Alfavita Newsroom Τις τελευταίες μέρες κυκλοφορεί στο Διαδίκτυο και αναδημοσιεύεται και από πολυσύχναστους ιστότοπους ένα λαθολογικό γλωσσικό άρθρο, με τον ελαφρώς σουρεαλιστικό τίτλο «Σταμάτα να το λες λάθος! «Χαρακτήρισα σουρεαλιστικόν τον τίτλο, διότι, αν εφαρμοστεί η προτροπή της πρώτης πρότασης και επαληθευτεί η πρόβλεψη της δεύτερης, τότε τα εκφραστικά μας μέσα θα φτωχύνουν, αφού τις επίμαχες φράσεις δεν θα μπορούμε να τις λέμε ούτε «σωστά» (η πρόβλεψη) ούτε όμως, πλέον, «λάθος»! Αλλά εντάξει, δεν θα σταθούμε στον τίτλο, ο οποίος άλλωστε επιδέχεται και δεύτερη ανάγνωση.
Το λαθολογικό αυτό άρθρο μού το έστειλαν τρεις ή τέσσερις ηλεφίλοι, κάποτε ζητώντας τη γνώμη μου. Η γνώμη μου είναι πως αρκετές από τις συμβουλές του λαθολογίου έχουν βάση, αλλά ο ανώνυμος συντάκτης διαπράττει ένα ασυγχώρητο σφάλμα: δεν ξεχωρίζει ποιες λέξεις και φράσεις είναι λανθασμένες σύμφωνα με τη γενικώς επικρατούσα άποψη και ποιες θεωρούνται λανθασμένες από τον ίδιο και από μερικούς ακόμα αλλά γίνονται δεκτές από λεξικά, από έγκυρους μελετητές της γλώσσας και από τη μεγάλη πλειονότητα των φυσικών ομιλητών της ελληνικής. Με τον τρόπο αυτό, τσουβαλιάζοντας σωστές συμβουλές και προσωπικές προτιμήσεις κάνει μεγάλο κακό, διότι ο ανυποψίαστος αναγνώστης δεν ξέρει ποια είναι η εύστοχη συμβουλή και ποιος ο μπαμπινιωτισμός.
Και παρόλο που το άρθρο είναι γραμμένο με ανάλαφρο (κάποτε υπερβολικά ελαφρό) ύφος, δεν παύει να περιέχει και θέσεις κωμικά συντηρητικές, όπως ότι «Όταν φεύγουμε από κάπου καλό είναι να αποφεύγουμε το «αντίο» γιατί σημαίνει “θα τα πούμε στον άλλο κόσμο” (στο Θεό) και δεν είναι κι ελληνικό! Μπορούμε όμως με άνεση να χρησιμοποιήσουμε το «Εις το επανιδείν!» μια ευχή για να ξαναϊδωθούμε…»
Αλλά η καθεμιά από τις αντιρρήσεις που έχω για το λαθολόγιο αυτό θα άξιζε χωριστό άρθρο (είπαμε: ρίχνει ο κουζουλός μια πέτρα στο πηγάδι και σαράντα γνωστικοί δεν μπορούν να τηνε βγάλουν), οπότε προς το παρόν περιορίζομαι σε μία μόνο αντίρρηση, που παρουσιάζεται και στην εικόνα που συνοδεύει το άρθρο (βλ. πιο πάνω) και έχει να κάνει με την έκφραση «δεν έχω πού την κεφαλήν κλίναι» την οποία ο αντιοφοβικός συντάκτης του άρθρου θεωρεί λάθος, και μάλιστα, ισοπεδωτικά, λάθος ίσης σοβαρότητας με το «εξ απ’ ανέκαθεν», το οποίο είναι ζήτημα αν το λέει κανείς στα σοβαρά -πιο πολύ λέγεται σαν χλευασμός του «απ’ ανέκαθεν». Το «απ’ ανέκαθεν», πάλι, κατά τη γνώμη μου είναι λαϊκός τύπος μειωμένου κύρους, που θα τον διορθώσω ίσως αν τον βρω σε ένα επίσημο κείμενο, αλλά που τον έχουν χρησιμοποιήσει (αυτόν ή άλλους ανάλογους) οι μεγαλύτεροι και οι πιο αγαπημένοι Έλληνες συγγραφείς, από τον Όμηρο έως τον Ελύτη περνώντας από τον Λαπαθιώτη, οπότε το θεωρώ άτοπο να τον κοροϊδέψω.
