Alfavita Newsroom (Να σημειώσω πως δεν συμμετέχω σε καμία συλλογικότητα μελέτης του έργου του Βαζιούλιν. Ωστόσο, το έργο του όπως έχει παρουσιαστεί από το ελληνικό τμήμα της Διεθνούς σχολής «Λογική της Ιστορίας» συμβάλλει σημαντικά στην κατανόηση της μαρξικής θεωρίας και είναι χρήσιμο εργαλείο για κάθε πρωτοπόρο εργαζόμενο και επιστήμονα. Για τον λόγο αυτό σαν απλός αναγνώστης του έργου του που έχει μεταφραστεί στα ελληνικά παραθέτω τα παρακάτω και ας αποτελέσουν αφορμή για μια πιο συστηματική μελέτη. )
Σαν σήμερα, στις 30 Αυγούστου του 1932, γεννιέται στη Μόσχα ο σοβιετικός φιλόσοφος Βίκτωρ Αλεξέγιεβιτς Βαζιούλιν. Έκανε τις βασικές του σπουδές, καθώς επίσης διετέλεσε καθηγητής στη Φιλοσοφική σχολή του μεγαλύτερου πανεπιστημίου της Μόσχας, το ιστορικό και εντυπωσιακό Λομονόσοφ. Το 2012 άφησε την τελευταία του πνοή στη Μόσχα, αφήνοντας το επιστημονικό και φιλοσοφικό του έργο κληρονομιά σε κάθε επιστήμονα, κομμουνιστή και πρωτοπόρο επαναστάτη. Έργο που συμπυκνώνεται στα βιβλία του, δύο από τα οποία είναι μεταφρασμένα στα ελληνικά και ένα το οποίο αναμένεται να κυκλοφορήσει. Έχουν δημοσιευτεί άρθρα και συνεντεύξεις του από τα οποία μπορεί να αντλήσει κανείς και την οπτική του για τα χρόνια που έζησε στην ΕΣΣΔ [1]. Το μεταφρασμένο στα ελληνικά έργο του (με τη συμβολή των μαθητών του από το ελληνικό τμήμα της Διεθνούς σχολής «Λογική της Ιστορίας» της οποίας ο Βαζιούλιν αποτέλεσε εμπνευστής της και καθοδηγητής της) μπορεί να αποτελεί ένα κομμάτι από το συνολικό έργο του, εντούτοις αποτελεί το χαρακτηριστικότερο δείγμα της σκέψης του.
El Lissitzky, New man, 1920
Ο Βαζιούλιν κατά την επιστημονική του σταδιοδρομία επιχειρεί να άρει τον κλασικό μαρξισμό για τον οποίο η ανθρώπινη κοινωνία είναι μια συνέχεια κοινωνικών σχηματισμών με αμετάβλητη βάση. Συγκεκριμένα, στον κλασικό μαρξισμό η ιστορική εξέταση της κοινωνίας παρουσιάζεται σε συγκεκριμένα στάδια μεταξύ των οποίων δεν γίνεται εύκολη η διάκριση της μετάβασης από το ένα στο άλλο. Ο Βαζιούλν βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση και ξεκαθαρίζει το τοπίο, αφού σε αυτό βοηθάει τόσο το σοσιαλιστικό περιβάλλον στο οποίο ζει, όσο και η εξέλιξη της κοινωνικής ανθρωπολογίας και της επιστήμης γενικότερα. Μπορεί η «μέχρι τώρα ιστορία όλης της κοινωνίας να είναι ιστορία ταξικών αγώνων»[2] αλλά δεν ήταν καθοριστικοί στην μετάβαση από την δουλοκτησία στη φεουδαρχία και από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό. Παρ'όλο που στις δύο αυτές βαθμίδες της κοινωνίας έγιναν επαναστάσεις λόγω των εσωτερικών τους αντιφάσεων, μεγαλύτερο ρόλο στην κοινωνική μετάβαση έπαιξαν εξωτερικές ως προς τα κοινωνικά συστήματα δυνάμεις. Δηλαδή, ούτε οι δούλοι, ούτε οι δουλοπάροικοι ήταν φορείς της νέας κοινωνίας με την ίδια έννοια που είναι σήμερα η εργατική τάξη. Φυσικά, ο Βαζιούλιν δεν θεωρεί σε καμία περίπτωση αποτυχία τον ιστορικό υλισμό αλλά όπως χαρακτηριστικά αναφέρει : «Αν η έρευνα [σ.σ του Κ.Μαρξ για την κοινωνία] έχει πραγματοποιηθεί κατ’ εξοχήν από τις θέσεις της άρνησης της κεφαλαιοκρατίας , στην εποχή μας εμφανίσθηκαν οι όροι για μια έρευνα από τις θέσεις της δημιουργίας κάτι τινός νέου, από τις θέσεις της ύπαρξης του σοσιαλισμού, έστω και αν αυτός έχει ''βράγχια'' ». [3]
