Alfavita Newsroom Το alfavita.gr δημοσιεύει την εξαιρετική εργασία της Νιζάμη Αικατερίνης η οποία ειναι εκπαιδευτικός Π.Ε.60, Μ.Εd.: Συναισθηματικές Δυναμικές και Εκπαίδευση. Η εργασία αυτή δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Νέος Παιδαγωγός μαζί με άλλες ενδιαφέρουσες εργασίες και έρευνες.
Περίληψη
Στην εισήγηση αυτή θα δούμε κατά πόσο οι θεραπευτικοί παράγοντες του Ι. Yalom, που αναπτύσσει στο βιβλίο του «Θεωρία και πράξη της Ομαδικής Ψυχοθεραπείας», μπορούν να μεταφερθούν στην εκπαιδευτική διαδικασία, έτσι ώστε μέσα απ την διαχείριση
των συναισθημάτων, να οδηγηθούμε στην συνεργατική μάθηση. Εξετάζουμε κατά πόσο αυτοί οι παράγοντες μπορούν να αξιοποιηθούν εκπαιδευτικά έτσι ώστε να εμφυσήσουμε στα παιδιά, σε ατομικό επίπεδο, ενσυναίσθηση, αγάπη, ανθεκτικότητα, ενίσχυση, αυτοεκτίμηση, μέσα απ’ την κατανόηση του εαυτού τους, την ικανότητα να ανακαλύπτουν τις κλίσεις τους, την σοφία, το θάρρος, και σε συλλογικό επίπεδο τον αλτροϋισμό, την υπευθυνότητα, την κοινωνική ευθύνη, την ανοχή, την εργασιακή ηθική, την ελπίδα. (Seligman, Csikszentmihalyi, 2000).
Αξιοποιώντας τους θεραπευτικούς παράγοντες στοχεύουμε στην συνεργατική μάθηση, προσεγγίζοντας και κατανοώντας τις ανθρώπι-
νες δυνατότητες, τα κίνητρα και τα συναισθήματα. (Sheldon & King 2001).
Λέξεις-Κλειδιά: Διαχείριση Συναισθημάτων - Συνεργατική Μάθηση - Θεραπευτικοί παράγοντες
Η διαχείριση συναισθημάτων μέσα από την βίωση θετικών συναισθημάτων ενισχύει τους σωματικούς, γνωστικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς πόρους του ατόμου. (Fredrickson & al, 2000). Η θεωρία της προσκόλλησης, μέσα απ’ την φροντίδα και την ασφάλεια, παρέχει στο παιδί μια σταθερή βάση για εξερεύνηση και ενίσχυση των νοητικών και κοινωνικών του πόρων. Οι θετικές στιγμές που μοιράζεται ένα άτομο μέσα απ’ τις μακροχρόνιες σχέσεις του, τις θωρακίζουν και συμβάλλουν στην αύξηση της εγγύτητας. (Fredrickson,1998). Στόχος λοιπόν του σύγχρονου σχολείου είναι η δημιουργική μάθηση μέσα απ’ την συνεργασία, το θετικό κλίμα και η καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης, που θα βοηθήσει τα παιδιά να εξελιχθούν ανακαλύπτο- ντας τις ικανότητες τους και τα ταλέντα τους. Οι «θετικές μεταβλητές» όπως η ελπίδα, η αισιοδοξία, η χαρά, η ψυχολογική ανθεκτικότητα, η σοφία το ενδιαφέρον, ο αλτρουισμός , η κοινωνικοποίηση, η μίμηση, οι διαπροσωπικές σχέσεις και οι άλλοι παράγοντεςτου Yalom, θα μας βοηθήσουν, ν’ ανακαλύψουμε πως μέσα απ’ την αύξηση της αυτοεκτίμησης των μαθητών και της συνοχής της τάξης, θα οδηγηθούμε στην μείωση του ανταγωνισμού και την λειτουργία των μηχανισμών της συνεργατικότητας, ανάμεσα σε παιδιά διαφόρων εθνοτήτων, δυνατοτήτων και ηλικιών.
Ενστάλαξη ελπίδας: Η ενστάλαξη και η διατήρηση της ελπίδας είναι καίριες για κάθε ψυχοθεραπεία. Η ελπίδα δεν είναι μόνο απαραίτητη προϋπόθεση για να παραμείνει ο ασθενής σε θεραπεία αλλά και η ίδια η πίστη σε ένα είδος ψυχοθεραπείας ότι θα αποβεί θετική, μπορεί να είναι αποτελεσματική από μόνη της, ένα είδος placebo. (I. Yalom, 2006).
