Alfavita Newsroom Η φράση αυτή ειπώθηκε από τον Κυριάκο Μητσοτακη στο πλαίσιο της ομιλίας του, προσθέτωντας ακόμη μια κοινοτοπία σε μια ούτως ή άλλως αρκετά προβλέψιμη προσπάθεια οικοδόμησης της (αντι)πολιτευτικής του γραμμής.
Η ουσία του επιχειρήματος εντάσσεται σε μια διαχρονική συζήτηση και αποτελεί (εδώ και αιώνες) ένα σταθερό επιχείρημα της αστικής ιστορικής-κοινωνικής αντίληψης για τον άνθρωπο και την εξέλιξη της ιστορίας· οι κοινωνικές σχέσεις ανάγονται σε έναν τύποις «ουσιοκρατικό« προσδιορισμό από το αναπόδραστη της εγωιστικής ανθρώπινης «φύσης» και ως εκ τούτου οι ανταγωνιστικές (καπιταλιστικές) σχέσεις αποτελούν το μόνο συμβατό κοινωνικό τρόπο ανάδειξης της προσωπικότητας του ανθρώπου (που, σημειωτέον «δεν αλλάζει»).
Η φιλοσοφική-επιστημονική βάση αυτού του αξιώματος παρουσιάζει της εξής προβληματική: Μπορεί να ιδωθεί η ανθρώπινη «φύση» (ή «αδυναμίας» όπως μπορεί να αναφερόταν) ξεχωριστά από την ιστορική-κοινωνική εξέλιξη του ανθρώπου και το σύνολο των σχέσεων/αλληλεπιδράσεων του κάθε ξεχωριστου ατόμου;
Άλλωστε, το δεδομένο επιχείρημα περί του «αναπόδραστου» και του «ανυπέρβλητου» της εκάστοτε ιστορικής-κοινωνικής συνθήκης παρουσιάζει μια ιστορία μάλλον μεγαλύτερη και από την ιστορία του καπιταλισμού. Το ιδιαίτερο της ανθρώπινης «φύσης» για την διατήρηση των δεδομένων ιστορικών σχέσεων επικαλούνταν οι Ιεροεξεταστές του Μεσαίωνα, οι υπέρμαχοι της δουλείας, οι αποικιοκράτες, οι αντίμαχοι των πολιτικών δικαιωμάτων σε γυναίκες και άλλα παραδείγματα στη ροή της ιστορίας.
Με τα ζητήματα της ανθρώπινης «φύσης» (ή «ουσίας» όπως προτιμά ο ίδιος) καταπιάνεται και ο Ευτύχης Μπιτσάκης στο ομώνυμο βιβλίο του (Ανθρώπινη Φύση - Για έναν κομμουνισμό του πεπερασμένου, Εκδόσεις Τόπος). Παραθέτουμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα.
Τι είναι η ανθρώπινη φύση και τι η ανθρώπινη ουσία;
Είναι αδιαμφισβήτητο πως υπάρχει μια βιολογική προετοιμασία του ανθρώπου. Δηλαδή ο άνθρωπος είναι βιολογικό ζώον, γενετικά κοινωνικό, προϊόν της μακράς πορείας της βιολογικής εξέλιξης.
«Έστω ότι θα ορίζαμε την ανθρώπινη φύση ως το σύνολο των σταθερών ιδιοτήτων και στοιχείων, καθώς και των δυνατοτήτων που συνιστούν την ολότητα του ανθρώπινου όντος, σε μια δεδομένη ιστορική στιγμή. Ένας τέτοιος ορισμός δέχεται την ύπαρξη βιολογικών και ανθρωπολογικών σταθερών, ενώ ταυτόχρονα είναι ανοικτός στο ιστορικό γίγνεσθαι. Περιλαμβάνει αυτό που είναι σταθερό, καθώς και εκείνο που μπορεί να μεταβληθεί ή και να αναδυθεί μέσα στο χρόνο. Περιέχει τη διαλεκτική της δυνατότητας και της πραγματικότητας».