Πολύτιμο επιστημονικό εργαλείο του έργου του είναι η μεθοδολογία που ακολουθεί, την οποία εξάγει από το Κεφάλαιο του Κ.Μαρξ. Συγκεκριμένα όπως αναφέρει : «Στο Κεφάλαιο δεν αποκαλύπτονται μόνο, με έναν μεγαλοφυή τρόπο, οι οικονομικές σχέσεις του καπιταλιστικού κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού, αλλά περιέχεται ενσωματωμένα στην ύλη της πολιτικής οικονομίας η πιο βαθιά θεμελίωση της υλιστικής αντίληψης της ιστορίας και η πιο συστηματική ανάπτυξη της υλιστικής, διαλεκτικής λογικής. » [4]. Το Κεφάλαιο, με λίγα λόγια, είναι ένα πολύπλευρο έργο που δεν περιλαμβάνει μόνο μια επιστημονική εξήγηση της λειτουργίας της κεφαλαιοκρατίας, αλλά αποτελεί και μια σπουδαία μεθοδολογία Λογικής και ιστορικής σκέψης στην ενότητα τους. Η πορεία της σκέψης του Μαρξ δεν είναι καθόλου τυχαία και αυτό ακριβώς αξιοποιεί ο Βαζιούλιν. Ο Μαρξ εξετάζει τον καπιταλιστικό κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό σαν ένα «οργανικό όλο» και με τεχνική που επιτρέπει την πιστή αναπαράστασή του στη νόηση. Ο Βαζιούλιν εφαρμόζει τη μεθοδολογία αυτή στο πεδίο της έρευνας της κοινωνίας, εξετάζοντας την κοινωνία ως «οργανικό όλο», σαν έναν οργανισμό που όσο αναπτύσσεται μπορεί να διακριθεί η ουσία , το φαινόμενο και η πραγματικότητά του.
Η λογική της ιστορίας, εκδ.ΚΨΜ
Τι είναι όμως το «οργανικό όλο»; Ο Βαζιούλιν το ορίζει ως εξής : «Το οργανικό όλο είναι ένα τέτοιο όλο το οποίο χαρακτηρίζεται κύρια από εσωτερική αλληλοσύνδεση, εσωτερική αλληλεπίδραση των πλευρών του/των στοιχείων του. Αν αυτό αποσυντεθεί στα συστατικά από τα οποία απαρτίζεται, εξαφανίζεται η ίδια η ουσία του». [5] Το αποσαφηνίζει δε με ένα παράδειγμα, σύμφωνα με το οποίο εάν προσπαθήσουμε να αποσυνθέσουμε ένα ζωντανό οργανισμό στα συνθετικά του στοιχεία τότε θα του στερήσουμε την ίδια του τη ζωή. Αυτή η αποσύνθεση, όμως, των στοιχείων του οργανικού όλου είναι αναγκαία να πραγματοποιηθεί προσεκτικά στη νόηση προκειμένου να φτάσουμε να το κατανοήσουμε μέσα από μία διαδικασία αντιφάσεων που προϋποθέτει δύο στάδια : 1) την ανάβαση από το αισθητηριακά συγκεκριμένο στο αφηρημένο, όπου υπερτερεί η ανάλυση – έναντι της σύνθεσης – των πλευρών και των στοιχείων του οργανικού όλου και 2) την ανάβαση από το αφηρημένο στο νοητά συγκεκριμένο, διαδικασία όπου υπερτερεί η σύνθεση. Η πορεία της νόησης με αυτό τον τρόπο επιτρέπει την μετάβαση από την επιφάνεια του αντικειμένου, όπως αυτή προκύπτει από την αισθητηριακή παρατήρηση, προς την ουσία του, δηλαδή με όλο και βαθύτερη εξέταση, προς τα πιο βασικά του χαρακτηριστικά και προς την εσωτερική του φύση. Ακολουθεί η αντίθετη πορεία, δηλαδή από την ουσία στην επιφάνεια, υπό νέες όμως συνθήκες και με τη νέα γνώση που έχει ανακύψει, επιτυγχάνοντας μια πολύπλευρη αναπαράσταση των σχέσεων μεταξύ των πλευρών του αντικειμένου προς εξέταση. Η ενότητα των δύο σταδίων μας επιτρέπει, τέλος, την γνώση του φαινομένου και της πραγματικότητάς του, δηλαδή την ολοκληρωμένη εικόνα του οργανικού όλου, όπως αυτό πραγματικά είναι. Φυσικά η εξέταση αυτή γίνεται με την προϋποθέση, το αντικείμενο προς εξέταση να έχει φτάσει στο στάδιο της ώριμης ανάπτυξής του.