Καθολικότητα: Πολλοί θεραπευόμενοι έχουν μια αυξημένη αίσθηση μοναδικότητας λόγω της ακραίας τους κοινωνικής απομόνωσης. Σχεδόν πάντα οι θεραπευόμενοι βιώνουν μια βαθιά ανησυχία για την αξία τους, που σταδιακά μειώνεται, αν αντιληφθούν
πως παρά την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων προβλημάτων, έχουν ομοιότητες ο ένας με τον άλλο, ανακαλύπτοντας στους άλλους κοινές ανησυχίες, προβλήματα, δυσκολίες.
Ο Yalom, μας λέει πως οι θεραπευόμενοι περιγράφουν αυτή τη διαδικασία σαν μια εμπειρία «καλωσορίσματος στη ζωή» Μετάδοση πληροφοριών: Οι εξηγήσεις του θεραπευτή γύρω από τις ψυχολογικές διαταραχές επιτρέπουν στους ασθενείς να δώσουν ένα νόημα στο βάσανό τους και να ξεπεράσουν τους φόβους που προέρχονται από αυτού του τύπου την αβεβαιότητα. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα ωφέλιμα αποτελέσματα δεν προέρχονται από το περιεχόμενο της συμβουλής αλλά από το γεγονός ότι ανταλλάσσουν πληροφορίες που υποδηλώνουν ένα αμοιβαίο ενδιαφέρον για μια αμοιβαία θεραπεία.
Αλτρουισμός: Σ’ αυτόν τον παράγοντα ο Yalom μας εξηγεί πόσο χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να έχουν οι ασθενείς και πόσο αισθάνονται άχρηστοι. Πολλοί αποκρούουν την φροντίδα που τους προσφέρεται, πιστεύοντας ότι δεν τους αξίζει. Σιγά-σιγά ανακαλύπτουν πως είναι ωφέλιμοι ο ένας για τον άλλο και συνθέτουν μια εμπειρία παρήγορη και αξιοσημείωτη γιατί δίνει ώθηση στην αυτοεκτίμησή τους. Εξάλλου το νόημα της ζωής είναι πάντα ένα παράγωγο φαινόμενο που υλοποιείται όταν έχουμε υπερβεί τον εαυτό μας, όταν τον έχουμε ξεχάσει και έχουμε απορροφηθεί σε κάποιον άλλο (ή σε κάτι) έξω από εμάς (V. Frankl, 1969)
Διορθωτική ανασύσταση της πρωτογενούς ομάδας της οικογένειας: Πολλά από αυτά που καθορίζουν τους ανθρώπους, βρίσκονται χαραγμένα μέσα τους από τον παιδική τους ηλικία και έχουν σαν υπόβαθρο την οικογένειά τους. Το σημαντικό σ’ αυτόν τον παράγοντα δεν είναι να ξαναζήσει κανείς τις πρώιμες οικογενειακές συγκρούσεις, αλλά μέσα από την ομάδα να τις ζήσει «επανορθωτικά». Είναι μια θεραπευτική διεργασία «εκκρεμοτήτων» που χρονολογούνται από παλιά. Μια δεύτερη ευκαιρία της δομής της οικογένειας, μέσα από την οποία ο ασθενής θα μπορέσει να ανακαλύψει και να ξεπεράσει παλιές συγκρουσιακές καταστάσεις ή σχέσεις.
Ανάπτυξη τεχνικών κοινωνικοποίησης: Στις ομάδες ψυχοθεραπείας πολλές φορές αναπτύσσονται τεχνικές κοινωνικοποίησης. Αυτό συμβαίνει γιατί πολλές φορές στους θεραπευόμενους υπάρχει πολλή μεγάλη ασυμφωνία ανάμεσα στις προθέσεις τους και στην πραγματική τους επίδραση πάνω στους άλλους Έτσι, αφού έχουν γίνει μέσα από την ομάδα λιγότερο επικριτικοί και έχουν αποκτήσει μεθόδους επίλυσης των συγκρούσεων, γίνονται όλο και πιο ικανοί να βιώσουν ενσυναίσθηση (empathy) και να την εκ φράσουν με ακρίβεια ο ένας προς τον άλλο.
Μιμητική συμπεριφορά: Η μιμητική συμπεριφορά διαδραματίζει συνήθως πιο σημαντικό ρόλο στα αρχικά στάδια μιας ομάδας καθώς τα μέλη ταυτίζονται με τα αρχαιότερα μέλη και με τους θεραπευτές. Ο Bandura (1963), έχει αποδείξει πειραματικά ότι «η μίμηση είναι μια αποτελεσματική θεραπευτική δύναμη». Έτσι, με τη μιμητική συμπεριφορά έχει την ευκαιρία να αποδεχθεί νέα σχήματα συμπεριφοράς που μπορούν να απορροφηθούν από τον ασθενή.