Όμως το θέμα μας είναι η έκφραση «δεν έχω πού την κεφαλήν κλίναι», για την οποία το λαθολόγιο λέει τα εξής:
Δεν έχει «που την κεφαλή κλίνη»
Και όχι «κλίναι». Δεν έχει δηλαδή που να γείρει το κεφάλι του να ακουμπήσει. Είναι αυτό που λέμε «δεν έχει μαντήλι να κλάψει!» Είναι από τα Ευαγγέλια κι αυτό και το κρατάμε ως έχει.
Καταρχάς, να παρατηρήσω πως αν το έχεις βάλει σκοπό να διορθώνεις λάθη και «λάθη» των άλλων, καλό είναι να μην κάνεις χοντρά λάθη εσύ ο ίδιος. Εδωπέρα, τα δυο πρώτα «που» θέλουν τόνο: δεν έχει πού την κεφαλήν… δεν έχει πού να γείρει. Δάσκαλε που δίδασκες, ο Μέφρι σού την έφερε.
Προχωρώ στην ουσία. Με το θέμα αυτό έχουμε ασχοληθεί και σε παλιότερο άρθρο μας αλλά το σημερινό δεν έχει τα επικαιρικά στοιχεία του παλιότερου και έχει μερικές ουσιώδεις προσθήκες.
Καταρχάς, να πούμε ότι η έκφραση «δεν έχει πού την κεφαλήν κλίνη» πράγματι παραδίδεται κάπως έτσι στο Ευαγγέλιο (Ματθ. 8.20 και Λουκ. 9.58: Ο υιός του ανθρώπου ουκ έχει πού την κεφαλήν κλίνη). Αυτό το ‘κλίνη’ είναι υποτακτική (θέλει υπογεγραμμένη στα αρχαία). Προσέξτε βέβαια ότι η φράση του Ευαγγελίου δεν είναι ίδια με τη σημερινή, σήμερα δεν θα πούμε «ουκ», θα πούμε «δεν» και η διαφορά αυτή δεν είναι τόσο ασήμαντη.
Η αρχαία φράση «ουκ έχει πού την κεφαλήν κλίνη», όμως, είναι όπως είπα σε υποτακτική, και το ρήμα «κλίνω»… κλίνεται. Δηλαδή, στα αρχαία, στο πρώτο πρόσωπο θα λέγαμε «ουκ έχω πού την κεφαλήν κλίνω» και στο πρώτο πληθυντικό «ουκ έχομεν πού την κεφαλήν κλίνωμεν«, στο τρίτο πληθυντικό «ουκ έχουσι πού την κεφαλήν κλίνωσι» και ούτω καθεξής.
Σήμερα, λέμε «δεν έχω πού την κεφαλήν κλίναι», επειδή στη σημερινή γλώσσα η σύνταξη αυτή, με την υποτακτική χωρίς το ‘να’, είναι ανύπαρκτη, ενώ το απαρέμφατο, παρόλο που δεν υπάρχει ζωντανό στη νέα γλώσσα είναι πιο οικείο μέσα από τις επιβιώσεις του.
Αλλά η αντικατάσταση της υποτακτικής από το απαρέμφατο σε αυτήν ακριβώς την ευαγγελική έκφραση δεν έγινε χτες, δεν έγινε τον περασμένον αιώνα, είναι κάτι που έχει καθιερωθεί στην ελληνική γλώσσα εδώ και πολλούς πολλούς αιώνες.
Τον 4ο μόλις αιώνα μ.Χ., ο Ιωάννης Χρυσόστομος, ένας από τους επιφανέστερους πατέρες της εκκλησίας, ρήτορας χαρισματικός, στις ομιλίες περί μετανοίας γράφει:
Διὰ τοῦτο ὁ Θεὸς ἐπὶ γῆς ὤφθη· διὰ σὲ, ὦ ἄνθρωπε, Θεὸς ἐπὶ γῆς ὤφθη, μὴ ἔχων ποῦ τὴν κεφαλὴν κλίναι.