Ο Μαρξ στον πρώτο τόμο του Κεφαλαίου εξετάζει αρχικά το κεφάλαιο μέσα από την εξέταση του εμπορεύματος, που βρίσκεται στην επιφάνεια και εντοπίζεται εύκολα. «Ο πλούτος των κοινωνιών όπου κυριαρχεί ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής εμφανίζεται σαν ένας τεράστιος σωρός από εμπορεύματα και το ξεχωριστό εμπόρευμα σαν η στοιχειώδης μορφή του» είναι η πρώτη φράση του έργου του. Ανακαλύπτει την ουσία της κεφαλαιοκρατίας, την παραγωγή υπεραξίας, μέσα από μια εξαντλητική ανάλυση του εμπορεύματος ως ενότητα αξίας χρήσης και αξίας. Στον δεύτερο τόμο όμως, επιστρέφει στην εξέταση του εμπορεύματος αλλά με δεδομένη την αποκάλυψη της ουσίας της κεφαλαιοκρατίας, προχωράει στην ανάλυση της εξωτερικής του εκδήλωσης μέσω της κυκλοφορίας του κεφαλαίου. Στο τρίτο τόμο του ίδιου έργου, ο Μαρξ δίνει την πραγματικότητα της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής μέσω της ενότητας πλέον της ουσίας και του φαινομένου που προηγήθηκαν.
Αντίστοιχα, ο Βαζιούλιν εφαρμόζει τη μεθοδολογία αυτή στη μελέτη της κοινωνίας. Αρχίζει με την εξέταση του ανθρώπου ως ζωντανό οργανισμό που χρειάζεται να ικανοποιήσει τις βιολογικές του ανάγκες και γι' αυτό αλληλεπιδρά εξωτερικά με τους ανθρώπους και επηρεάζεται από τη φύση. Με το χαρακτηρισμό της σκόπιμης εργασίας, δηλαδή της σκόπιμης επενέργειας στη φύση, φτάνει πλέον στην ουσία της κοινωνίας. Αποκαλύπτει την εσωτερική αλληλεπίδραση των ανθρώπων ως κοινωνικών όντων και πλέον επανεξετάζει το άτομο μέσα από το πρίσμα της ενότητας φυσικού και κοινωνικού. Με συνέπεια στη μαρξική μέθοδο, προχωραέι στην εξέταση της κοινωνικής συνείδησης και των μορφών της που αποτελούν το φαινόμενο της κοινωνίας για να καταλήξει στην ενότητα της ουσίας και του φαινομένου, δηλαδή στη σχέση των ανθρώπων υπό την ιδιότητα των προσωπικοτήτων που αποτελεί την πραγματικότητα. Έχοντας, πλέον, κεκτημένη τη λογική ανάλυση προχωραέι στην ιστορική εξέταση της εξέλιξης της κοινωνίας όπου και διακρίνονται τα εξής στάδια, χαρακτηριστικά για κάθε οργανικό όλο που εξετάζεται : 1) η πρωταρχική εμφάνιση (δηλαδή οι προταξικές κοινωνίες), 2) η διαμόρφωση του αντικειμένου, δηλαδή της ανθρώπινης κοινωνίας (οι ταξικές κοινωνίες κατά τις οποίες σταδιακά διακρίνονται όλο και περισσότερο οι παραγωγικές σχέσεις από τις παραγωγικές δυνάμεις, οι διάφορες σφαίρες της κοινωνικής ζωής αποκτούν περισσότερη αυτοτέλεια, η εργασίας οδεύει προς τον κοινωνικό της χαρακτήρα) και 3) η ωριμότητα του αντικειμένου και συγκεκριμένα της ανθρώπινης κοινωνίας (όπου πραγματοποιείται ο πλήρης μετασχηματισμός της, η ανθρωπότητα ενοποιείται και οι άνθρωποι διατηρούν σχέσεις ως προσωπικότητες αποκλειστικά. )