Διαπροσωπική μάθηση: Η διαπροσωπική μάθηση αποτελεί έναν παράγοντα ευρύ και πολύπλοκο που εμπεριέχει διαφορετικές απόψεις και εκδοχές. Ο Sullivan (1953), υποστηρίζει πως ο άνθρωπος αναπτύσσει την εικόνα του εαυτού του, με βάση το πως αντιλαμβάνεται ότι αξιολογείται η συμπεριφορά του από τους σημαντικούς άλλους. Η διαπροσωπική μάθηση είναι ένας θεραπευτικός παράγοντας που βασίζεται σε αρχέγονες μνήμες καταγεγραμμένες στο ανθρώπινο ον, αφού γνωρίζουμε ότι χωρίς βαθείς, θετικούς και αμοιβαίους διαπροσωπικούς δεσμούς θα ήταν αδύνατη η επιβίωση τόσο του ατόμου όσο και του ανθρώπινου είδους.
Η συνεκτικότητα της ομάδας: Τα μέλη μιας συνδεδεμένης ομάδας, έχουν κατανόηση για αμοιβαία αποδοχή, δημιουργούν την κατάλληλη ατμόσφαιρα για να εκφραστούν και να εκθέσουν τον εαυτό τους, και την συνειδητοποίηση σε μεγάλο βαθμό της αυτοσυνείδησης και της εμπιστοσύνης στον εαυτό τους. Το αίσθημα «του ανήκειν» οδηγεί τους θεραπευόμενους να εκτιμήσουν την αξία της ομάδας και να νιώσουν με τη σειρά τους ότι και η δικής του αξία εκτιμάται, ότι γίνονται αποδεκτοί και υποστηρίζονται και από τα υπόλοιπα μέλη.
Κατανόηση του εαυτού: Ενώ στην διαπροσωπική μάθηση γίνεται αναφορά στο πως μαθαίνει το άτομο να διαχειρίζεται «το πώς το βλέπουν οι άλλοι», στην «κατανόηση του εαυτού», θα πρέπει να ανατρέξει κανείς στο παρελθόν του, για να επιλύσει προβλήματα
που έχουν δημιουργηθεί και εδραιωθεί και ανάγονται σε παιδικά μας βιώματα, « πρωτόγονες πλευρές του εαυτού μας γεμάτες ντροπή και φόβο» . Μόνο όταν μπορέσουμε να ανακτήσουμε την κυριότητα αυτών των «αποκηρυγμένων μερών» βιώνουμε την
πληρότητα και μια βαθιά αίσθηση απελευθέρωσης (Ι. Yalom, 2006).
Κάθαρση: Η κάθαρση προέρχεται από την ελληνική λέξη «καθαίρω». Αποβάλλω με σκοπό την εξάγνιση. Βίωση και έκφραση συναισθημάτων (θετικών και αρνητικών). Ένας σημαντικός παράγοντας για να μάθει κανείς ν’ αποφορτίζεται εκφράζοντας συναι σθήματα, μπορώντας να λέει τι τον ενοχλεί και γενικά να βγάζει πράγματα που τον βαραίνουν. Έχει να κάνει πολύ με τον συνδυασμό και με τους άλλους παράγοντες και κυρίως με την συνεκτικότητα της ομάδας. Η κάθαρση είναι πιο χρήσιμη όταν έχουν διαμορφωθεί υποστηρικτικοί δεσμοί που στηρίζονται στην αλληλοεκτίμηση και τη συμπόνια.
Υπαρξιακοί παράγοντες: Αυτοί οι παράγοντες έχουν να κάνουν με την ύπαρξη μας, με την αναμέτρηση με την ανθρώπινη μοίρα, τη θνητότητα μας, την ελευθερία και την ευθύνη μας για το σχεδιασμό της ίδιας μας της ζωής, την απομόνωση, τις προσπάθειές
μας να βρούμε ένα νόημα στη ζωή. Σκοπός των παραγόντων είναι να οδηγηθούν οι θεραπευόμενοι στο να μάθουν πώς πρέπει να αναλάβουν απόλυτα την ευθύνη για τον τρόπο με τον οποίο ζουν τη ζωή τους, άσχετα από την πόση υποστήριξη, παίρνουν από
τους άλλους. Ένα μάθημα ζωής που οδηγεί μεν στην απόγνωση αλλά και στη δύναμη (I. Yalom, 2006). Μια δύναμη που θα οδηγήσει στον επαναπροσδιορισμό και την αντι- μετώπιση φόβων και αγωνιών ώστε να δώσουν νόημα στη ζωή τους, γιατί όπως μας έλεγε ο Nietzsche: «όποιος έχει ένα γιατί για να ζήσει, μπορεί ν’ αντέξει σχεδόν κάθε πως». (Nietzsche, 2008).
