Thumbnail
Προπαγάνδα η παρεξηγημένη...

ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΙΣΤΕ ΓΙΑΤΙ ΧΑΝΟΜΑΣΤΕ

Προπαγάνδα η παρεξηγημένη: Για την επικρατούσα άποψη η προπαγάνδα είναι ένας όρος φορτισμένος αρνητικά, που συνήθως αντιμετωπίζεται εχθρικά ή απαξιωτικά  και συνοδεύεται από επικρίσεις και κατηγορίες. Για τους περισσότερους δεν υπάρχει καλή και κακή προπαγάνδα. Η προπαγάνδα είναι μια αδιαίρετη έννοια, μονοσήμαντη και μονοδιάστατη, πάντοτε κακή και απορριπτέα.

Η παγίωση της συγκεκριμένης αντίληψης έχει ιστορική εξήγηση, που ανατρέχει στα χρόνια της ναζιστικής Γερμανίας, η οποία ήταν η πρώτη και η μόνη χώρα, που δεν δίστασε όχι μόνο να χρησιμοποιήσει ρητά, αλλά και να επισημοποιήσει και, κατ’ ουσία, να καθαγιάσει την λέξη προπαγάνδα, ιδρύοντας Υπουργείο Προπαγάνδας, του οποίου επικεφαλής τοποθετήθηκε ο διαβόητος Γκέμπελς. Στους ναζί, στον Χίτλερ και στον Γκέμπελς και σε όλους τους ανθεκτικούς, διατηρούμενους και αναπαραγόμενους, σχετικούς συνειρμούς οφείλεται, κατά κύριο λόγο, η αρνητική χροιά που συνοδεύει την λέξη προπαγάνδα μέχρι σήμερα.    

Η εν λόγω, όχι απλώς κριτική, αλλά εντελώς επικριτική αντιμετώπιση της προπαγάνδας, θα μπορούσε να θεωρηθεί εύλογη, κατανοητή και αποδεκτή, στον βαθμό που εστιάζεται σε ζητήματα χρησιμοποιούμενων μεθόδων και μέσων. Στον βαθμό όμως που η αντιμετώπιση αυτή επικεντρώνεται σε ζητήματα ηθικής αξιολόγησης της υπόστασης της προπαγάνδας, ως επικοινωνιακής συμπεριφοράς, τότε θα μπορούσε να θεωρηθεί άστοχη, εσφαλμένη και κυρίως υποκριτική.

Και τούτο γιατί η προπαγάνδα, αντίθετα με όσα ισχυρίζονται πολλοί, δεν αποτελεί κάτι το εξ ορισμού, ξεκάθαρα και αναμφισβήτητα, δαιμονικό. Το αντικείμενο και ο σκοπός κάθε προπαγάνδας δεν σχετίζονται πάντοτε και υποχρεωτικά με το ψέμα, την ανηθικότητα, την συσκότιση και την παραπλάνηση. Πολλές φορές χρειάζεται καθαρή και έντονη προπαγάνδα προκειμένου να φανερωθεί, να φωτιστεί και να αναδειχθεί κάτι που είναι αληθινό, το δίκαιο και το ηθικό. 

Η προπαγάνδα αποτελεί μια καθολικά (σε όλους μας έχει τύχει να προπαγανδίζουμε, ακόμη και αν δεν το συνειδητοποιούμε απόλυτα) επικοινωνιακή πολιτική που είναι- ας μη κρυβόμαστε- ευρύτατα αρεστή και δημοφιλής, παρά το γεγονός πως ποτέ δεν μπορεί να εγγυηθεί την επιτυχία.

