500+ σελίδες που γυρίζουν γρήγορα, κάτω από την αδιαμφισβήτητα εκπληκτική και εθιστική πρόζα του Nesbo.

Εσχάτως, ο Χάρι Χόλε απέκτησε και το τελευταίο «παράσημο» των σούπερ-ηρώων: Πέθανε και αναστήθηκε. Αυτό δεν μειώνει φυσικά ούτε τα εκατομύρια των πωλήσεων ούτε την απόλαυση της γρήγορης ανάγνωσης ενός βιβλίου του Nesbo. Όμως όταν χρειάστηκε να γίνει η επένδυση στην ιστορία καθ’αυτή, στον μύθο και το «ζουμί» του βιβλίου, εκεί ήταν που φανερώθηκε ο εντελώς χάρτινος και σχηματικός πυρήνας του.

Ακόμα και το ουσιώδες ατμοσφαιρικό κοντραστ, δηλαδή το βίαιο κόκκινο του αίματος πάνω στο γαλήνιο λευκό του χιονιού, χρησιμοποιείται κατά κόρον στην ταινία αλλά αδυνατεί να καλύψει το σεναριακό κενό. Αφενός υπάρχει αχρείαστη ψηφιακή παρέμβαση και αφετέρου η ίδια η σπασμωδικότητα της ιστορίας αποσυντονίζει. Το μοντάζ μοιάζει αποτέλεσμα άτακτης συρραφής, όμως τίποτα δεν δείχνει πως ένα πιθανό director’s cut στο μέλλον θα αλλάξει δραστικά το νωθρό αποτέλεσμα.

Με άλλα λόγια: Η ταινία Snowman που κυκλοφορεί στις αίθουσες δεν είναι κακή με την έννοια ότι θα μπορούσε και καλύτερα ή έχασε στις λεπτομέρειες. Είναι κακή με την έννοια πως θα μπορούσες κάλλιστα να σηκωθείς και να φύγεις στη μέση του έργου (ακόμα και η ανατροπή είναι τόσο τραβηγμένη που δεν προκαλεί έκπληξη). Είναι τόσο κακή όσο τα νέα (για τον μισό πληθυσμό του πλανήτη) πως ο Fassbender παντρεύτηκε την Alicia Vikander.

Όμως είναι μια από τις ελάχιστες φορές που δεν φταίει τόσο ο σκηνοθέτης ή ο σεναριογράφος ή ο πρωταγωνιστής, μα φταίει η πρώτη ύλη του κινηματογραφικού πρότζεκτ: Η ταινία είναι ισάξια του βιβλίου.