Μεταφορά και ενίσχυση των θεραπευτικών παραγόντων του Ι. Υalom για τη βελτίωση λειτουργίας της τάξης και της συνεργατικής μάθησης
Αν έχει λοιπόν αποδειχθεί ότι βοηθάνε οι θεραπευτικοί παράγοντες του Ι. Yalom στην επίτευξη των στόχων της Ομαδικής Ψυχοθεραπείας, θα μπορούσαν να μεταφερθούν μέσα στην τάξη; Θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν από τον δάσκαλο ώστε να ενισχύσουν θετικά τις ομάδες και τη συνεργατική μάθηση; Μπορούν να συμβάλλουν στη δημιουρ- γία θετικού κλίματος ώστε να υπάρξει συνεκτικότητα στις ομάδες, αλληλοεκτίμηση, ενσυναίσθηση;
Ενστάλαξη της ελπίδας: Ελπίδα, θετικό συναίσθημα, μια αισιόδοξη φυσική κατάσταση, ένα γνωστικό σύνολο που εμπεριέχει τις πεποιθήσεις του ατόμου να παράγει πραγμα- τοποιήσιμες διαδρομές επίτευξης στόχων και η ικανότητά του να ορίζει και να διατηρεί
τον προσανατολισμό του και τη δράση του προς τους στόχους αυτούς (Snyder, 1994). Η ενίσχυση της ελπίδας τους, μπορεί να επιτευχθεί μέσα από διηγήσεις ιστοριών, δραματοποιήσεις, παίξιμο ρόλων, διαφορετικές εκδοχές τέλους των ιστοριών, πιο ελπιδο φόρες και με σκοπό την αύξηση της αυτοεκτίμησής τους αφού και ο ήρωας τα κατα- φέρνει στο τέλος να επιτυγχάνει τους στόχους του, να οδηγηθούν τα παιδιά στην επίτευξη μαθησιακών στόχων. Τα παιδιά μέσα από το παιχνίδι μαθαίνουν να στηρίζονται
ο ένας στον άλλο και να ενισχύσουν τους δεσμούς μεταξύ τους, θέτοντας στόχους και έχοντας την πεποίθηση ότι θα τους πετύχουν μαζί. Στόχοι που μπορεί να είναι και προσωπικοί αλλά και μέσα στην ομάδα. Έτσι θ’ αυξήσουν τα θετικά τους συναισθήματα
και την αυτοπεποίθησή τους, την ικανότητα προσαρμογής σε νέες καταστάσεις και να τα βοηθήσει να οικοδομήσουν δυνατές και σταθερές συναισθηματικές σχέσεις.
Καθολικότητα: Η εγωκεντρική σκέψη του παιδιού αυτής της ηλικίας θυμίζει την αίσθηση της μοναδικότητας των θεραπευομένων, πως μόνο αυτοί έχουν κάποιο πρόβλημα. Η ένταξη των παιδιών στην ομάδα, κάνει τους μαθητές να συνειδητοποιήσουν, ότι ο ένας έχει ανάγκη τον άλλο για την επίτευξη του στόχου που κάθε φορά έχει τεθεί.
Έτσι αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι υπάρχουν κι άλλες απόψεις (ανάπτυξη δεξιότητας ενεργητικής ακρόασης) και να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι για να οδηγηθεί στην επιτυχία χρειάζεται και η συμβολή όλων των μελών της ομάδας. Έτσι μειώνεται σταδιακά ο εγωκεντρισμός, αναπτύσσει συνεργατική διάθεση και η αλληλοβοήθεια το βοηθά να ικανοποιήσει μια βασική του ανάγκη για αποδοχή, αγάπη, φροντίδα. Επίσης, τα πιο δειλά παιδιά αισθάνονται πιο ασφαλή μέσα στην ομάδα, απαλλάσσονται από το
άγχος της αποτυχίας, αφού θα οδηγηθούν στην επίλυση του προβλήματος όλοι μαζί.
Ανταλλαγή πληροφοριών: Σκοπός μας είναι η ενεργοποίηση όλης της ομάδας για την κατάκτηση και αξιοποίηση της γνώσης, με την προώθηση ο καθένας της προσωπικής του μάθησης αλλά ταυτόχρονα και της μάθησης των υπολοίπων μελών της ομάδας .Η
ανταλλαγή πληροφοριών βοηθά τα παιδιά να αναπτύξουν την κριτική τους ικανότητα, να αντιληφθούν ότι υπάρχουν κι άλλες απόψεις εκτός από τη δική τους, που ενδεχομένως είναι πιο σωστές για την επίτευξη του κοινού στόχου, να γίνουν πιο υπεύθυνα με
αίσθημα σεβασμού στη γνώμη των άλλων, να γίνουν πιο συνεργατικά και δημιουργικά υιοθετώντας διαδικασίες που θα τα οδηγήσουν σε διευκρινίσεις, συσχετίσεις, πειραματισμό, υποθέσεις, επαληθεύσεις και έτσι θα οδηγηθούν στη γνώση. Επίσης, επιτυγχάνεται και η αναβάθμιση του προφορικού τους λόγου και της γλωσσικής και επικοινωνιακής δεξιότητας.