Είναι ένα πεδίο στο οποίο στην πραγματικότητα όλοι ασχολούνται μόνο ή κυρίως με την απόπειρα, αυτή καθεαυτή,  και όχι με το άδηλο αποτέλεσμα, καθώς ακόμη και μια -τυπικά τουλάχιστον- επιμελής και μελετημένη προπαγανδιστική προσπάθεια μπορεί, για διάφορους λόγους, να μην παράγει τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

Μάλιστα συχνά η προπαγανδιστική προσπάθεια, πέρα ή και περισσότερο από την ελπίδα ή την προσδοκία επίτευξης αποτελεσμάτων και επιδιώξεων, μπορεί, ταυτόχρονα, να υποκρύπτει πιο σύνθετες ψυχολογικές καταστάσεις, με την έννοια ότι μπορεί να αποτελεί πηγή εκπλήρωσης ιδεολογικής ανάγκης και εσωτερικής ικανοποίησης, εκτόνωση επιθυμίας, εκδήλωση ενθουσιασμού ή και αυταρέσκειας για τον ίδιο τον προπαγανδιστή.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η προπαγάνδα αποβλέπει στην πειθώ, μια επιδίωξη απόλυτα θεμιτή, που έλκει την καταγωγή της ή σε κάθε περίπτωση συνδέεται στενά με την ρητορική της κλασσική αρχαιοελληνική εποχής, αλλά και των ρωμαικών χρόνων.

Βέβαια πρέπει να διευκρινίσουμε πως τα προαναφερόμενα ισχύουν για προπαγάνδα  που γίνεται σε ένα στοιχειωδώς δημοκρατικό περιβάλλον, όπου δεν υπάρχουν ή δεν κυριαρχούν σχέσεις καταναγκασμού και εξάρτησης, όπου υπάρχουν θεωρητικές και πρακτικές δυνατότητες ελεύθερων επιλογών και αντιδράσεων, αντί-προπαγανδιστικών  ή άλλων. Δεν αναφερόμαστε σε μια υποχρεωτική και καταχρηστική προπαγάνδα-μονόδρομο, χωρίς περιθώριο αντιλόγου, που προσπαθεί να κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινη βούληση και κρίση, εκμεταλλευόμενη ιδιαίτερες συνθήκες εξάρτησης και επιβολής.

Έτσι δεν μιλάμε για την προπαγάνδα που ασκείται σε ένα δικτατορικό πολίτευμα. Δεν μιλάμε για την προπαγάνδα που ασκείται στις ένοπλες δυνάμεις. Το ίδιο ισχύει ακόμη και για την προπαγάνδα, που γίνεται στην εκπαίδευση και ιδίως στην στοιχειώδη και μέση εκπαίδευση.  

Πολιτική προπαγάνδα και ο ρόλος της τέχνης και της διανόησης: Κορυφαία μορφή προπαγάνδας είναι ασφαλώς η πολιτική προπαγάνδα. Συναντάται παντού και εκφράζεται σε όλων των ειδών τις εκδηλώσεις και μορφές κοινωνικής και πολιτισμικής ζωής. Στο πολιτικό πεδίο δεν υπάρχει σήμερα κυβέρνηση στον κόσμο που να μην επιδίδεται καθημερινά, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, σε  προπαγάνδα.

Η προπαγάνδα έχει αναχθεί σε βασικό ιδεολογικό άξονα του πολιτικού συστήματος κάθε χώρας και ασκείται συστηματικά, με ενισχυμένη επιστημονική υποστήριξη. Αυτό ισχύει όχι μόνο στα ολοκληρωτικά καθεστώτα, αλλά και στις δημοκρατίες δυτικού τύπου.

Πολιτική και προπαγάνδα πάνε μαζί. Ο τρόπος, η έκταση, ο βαθμός, η συχνότητα, τα όρια και τα κίνητρα είναι οι παράμετροι που διαφοροποιούνται. Αυτά τα στοιχεία και οι ποιοτικές κυρίως διαφορές τους ρυθμίζουν τις μεταβλητές που αφορούν στις σχέσεις του περιεχομένου ή του είδους της προπαγάνδας με την ηθική, το δίκαιο, τις κοινωνικές αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η πολιτική προπαγάνδα επιχειρεί να τοποθετήσει μόνιμα στον χώρο του ασυνειδήτου ιδέες, σκέψεις και αντιλήψεις, οι οποίες να ανακαλούνται και μεταφέρονται στον χώρο του συνειδητού ως προσωπικές επιλογές. Μπορεί να ωθείται από διαφορετικά κίνητρα και ιδέες, αλλά έχει πάντοτε ένα σκοπό, την διαμόρφωση συμπεριφορών, πεποιθήσεων, απόψεων και επιλογών, την δημιουργία στάσεων και την πρόκληση δράσεων σε θέματα πολιτικοκοινωνικής σημασίας.