Η γνωριμία με τον Βαζιούλιν είναι αφορμή για μια πιο προσεκτική μελέτη της μαρξικής θεωρίας. Στις περιόδους που προηγήθηκαν και ειδικά με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, οι κομμουνιστές, όσοι από αυτούς δεν εγκατέλειψαν εντελώς τη μαρξική θεωρία, βρέθηκαν αδύναμοι να εξηγήσουν πολλά γεγονότα. Για παράδειγμα, για πολλούς ήταν αρκετή και ικανοποιητική η εξήγηση της σοσιαλιστικής επανάστασης και της ιστορίας της με βάση μονάχα τον υποκειμενικό παράγοντα, γεγονός που καθόρισε και την γενικότερη στάση τους στην υπόθεση του κομμουνιστικού κινήματος. Ο Βαζιούλιν θέτει εκ νέου αυτά τα ζητήματα, λαμβάνοντας υπόψιν τους αντικειμενκούς παράγοντες σε ενότητα με τους υποκειμενικούς. Εξετάζει τις παραγωγικές δυνάμεις σε συνάρτηση με τις παραγωγικές σχέσεις αλλά και την δράση των ανθρώπων μέσα σε ένα περιβάλλον που τους διαμορφώνει και το διαμορφώνουν. Αποτελεί ταυτόχρονα και μια καλή αφορμή για μια μελέτη σε βάθος της σημερινής κατάστασης με γνώμονα την χάραξη αποτελεσματικής στρατηγικής και έχοντας πάντα άμεσο στόχο τις σοσιαλιστικές επαναστάσεις της εποχής μας.
Σημειώσεις :
[1]. Τα κείμενα και οι συνεντεύξεις του Β.Βαζιούλιν, καθώς και τα κείμενα από μέλη της Διεθνούς σχολής «Λογική της Ιστορίας» βρίσκονται στην ιστοσελίδα : http://www.ilhs.tuc.gr
[2]. Φράση από την αρχή του Κομμουνιστικού μανιφέστου των Κ.Μαρξ και Φρ.Ένγκελς. Αν προσπαθούσαμε να παραλλάξουμε την φράση αυτή μετά την συμβολή του Β.Βαζιούλιν, θα μπορούσαμε να πούμε πως : «ολόκληρη η ανθρώπινη ιστορία, είναι ιστορία δυνατοτήτων που όσο εκείνη εξελίσσεται τόσο η αναγκαιότητα παίζει τον καθοριστίκο, κυρίαρχο ρόλο έναντι του τυχαίου.»
[3]. Από τη συνέντευξη του Β.Βαζιούλιν με τίτλο ''Μόνο επιστημονικά αναδεικνύεται η αναγκαιότητα του κομμουνισμού » δημοσιευμένη στο http://www.ilhs.tuc.gr και που μπορείτε να βρείτε και εδώ : http://ilesxi.wordpress.com/2012/01/11/%CE%BC%CF%8C%CE%BD%CE%BF-%CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AC-%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%B4%CE%B5%CE%B9%CE%BA%CE%BD%CF%8D%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-%CE%B1%CE%BD/
[4, 5]. Απόσπασμα από το βιβλίο του ''Η διαλεκτική του ιστορικού προτσές και η μεθοδολογία της έρευνάς του.'' εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 1988. Μια ανάγνωση του έργου, απλή και κατανοητή, μπορείτε να διαβάσετε εδώ :
https://docs.google.com/file/d/0B8VO5_Y65O9cZmlZaDI2NUViNVE/edit?pli=1
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Εσείς γνωρίζετε τι σημαίνει «νείρομαι»;
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 24 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 24/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