Αλτρουισμός: Οι άνθρωποι από τη στιγμή που γεννιούνται έχουν την ανάγκη να νιώθουν ότι είναι απαραίτητοι και χρήσιμοι (Ι.Yalom.2006). Το Νηπιαγωγείο θα πρέπει να στοχεύει στην προώθηση των κοινωνικών συναναστροφών καλλιεργώντας συναισθήματα αγάπης, αλτρουισμού και σεβασμού, στην ανάπτυξη της αυτονομίας, στην καλλιέργεια της συνεργασίας, της αλληλοβοήθειας, της ευγενούς άμιλλας και όχι του ανταγωνισμού.
Το νευρωνικό αρχιτεκτόνημα και οι συνάψεις παγιώνονται με βάση τις συνήθειες της παιδικής ηλικίας. Το παιδί μέσα από τη μάθηση αποκτά σταδιακά πιο εκλεπτυσμένα συναισθηματικά εργαλεία (Goleman, 1997). Η καλλιέργεια και η άσκηση της συναι- σθηματικής νοημοσύνης του και η ενδυνάμωση της ενσυναίσθησης μέσα από παιχνίδια ρόλων, το φανταστικό παιχνίδι, την δραματοποίηση, τα παραμύθια, το κουκλοθέατρο μας επιτρέπουν να διδάξουμε στα παιδιά πώς θα αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους
και των άλλων, να τα περιγράφουν και να συνειδητοποιήσουν στρατηγικές συναισθημάτων.
Διορθωτική ανασύσταση της πρωτογενούς ομάδας της οικογένειας: Ενώ στους μεγάλους στην ψυχοθεραπεία είναι ένας παράγοντας που μπορεί κανείς να ανατρέξει στο παρελθόν και να βρει τις λύσεις στα προβλήματα που έχουν εδραιωθεί στην παιδική ηλικία, στην περίπτωση των παιδιών, τώρα εδραιώνονται. Σ ’αυτή την περίπτωση ο εκπαιδευτικός δρα προληπτικά. Έχοντας καλύτερη γνώση σαν ειδικός θα πρέπει να είναι σε διαρκή συνεργασία και επιμόρφωση και καθοδήγηση των γονέων για να μην οδηγηθούν σε λάθη, που θα επιτρέψουν στο παιδί να εδραιώσει μια λανθασμένη εικόνα εαυτού με χαμηλή αυτοεκτίμηση, με σημάδια παραίτησης και έλλειψης αυτοσεβασμού.
Ενίσχυση τεχνικών κοινωνικοποίησης: Το σχολείο μετά την οικογένεια αποτελεί ένα συμπληρωματικό και ενισχυτικό πεδίο αλληλεπιδράσεων που θα ασκήσουν την κοινωνικοποίηση. Μέσα από την καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων επιτυγχάνονται η επικοινωνία, η ενσυναίσθηση, η αυτοεπίγνωση, η αναγνώριση, η έκφραση και διαχείριση συναισθημάτων, ο χειρισμός του θυμού, η αντιμετώπιση του στρες. Επιβεβαιώνοντας ότι, οι συναισθηματικές λειτουργίες ασκούν επιρροή στις ανώτερες νοητικές λειτουρ-
γίες γιατί αυξάνοντας τις δεξιότητες επικοινωνίας και κοινωνικών δεξιοτήτων αυξάνουμε και τις δυνατότητες για δημιουργικότητα, τόσο στην επίλυση προβλημάτων όσο και στη διαδικασία μάθησης και λήψης αποφάσεων (A.M. Dissanto, 2008).