Η πολιτική προπαγάνδα στην σύγχρονη εποχή γίνεται περισσότερο αποτελεσματική όταν προέρχεται από μη καθαρόαιμους πολιτικούς χώρους. Η ανυποληψία των πολιτικών, ιδίως στον τόπο μας, είναι τόσο μεγάλη, που δεν τους επιτρέπει μεγάλες δυνατότητες στο να μπορέσουν να πείσουν για στοιχειώδη πράγματα, πόσο μάλλον να εμπνεύσουν για την δημιουργία ή επιδίωξη κάποιου πολιτικού οράματος. Οι πολιτικοί μολονότι δραστηριοποιούνται κατ’ επάγγελμα, συστηματικά και αδιάκοπα στον προπαγανδιστικό τομέα σε καθημερινή βάση λίγους συγκινούν. Ενώ είναι συνεχώς παρόντες στον προπαγανδιστικό στίβο ελάχιστα πείθουν.  

Συνεπώς το βάρος για την κάλυψη του κενού της πολιτικής προπαγάνδας θα έπρεπε να πέσει στους ανθρώπους του πνεύματος, της διανόησης και της τέχνης (υπό την ευρεία και πολύπλευρη έννοια των όρων αυτών) που θα μπορούσαν να παίξουν ένα καθοριστικό προπαγανδιστικό ρόλο. Ειδικότερα η τέχνη, ως επικοινωνιακή έκφραση και λειτουργία, όχι μόνο μπορεί, αλλά και πρέπει να έχει έντονα πολιτικό*1 και δημόσιο χαρακτήρα και οφείλει να υπηρετεί κατά προτεραιότητα την κοινωνία. Οι όποιες  υπαρξιακές και αισθητικές κλπ ανησυχίες των ανθρώπων της τέχνης και του πνεύματος δεν πρέπει να τους περιχαρακώνουν και να τους αποκλείουν από την κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα, που τους περιβάλλει

Με τους ανθρώπους της τέχνης και του πνεύματος όμως συμβαίνει σήμερα το αντίθετο φαινόμενο από αυτό που παρατηρείται στους πολιτικούς. Η πλειοψηφία των διανοητών και εκπροσώπων της τέχνης κατ’ ουσία απέχουν από την προπαγανδιστική πολιτική αρένα. Προτιμούν να μην δραστηριοποιούνται, ούτε καν τοποθετούνται, παρά μόνο με ένα υποτυπώδη, μεσοβέζικο και αόριστο τρόπο. Δείχνουν σαν να τους ενδιαφέρει περισσότερο να αποφύγουν τον κίνδυνο να θεωρηθούν ως ανήκοντες σε ένα συγκεκριμένο πολιτικό στρατόπεδο. Για τον λόγο αυτό η όποια τοποθέτηση τους είναι σκόπιμα θολή και αποβλέπει εξαρχής μόνο στην διατήρηση ισορροπιών. Μια τέτοια τοποθέτηση όμως είναι σαφές πως δεν έχει πειστικό ή διαφωτιστικό χαρακτήρα και ως εκ τούτου στερείται προπαγανδιστικής χροιάς.

Βέβαια κάποιος θα μπορούσε να επικαλεστεί ως ελαφρυντικό για την συγκεκριμένη στάση τους πως υπάρχουν πολλά θολά, αμφιλεγόμενα και σύνθετα θέματα, που δεν επιδέχονται μια ξεκάθαρη και σαφή τοποθέτηση. Αυτό μπορεί όντως να συμβαίνει. Αλλά από την άλλη πλευρά υπάρχουν και τόσα πολλά προφανή, καθαρά και σχεδόν αυτονόητα θέματα της σύγχρονης πραγματικότητας, πάνω στα οποία η σαφής τοποθέτηση είναι όχι μόνο επιβεβλημένη, αλλά επί πλέον και σχετικά εύκολη. Παρόλα αυτά η σαφής αυτή τοποθέτηση απουσιάζει. Άλλοτε απουσιάζει εντελώς, άλλοτε είναι ελλιπής ή σύντομη. Άλλοτε περιπλέκεται ή λοξοδρομεί, συνδυαζόμενη με άσχετα ή δευτερεύοντα ζητήματα, με τα οποία πολύ συχνά επιχειρεί συμψηφισμό .