Όμως, «αν δεχτούμε τη νομιμότητα της έννοιας της ανθρώπινης φύσης, τότε πρέπει να αντιμετωπίσουμε και το ερώτημα για την εξηγητική λειτουργία αυτής της έννοιας. Για να έχει λόγο ύπαρξης, η έννοια της ανθρώπινης φύσης πρέπει να συνεισφέρει στην ερμηνεία του ιστορικού γίγνεσθαι. Αλλά είναι δυνατόν να μελετήσουμε τις κοινωνικές σχέσεις χωρίς να μελετήσουμε τη φύση των όντων που είναι φορείς και δημιουργοί αυτών των σχέσεων»;
Αυτή η συλλογιστική οδηγεί τον Ε.Μ. να μη δέχεται την ταύτιση της έννοιας «φύση του ανθρώπου» με την έννοια «ουσία του ανθρώπου» και εφιστά την προσοχή του αναγνώστη στο ζήτημα αυτό. «Ο Μαρξ μιλάει για την ανθρώπινη ουσία, ταυτίζοντας γενικά αυτή την έννοια με την έννοια ανθρώπινη φύση». Στην 6η θέση για τον Φόιερμπαχ, ο Μαρξ θα υποστηρίξει πως η ουσία του ανθρώπου είναι το σύνολο των κοινωνικών του σχέσεων. Μια τέτοια διατύπωση, όμως, «αποκόπτεται από τη βιολογική του υπόσταση και από την ιστορία του: Η φύση του ανθρώπου που αποκόπτεται από ολόκληρη την ιστορία της φυλογένεσης και από τη βιολογική προϊστορία του ανθρώπινου είδους». (Ανθρώπινη φύση, σελ. 98).
Αυτός είναι ο λόγος που ο Ε.Μ. επιμένει στη διαφοροποίηση των δύο εννοιών. Μάλιστα, θα δώσει ιδιαίτερο βάρος στην ιστορική διαδικασία ανθρωπογένεσης, ψυχισμού, νοογένεσης στο έργο του Η ύλη και το πνεύμα, κυρίως στα τρία τελευταία κεφάλαια.
Ο Ε.Μ. προτιμά να ορίζει ως ουσία του ανθρώπου το σύνολο του ψυχικού και πνευματικού του περιεχομένου, όπως αυτά πραγματώνονται στο εσωτερικό των σχέσεων στις οποίες είναι ενταγμένο το άτομο, καθώς και το σύνολο των λανθανουσών δυνατοτήτων του. Έτσι, «η έννοια της ουσίας συναρτάται, αλλά δεν ταυτίζεται με την έννοια της ανθρώπινης φύσης».
Θεωρώντας ως δεδομένο την ύπαρξη σχετικά αμετάβλητων στοιχείων της ανθρώπινης φύσης, «και αν, χωρίς να αγνοήσουμε την ενδογενή τους συσχέτιση, δεν ταυτίσουμε την ανθρώπινη φύση με την ανθρώπινη ουσία, τότε θα ήταν δυνατόν να ορίσουμε την ανθρώπινη ουσία ως την ολότητα του ψυχικού και πνευματικού περιεχομένου της ζωής του ατόμου, όπως αυτό πραγματοποιείται εν κοινωνία και στην πορεία της Ιστορίας. Η ουσία μετατρέπεται τότε σε ιστορική κατηγορία, η οποία σχετίζεται κυρίως με το πνευματικό, ηθικό και πολιτισμικό περιεχόμενο του ανθρώπου στις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες».
Ο Ε.Μ. θα συνεχίσει να θέτει ερωτήματα στα οποία ο ίδιος επιχειρεί απαντήσεις: «Το ανθρώπινο ον είναι προσωρινή, εξαρτημένη, εύθραυστη, αντιφατική, τραγική, από μια άποψη, ύπαρξη. Πώς εκδηλώθηκαν οι αντιφατικές του δυνατότητες στην Ιστορία; Ποιος ήταν ο ρόλος των αντικειμενικών συνθηκών και ποιος ο ρόλος της ανθρώπινης φύσης; Και ποια ήταν η μοίρα της ανθρώπινης ουσίας, αν αυτή την έννοια δεν την ταυτίσουμε με την ανθρώπινη φύση;» (Ανθρώπινη φύση, σελ. 108).
Δημήτρης Χρονόπουλος
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 17 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 17/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