Μιμητική συμπεριφορά: Ξέρουμε από την θεωρία της κοινωνικής μάθησης του Α.Bandura, πόσο σημαντική είναι η διαδικασία της παρατήρησης και της μίμησης στη μάθηση. Επίσης, η ανακάλυψη των νευρώνων καθρεφτών του G. Rizzolatti και της ο-
μάδας του Πανεπιστημίου της Πάρμας το 2006, μας βεβαιώνουν ότι ενεργοποιούνται όταν το υποκείμενο κάνει μια πράξη ή ακόμη κι όταν βλέπει κάποιον άλλο να κάνει την πράξη αυτή (A. M. Dissanto, 2008).Άρα γονείς, εκπαιδευτικοί, σημαντικοί ενήλικες
αλλά και άλλα μέλη μιας ομάδας όπως π.χ. τα μέλη μιας σχολικής τάξης είναι εκτεθειμένα στην παρατήρηση, εκτεθειμένα προς μίμηση. Είναι πρότυπα συμπεριφοράς σε μια ομάδα που δεν έχει ακόμη αναπτύξει δυναμική προσωπικότητας, αλλά μέσα από την
παρατήρηση και τη σχέση ζωής των άλλων διαμορφώνει την προσωπικότητά του. Τα παιδιά συνεχώς «φοράνε» μάσκες, δοκιμάζουν, εγκαταλείπουν, υιοθετούν, αλλάζουν. Συνειδητοποιούν ότι η αλλαγή στη συμπεριφορά τους, τους οδηγεί σε μεγαλύτερη απο-
δοχή από τους άλλους. Η διαδικασία αυτή πέρα από τη μάθηση, έχει μια καταπληκτική επίδραση στην ανάπτυξη κρίσεων και αξιών, κυρίως αυτογνωσίας «ανακαλύπτοντας» τι δεν είμαστε, προχωράμε στην ανακάλυψη του τι είμαστε (Ι.Yalom, 2006).
Διαπροσωπική μάθηση: Από τη μελέτη των πρωτόγονων πολιτισμών καθώς και των σύγχρονων πολιτισμών, προκύπτουν στοιχεία ότι οι άνθρωποι ζούσαν και δρούσαν, α- νέκαθεν, καλύτερα μέσα σε ομάδες. Η ανάγκη του «ανήκειν» αποτελεί θεμελιώδες, πα-
νίσχυρο και καθολικό κίνητρο (Ι. Yalom 2006). Ο John Bowlby, μελετώντας την πρώ- ιμη συμπεριφορά σχέσης μητέρας-παιδιού, οδηγήθηκε στο συμπέρασμα ότι η συμπερι- φορά πρόσδεσης (attachment), δεν είναι μόνο απαραίτητη για την επιβίωση, αλλά ένα
πυρηνικό, εγγενές και γενετικά καθορισμένο χαρακτηριστικό (Bowlby, 1980). Επίσης ο Winnicott σημειώνει κάτι παρόμοιο «Αυτό που λέμε βρέφος δεν υπάρχει. Υπάρχει μόνο το ζεύγος μητέρα-βρέφος» (Winnicott, 1978). Η ομάδα θα μάθει στα παιδιά να
αποδέχονται τη διαφορετικότητα, να συμφωνούν, να διαφωνούν, να διδαχθούν την ιε- ραρχία, την κατανομή ρόλων προς επίτευξη κοινού σκοπού, τις αρχές και τους στόχους που τίθενται κάθε φορά προς επίλυση. Η προσωπικότητά μας είναι εξ’ ολοκλήρου
προϊόν της αλληλεπίδρασης μας με άλλα για μας, σημαντικά όντα. Στόχος μας, να μά- θουν να επικοινωνούν, να δείξουν εμπιστοσύνη, να είναι ειλικρινείς, να μάθουν να αγαπούν, να είναι δοτικά και να έχουν σταθερές και ποιοτικές σχέσεις.
Συνεκτικότητα της ομάδας: Το παιδί μέσα στην ασφάλεια της τάξης, αποκτά την αίσθηση ότι μπορεί να φανερώνει τις «κακέςπλευρές» του εαυτού του.
Προοδευτικά η ομάδα δρα «θεραπευτικά» ώστε να διορθωθεί, και έτσι να παραμένει αποδεκτός από τους άλλους. Τα μέλη αυτής της πρώτης ομάδας μέσα στην τάξη, αρχίζουν να μοιράζο-νται, να αισθάνονται μια ζεστασιά και μια άνεση μέσα στην αίσθηση του «ανήκειν» και της διεκπεραίωσης κοινού στόχου. Μέσα σε θετικό κλίμα αποδοχής αρχίζουν να νιώθουν να ενισχύεται η αυτοεκτίμησή τους, αφού και η δική τους άποψη έχει αξία. Η ιδέα ότι γίνονται αποδεκτά και υποστηρίζονται, δημιουργεί εκείνο το υπόβαθρο που θα τους οδηγήσει στο να χτίσουν έναν εαυτό δυνατό, μάχιμο που δεν παραιτείται και που προσπαθεί. Μειώνει τον ανταγωνισμό, αλλά όχι τη διεκδικητικότητα, βοηθά στη διαχείριση αγχογόνων καταστάσεων, ειδικά για τα δειλά-μοναχικά παιδιά και ενισχύει τη δυνατό-
τητα επίλυσης προβλημάτων κάτω από τον «σκέπη» της ομάδας..