Έτσι σήμερα κάνουμε την θλιβερή διαπίστωση πως μια νέα Καναδέζα συγγραφέας με ελάχιστες σπουδές, η Naomi Klein, έχει προσφέρει πολύ περισσότερα από όσα έχουν προσφέρει εκατοντάδες διαπρεπείς σοφοί στο να καταλάβουν πολλοί το συμβαίνει γύρω τους.

Με την εν λόγω συνειδητή στάση που ακολουθούν οι άνθρωποι του πνεύματος καθιστούν την συνεισφορά τους στην πολιτική ζωή όχι μόνο ελάχιστα χρήσιμη, αλλά και πολλές φορές ούτε καν άξια λόγου. Η ίδια στάση, με τη σειρά της, έχει συμβάλλει στην παγίωση των σύγχρονων πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών συνθηκών, σε παγκόσμια κλίμακα.

Η πολιτική προπαγάνδα σήμερα: Ο συνδυασμός της προπαγανδιστικής ανικανότητας των παρόντων επαγγελματιών πολιτικών και την προπαγανδιστικής απροθυμίας και αποχής των ικανών ανθρώπων της τέχνης, του πνεύματος και του πολιτισμού έχει καταστήσει κυρίαρχα στον χώρο προπαγάνδας τα ίδια τα μέσα ενημέρωσης και επικοινωνίας.  Η τηλεόραση και το διαδίκτυο προπαγανδίζουν σε καθημερινή βάση. Εκεί δίνεται η μάχη της προπαγάνδας. Στην τηλεόραση το παιχνίδι είναι πιο περιορισμένο και ελεγχόμενο, ενώ στο διαδίκτυο πιο ανοιχτό και ευρύ, λόγω της δεδομένης μαζικής συμμετοχής των πολιτών. 

Σήμερα η κατάσταση εμφανίζεται συνοπτικά ως εξής:  Η καθίζηση της αριστεράς τις τελευταίες δεκαετίες έχει συντελέσει στο φαινόμενο της υποχώρησης και της υποτονικότητας της γνήσιου και παραδοσιακού ουμανιστικού λόγου. Ακραίες νεοφιλελεύθερες πολιτικές και θέσεις υποστηρίζονται και προωθούνται πλέον- τις περισσότερες φορές, με τρόπο έμμεσο πλην όμως σαφή και έντονο- ακόμη από υποτιθέμενους σοσιαλιστές ή σοσιαλδημοκράτες ή αυτούς που παλαιότερα συνηθιζόταν να αποκαλούνται «προοδευτικοί».  Επίσης οι νεοφιλελεύθεροι, ανάλογα με τις περιστάσεις, εμφανίζονται ως φανατικοί πολέμιοι των ομόσταυλων τους ακροδεξιών ή των νεοναζιστών και κατά συνέπεια ως κύριοι υπερασπιστές των δημοκρατικών πολιτευμάτων. Την ίδια ώρα ακόμη και ο πιο ακροδεξιός και ρατσιστικός λόγος σε πολλές περιπτώσεις έχει ευρύτατη απήχηση σε ολοένα και μεγαλύτερες λαικές μάζες.  

Κακά τα ψέματα, ζούμε σε μια εποχή όπου κυριαρχεί η πραγματικότητα των ΜΜΕ, με αποτέλεσμα ακόμη και τα πιο αυτονόητα πράγματα να αμφισβητούνται ή διαστρεβλώνονται έντονα. Σε μια τέτοια εποχή, πρέπει να παραδεχτούμε πως η αλήθεια από μόνη της δεν είναι ούτε ισχυρή ούτε προσιτή, αλλά έχει ανάγκη προπαγανδιστικής υποστήριξης.