Ο ίδιος, στις ομιλίες «Εις την προδοσίαν του Ιούδα», γράφει: «Ἀκουέτωσαν οἱ τὰς λαμπρὰς οἰκίας οἰκοδομοῦντες καὶ τοὺς μακροὺς περιβόλους, ὅτι ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἔχει ποῦ τὴν κεφαλὴν κλῖναι«. Να προσεχτεί ότι εδώ ο Χρυσόστομος χρησιμοποιεί σχεδόν αυτούσια την ευαγγελική φράση, κι όμως την παραλλάζει (κλίναι αντί για κλίνη) προφανώς επειδή δεν ήθελε να ξενίσει το κοινό του.
Πάνω από δέκα φορές χρησιμοποιεί την έκφραση σε κείμενά του ο Χρυσόστομος, πάντοτε με «την κεφαλήν κλίναι». Και δεν είναι μόνον ο Χρυσόστομος, αλλά και ο Αθανάσιος, ο Ωριγένης, ο Δίδυμος Τυφλός, ο Θεόδωρος Στουδίτης, ο Ιωάννης Δαμασκηνός («Τίς γὰρ ἀνθρώπων τοσοῦτον ταπεινός; Οὐκ εἶχε μὲν γάρ, ποῦ τὴν κεφαλὴν κλῖναι«), ο Ιωάννης Καντακουζηνός, ο Γεννάδιος Σχολάριος, και πολλοί άλλοι, μια αδιατάρακτη σειρά μέσα στους αιώνες, από τον τέταρτο αιώνα τουλάχιστον και ως τον εικοστό χρησιμοποιούμε όλοι τον τύπο «πού την κεφαλήν κλίναι» -ε, πολύ πάει να θεωρείται λανθασμένος!
Θα μου πείτε, αφού στο Ευαγγέλιο είναι «την κεφαλήν κλίνη». Πράγματι -αλλά εμείς δεν χρησιμοποιούμε τη φράση ακριβώς όπως στο Ευαγγέλιο, δεν λέμε «ουκ». Όταν χρησιμοποιήσουμε αυτούσια τη φράση του Ευαγγελίου («ο υιός του ανθρώπου ουκ έχει πού την κεφαλήν κλίνη») θα τηρήσουμε τη διατύπωση του Ευαγγελίου. Αλλά στον καθημερινό μας λόγο, θα πούμε:
«Απολύθηκα, με χώρισε και η Μαρία, και δεν έχω πού την κεφαλήν κλίναι».
Μόνο αυτός ο τύπος είναι ελληνικά. Το να πεις «δεν έχω πού την κεφαλήν κλίνη» είναι σπασμένα περσικά, διότι συντάσσεις αντωνυμία πρώτου προσώπου με ρήμα τρίτου, σαν να λες «εγώ φεύγει». Το να πεις «δεν έχω πού την κεφαλήν κλίνω» είναι τραγέλαφος, που ανακατεύει αρχαία σύνταξη με το νεοελληνικό αρνητικό μόριο. Εκτός πια αν χρησιμοποιεί κανείς τη φράση μόνο στο τρίτο ενικό πρόσωπο.
Κλείνω επανορθώνοντας μιαν αδικία. Χαρακτήρισα στην αρχή «μπαμπινιωτισμό» μερικές από τις συμβουλές του αντιοφοβικού ανώνυμου συντάκτη. Ωστόσο, ο Μπαμπινιώτης (ή αν προτιμάτε: ακόμα και ο Μπαμπινιώτης) στο λεξικό του καταγράφει τη φράση ως «πού την κεφαλήν κλίναι», και σε πλαίσιο εξηγεί ότι η χρήση έχει επιβάλει τον άκλιτο τύπο. Οπότε, το λαθολόγιο εδώ είναι υπερμπαμπινιωτικό!
Εκτός βέβαια αν ο τίτλος του λαθολογικού άρθρου (…Φράσεις που ποτέ δεν θα πούμε σωστά) αναγνωρίζει έμμεσα τη ματαιοπονία των λαθοθηρικών εγχειρημάτων. Τότε θα συμφωνήσω, αλλά θα προσθέσω εισαγωγικά: που ποτέ δεν θα πούμε «σωστά», διότι δεν λέγονται. Αν και αυτό, όπως είπα, δεν ισχύει για όλες τις συμβουλές του άρθρου -αλλά έτσι είναι το τσουβάλιασμα, πιάνει χλωρά και ξερά!
Πηγή: sarantakos.wordpress.com
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Σχολεία: Αλλάζουν οι ώρες αποχώρησης των μαθητών
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 24 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 24/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