Κατανόηση εαυτού: Η ιδέα που διαμορφώνουν τα παιδιά σ’ αυτή την κρίσιμη ηλικία του νηπιαγωγείου για τον εαυτό τους, θα γίνει το βασικό στοιχεία της εικόνας τους για όλη τους τη ζωή. Η ομάδα στο σχολείο μαθαίνει στο παιδί να ξεκινήσει ν’ αξιολογεί τον εαυτό του, να υιοθετεί ένα σενάριο για το ποιο είναι και τι αξίζει και να το βοηθήσει να το υλοποιήσει και να διαχειριστεί την συμπεριφορά του. Εμείς στο σχολείο θα δράσουμε και πάλι προληπτικά Θα πρέπει να προσέξουμε χαρακτηρισμούς που θα εγκλωβίσουν το παιδί σε μια εικόνα εαυτού, η οποία θα λειτουργήσει σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία (το παιδί θα πιστέψει ότι δεν είναι τίποτε άλλο από την εικόνα που κουβαλάει). Η ασφάλεια που παρέχει η ομάδα στην τάξη, οι λογικές προσδοκίες μας και απαιτήσεις, η αποδοχή, η ενίσχυση συναισθημάτων, αλτρουισμού, αγάπης θα το βοηθήσουν να δει θετικά τη ζωή και ν’ αναπτύξει και να διατηρήσει μια σταθερή-ολοληρωμένη και υγιή αντίληψη του εαυτού.
Κάθαρση: Συναισθηματικές αποφορτίσεις έχουμε στη ζωή μας άλλα χωρίς δυστυχώς να μας οδηγούν στην αλλαγή. Η ικανότητα να στοχάζεται κανείς πάνω στη συναισθηματική του εμπειρία αποτελεί το απαραίτητο συστατικό της διαδικασίας αλλαγής (Ι. Yalom, 2006). Εδώ έρχεται τώρα ο ρόλος του εκπαιδευτικού μέσα στη σχολική τάξη, να διδάξει στα παιδιά πώς να εκφράζουν τα συναισθήματά τους και να μπορούν να λένε τι τα ενοχλεί. Μέσα σ’ ένα θετικό, αισιόδοξο κλίμα αμοιβαίας εμπιστοσύνης, ασφάλειας και συνεργασίας τα παιδιά θα αισθανθούν απελευθερωμένα και θα αποκτήσουν συναισθηματικές δεξιότητες που θα καθορίσουν το μέλλον τους και την ανάπτυξή τους. Η κάθαρση είναι ένας παράγοντας που μπορεί να λειτουργήσει τότε και μόνο τότε, όταν
δημιουργηθούν δεσμοί μεταξύ τους και υπάρξει η συνεκτικότητα της ομάδας Υπαρξιακοί παράγοντες: Οι υπαρξιακοί παράγοντες έχουν να κάνουν, όπως προαναφέραμε στον ρόλο που έχουν στην Ψυχοθεραπεία, με τις σκληρές υπαρξιακές αλήθειες
της ζωής: τη θνητότητά μας, την ελευθερία και την ευθύνη μας για το σχεδιασμό της ίδιας μας της ζωής, τη μοναξιά «σ’ ένα εγγενές σύμπαν χωρίς εγγενές νόημα» (Ι. Yalom, 2006). Μέσα στην τάξη αυτό που θα προσέξουμε είναι η ελευθερία που θα εμφυσήσουμε στα παιδιά, αφού ανακαλύψουν (με τη βοήθειά μας) τις κλίσεις τους, τα ταλέντα τους, να πάρουν στα χέρια τους τον σχεδιασμό και την ευθύνη της ίδιας τους της ζωής.
Ο Schopenhauer, είχε πει «απευθυνόμαστε ο ένας στον άλλον σαν σύντροφοι στην οδύνη», μια ρύση που χρησιμοποιεί και στο βιβλίο το ο Ι. Yalom, «Θεωρία και Πράξη της Ομαδικής Ψυχοθεραπείας», μια ρήση που πράγματι για τους θεραπευόμενους στην
Ψυχοθεραπεία, οι οποίοι ζουν δύσκολες καταστάσεις όπως ασθένειες, κατάθλιψη κ.λπ. έχει μεγάλο νόημα. Πιστεύω πως ώσπου να φτάσουν (κι εύχομαι να μη φτάσουν ποτέ) να διαχειρίζονται τέτοιου είδους καταστάσεις και σκέψεις, θα ήταν καλύτερο να μά-
θουμε στα παιδιά «να ζούνε έχοντας ο ένας τον άλλον σαν σύντροφοι στη ζωή» μέσα από τον «μικρόκοσμο» της τάξης μας.