Αυτό που γίνεται σήμερα είναι μια μάχη «προπαγάνδας εναντίον προπαγάνδας» ή, όσο απλουστευτικά και αν ακούγεται αυτό, «μια μάχη μεταξύ καλής και κακής προπαγάνδας», με τις έννοιες του «καλού» και του «κακού» να διαφέρουν και να καθορίζονται ανάλογα από ποια μεριά βρίσκεται κανείς.

Στην επιχειρούμενη προπαγάνδα, που διαστρεβλώνει την πραγματικότητα πρέπει να αντιπαρατεθεί η προπαγάνδα, που θα αποκαθιστά την αλήθεια. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος.

                                                       Θεολ. Μιχαηλίδης

                                                         

*1. Οι μεγάλοι Γερμανοί ζωγράφοι Georg Grosz και J.Heartfield («Art is in Danger», Lucy Lippard  Princeton N.J. 1971, σελ. 80-85) διακήρυξαν πως κάθε καλλιτεχνικό έργο δεν έχει λόγο ύπαρξης αν δεν έχει προπαγανδιστικό πολιτικό μήνυμα. Ο Pablo Picasso (σε δηλώσεις του στο Παρίσι την 24/3/1945) ξεκαθάρισε ότι ο ζωγράφος είναι πάνω απ’ όλα «ένα πολιτικό ον, που χρησιμοποιεί την ζωγραφική ως πολιτικό εργαλείο» Ο George Orwell («Τα όρια Τέχνης και Προπαγάνδας» σε «Δοκίμια», Έρασμος 1975, σελ.69-70) παραδέχεται ότι κάθε έργο τέχνης έχει αναμφισβήτητα ένα βασικό πολιτικοκοινωνικό σκοπό.  

Ο ίδιος αναγνωρίζει ότι ο πολιτικός χαρακτήρας της τέχνης μπορεί να οδηγήσει τον καλλιτέχνη σ’ αυτό που αναγνωρίζει ως «άγονη πεδιάδα αναγκαίας πολιτικής πειθαρχίας». Παρόλα αυτά θεωρεί κάθε αντίθετη άποψη, περί καθαρά αισθητικής τέχνης (που υπαγορεύεται από την γνωστή αντίληψη «η τέχνη για την τέχνη») απατηλή και ανέντιμη.

 

Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα

Αδιανόητη αυθαιρεσία: Διευθυντής Π.Ε αδικεί υποψήφιο Διευθυντή σχολείου και δημιουργεί «μπάχαλο» με εμπλοκή της δικαιοσύνης!

Κατάρτιση 500.000 ενηλίκων: 10.000 προσλήψεις εκπαιδευτών ενηλικών με έως 22 ευρώ την ώρα

Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - Ξεκινάει 28 Μαρτίου

Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 28/3

2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη

Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)

ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα

Google news logo Ακολουθήστε το Alfavita στo Google News Viber logo Ακολουθήστε το Alfavita στo Viber

σχετικά άρθρα

anergoi-oaed-epidoma-anergia.jpg
Δωρεάν εργαστήρια συμβουλευτικής ΔΥΠΑ: Ξεκινούν αύριο οι αιτήσεις- Οι θεματικές
Αύριο ξεκινούν οι αιτήσεις για τα διαδικτυακά εργαστήρια συμβουλευτικής της ΔΥΠΑ για τον Απρίλιο, με νέες θεματικές ενότητες
Δωρεάν εργαστήρια συμβουλευτικής ΔΥΠΑ: Ξεκινούν αύριο οι αιτήσεις- Οι θεματικές
20160812_20pragm_arxaia_0.jpg
Όσα λες είναι ἔπεα πτερόεντα. Μάθε ότι αρχή άνδρα δείκνυσι : Τι σημαίνει ο συνδυασμός αυτός νεοελληνικής και αρχαίας ελληνικής γλώσσας;
Με τον όρο αρχαία ελληνική γλώσσα αναφερόμαστε τη μορφή της ελληνικής γλώσσας, που ομιλούνταν κατά τους αρχαϊκούς χρόνους και την κλασική αρχαιότητα...
Όσα λες είναι ἔπεα πτερόεντα. Μάθε ότι αρχή άνδρα δείκνυσι : Τι σημαίνει ο συνδυασμός αυτός νεοελληνικής και αρχαίας ελληνικής γλώσσας;