Έρευνες στις νευροεπιστήμες, έδειξαν, ότι δίχως τις πληροφορίες που παίρνουμε από τα συναισθήματά μας, μας κάνουν να δυσκολευόμαστε και στις πιο απλές αποφάσεις (Damasio, 1995). Κατά συνέπεια όσο περισσότερο βοηθάμε τα παιδιά μέσα στην τάξη ν’ αναπτύξουν ενσυναίσθηση, τόσο φυσικότερο είναι να βιώνουν την συνεργασία μέσα στην αποδοχή και τα θετικά συναισθήματα ώστε να διαχειρίζονται τα αρνητικά με με- γαλύτερη ανθεκτικότητα. Μέσα απ’ την συνειδητοποίηση της σύνδεσης και της σχέσης με τους άλλους, το παιδί μαθαίνει την σπουδαιότητα και την αποτελεσματικότητά του(Davis &Kraus,1997). Συμπερασματικά θα ήθελα να κλείσω αυτή την εισήγηση, λέγοντας ότι θεωρώ σημαντικούς τους θεραπευτικούς παράγοντες του Ι. Υalom και στην εκπαίδευση. Είναι σπουδαίο να βοηθήσει ο εκπαιδευτικός μέσα απ’ την ομάδα, το παιδί να γνωρίσει τον εαυτό του και τους άλλους, να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του, ν’ αναπτύσσει τεχνικές συνεργασίας, ν’ αναπτύξει την κριτική του ικανότητα, να
ενισχύει την αυτοεκτίμησή του, ν’ ανακαλύπτει τις κλίσεις του, να λέει ελεύθερα τη γνώμη του, ν’ αποφασίζει για τη ζωή του. Η σημαντικότητά τους έγκειται και στον προληπτικό τους ρόλο, αφού εμπλέκουν και τους γονείς στην εκπαιδευτική διαδικασία,
δείχνοντάς τους, πως ν’ αποφευχθούν συμπεριφορές που θα μπορούσαν να πληγώσουν την αυτοεκτίμηση του παιδιού τους και να το οδηγήσουν σε καταστάσεις αυτοεκπληρούμενης προφητείας. Ο εκπαιδευτικός δείχνει σπουδαιότητα στην διαδικασία και όχι
στο αποτέλεσμα, δίνοντας στους μαθητές τη δυνατότητα ν’ αναπτύξουν τεχνικές αυτο-
αξιολόγησης.
Η καλλιέργεια ανάλογων συμπεριφορών μπορούν να θέσουν τα θεμέλια σ’ ένα σχολείο χαράς και ασφάλειας, που θα βοηθά το παιδί να μάθει και ν’ αναπτυχθεί, ώστε να «χτίσει» εκείνα τα χαρακτηριστικά που θα κάνουν τη ζωή του άξια να τη ζήσει.
Ελληνική βιβλιογραφία
Γιάλομ, Ι. (2006). Θεωρία και Πράξη της Ομαδικής Ψυχοθεραπείας. Αθήνα: ΑΓΡΑ
Γκόλεμαν, Ν. (2011). Η συναισθηματική νοημοσύνη. Αθήνα: Πεδίο
Νίτσε, Φ. (2008). Το λυκόφως των ειδώλων. Θεσσαλονίκη: Βάνιας
Ξένη βιβλιογραφία
Bowlby, I. (1980). Attachment and loss. Sadness and Depression. New York: Basic
Books.
260/261 _____________________________________________________________________________________________________
"Νέος Παιδαγωγός" - ISSN: 2241-6781 Διαδικτυακό περιοδικό εκπαιδευτικής αρθρογραφίας - 8ο Τεύχος - Οκτώβριος 2017
Csikszentmihalyi, M. (1990). Flow:The Psychology of Optimal Experience, New York
& Row.
Damasio, A. R. (1995). Descartes’ error: Emotion, reason and the human brain. New
York: Avon.
Davis, M. & Kraus, L. (1997). Personality and accurate empathy.
Dissanto, A. M. (2008). Il ruolo delle emozioni nella relazione educative. Roma: Scuola
IAD.
Frankl, V. (1969). The will to Meaning. Cleveland: World Publishing
Fredrickson, B. L. (1998). What good are positive emotions? Review of General Psychology,
2, 300-319.
Fredrickson, B. L., Mancuso, R. A., Branigan, C & Tugade, M. M. (2000). The undoing
effect of positive emotions. Motivation and Emotion, 24, 237-238.
Seligman, M. & Csikszentmihalyi, M. (2000). Positive Psychology: An introduction.
American Psychologist, 55, 5-14.
Sheldon, K. M. & King, L. (2001). Positive Psychology [special issue]. American Phychologist,
56 (3), 216-263.
Snyder, C. R. (1994). The psychology of hope: You can get there from here. New York:
Free press.
Snyder, C. R. (1994). The psychology of hope You can get there from here. New York:
Free Press.
Sullivan, H. (1953). The International Theory of Psychiatry (New York): Norton.
Winnicott, D. (1978). Thought Pediatrics to Psychoanalysis. London: Hogarth Press
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 22 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 22/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
