Alfavita Newsroom Στη μνήμη του Γιώργου Ρήγου, μόνιμου κριτικού αναγνώστη και σχολιαστή των ιστορικών αυτών σελίδων
Δικτατορία και Γενική Εκπαίδευση
Με την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς 1936 - 37 το καθεστώς προχωρά στην προβολή – επιβολή των αντιλήψεών του για την εκπαίδευση και το ρόλο της στην κοινωνία. Βασικός του στόχος - όπως σημειώνει ο Αλέξης Δημαράς, από τον οποίο και το μεγαλύτερο μέρος των παραθεμάτων που ακολουθούν – είναι «…όπως ήταν φυσικό (να προχωρήσει) σε μια ολοκληρωμένη μεταβολή του εκπαιδευτικού συστήματος που είχε διαμορφωθεί από το 1929 …». Σε αυτό το πλαίσιο ήδη από το ραδιοφωνικό του διάγγελμά του «προς το λαόν, διά την μεταβολήν της 4ης Αυγούστου» ο Δικτάτορας τόνιζε:
«…. Από μακρού χρόνου, αλλ' ιδίως κατά τους τελευταίους μήνας, εντατικώτατα ο κομμουνισμός παρεσκεύαζε την κοινωνικήν επανάστασιν και τελευταίως επίστευσεν ότι ευρίσκεται εις τα πρόθυρα αύτης…
»Εκ παραλλήλου, εισεχώρει από καιρού εις την εκπαίδευσιν, διαφθείρων μέγα μέρος του εκπαιδευτικού σώματος, από του Πανεπιστημίου μέχρι των διδασκάλων της στοιχειώδους εκπαιδεύσεως, επιδρών ούτως ολεθριώτατα επί της νεολαίας του Έθνους, την οποίαν επιζητεί να παρασύρη εις αντιπατριωτικήν λήθην των ωραίων ελληνικών παραδόσεων, υποσκάπτων ούτω και αυτήν την ελπίδα καλυτέρου μέλλοντος της ελληνικής φυλής… Και τώρα ανανήψατε όλοι διά να βαδίσωμεν όλοι ομού τον τραχύν δρόμον της Αναγεννήσεως του Έθνους. Ξυπνήσατε όλοι σας, εγερθήτε ως ένα σύνολον διά να αναστήσωμεν την ελληνικήν μας πατρίδα. Ετοιμασθήτε όλοι σας, διά θυσίας, θυσίας αναγκαίας… Σήκω επάνω Ελληνική Νεολαία. Δεν υπάρχει διά σε άλλη πραγματικότης παρά η Ελληνική Πατρίς. Πέταξε μακράν σου τα ελεεινά αναγνώσματα… Θα υπερπηδήσωμεν κάθε εμπόδιον και θα συντρίψωμεν πάσαν αντίδρασιν … ».
Ενώ τον Σεπτέμβριο κυκλοφορεί και ειδικό φυλλάδιο «Η Εκπαίδευσις μετά την 4ην Αυγούστου», στο οποίο όμως ουσιαστικά μόνο έμμεσα προβάλλουν οι στόχοι και τα ‘οράματα' του καθεστώτος και του Αρχηγού του, ο εστιασμός του αφορά την καταγγελία της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης του 1929-32 ως κομμουνιστικής και… του Δημήτρη Γληνού, τον οποίο, ενώ δεν αναφέρει επώνυμα, αναγορεύει μάλιστα και σε… υπαρχηγό του Κομμουνιστικού Κόμματος (!), λησμονώντας ότι ο Γληνός την είχε και δημόσια –όπως είδαμε- καταγγείλει ως ταξικά αστική. Αντιγράφουμε:
«Η 4η Αυγούστου εύρε την εκπαίδευσιν, ως και ολόκληρον την Ελλάδα, υπό την ανενοχλήτως αυξάνουσαν επίδρασιν των ερυθρών οργάνων του Κομμουνισμού. Επί σειράν ετών, τας εκπαιδευτικάς κατευθύνσεις εχάρασσεν ο υπαρχηγός του Κομμουνιστικού Κόμματος. Επιβάλλων διά των οργάνων του τας ανατρεπτικάς αντιλήψεις του και δημιουργών συνειδητούς φορείς αυτών εις τα Διδασκαλία και εις το Πανεπιστήμιον. Αι μέθοδοι τας οποίας ηκολούθησεν ούτος και οι συνεργάται του είναι γνωσταί. Διά να τας εφαρμόσουν υπό την σκέπην του Κράτους εμφανιζομένου ως συντηρητικού. επωφελήθησαν των μεταπολεμικών ιδία θεωριών, καθ' ας έδει ν' αναπτυχθούν ειρηνόφιλοι και να πιστεύουν ούτοι εις κοσμοπολιτικάς αντιλήψεις, θεωριών τας οποίας πλείστοι πολιτικοί της Χώρας μας έσπευσαν ν' αποδεχθούν, ίνα μη εμφανισθούν… καθυστερημένοι απέναντι αμφιβόλου αξίας και ηθικής πολιτισμού, του οποίου αι βάσεις ετίθεντο από αριστεράς διεθνείς οργανώσεις. Υπό την σκιάν των θεωριών αυτών κατώρθωσαν ώστε η θρησκεία ν' αποβληθή από τα σχολεία ως άχρηστον ράκος. Η έννοια της Πατρίδος να θεωρήται ως ‘βραχνάς που μόλις τον έβγαλα από την ψυχήν μου, ένοιωσα αληθινήν απολύτρωσιν', όπως έγραφεν εις τας εισαγωγικάς διά το Πανεπιστήμιον εξετάσεις, αντάξιος μαθητής του εκπαιδευτικού δικτάτορος. Η οικογένεια να θεωρήται ως απηρχαιωμένος Θεσμός, γεμάτος από προλήψεις, των οποίων πολλάς ανέλαβεν να εκριζώση αποτελεσματικώς η περίφημος ‘ μικτή συμφοίτησις'. Η εν τω σχολείω πειθαρχία να υποχωρήση προ της αναπτύξεως της ‘πρωτοβουλίας' δήθεν του μαθητού, πράγματι δε των κατωτέρων τάσεων και ορμών αυτού… Από τον κατήφορον αυτόν προς τον οποίον εφέρετο η ελληνική νεολαία, ήλθεν να την σώση η 4η Αυγούστου…»
Στο ίδιο πνεύμα και με τις ίδιες σχεδόν λέξεις και η εγκύκλιος με την έναρξη της σχολικής χρονιάς του Υπουργού Παιδείας Κ. Γεωργακόπουλου, στις 17 Οκτωβρίου:
«…Η κατά την τελευταίαν εικοσαετίαν κρατήσασα κατάστασις μοιραίως επηρέασε και την εκπαίδευσιν. Άνθρωποι ανίκανοι να περιλάβουν εις την μικράν ψυχήν των την απέραντον και ιεράν έννοιαν της Πατρίδος, εμφορούμενοι από ιδέας και θεωρίας ας εδημιούργησαν έκφυλα πνεύματα, επιχείρησαν την διάσεισιιν αυτών τούτων των βάθρων, εφ' ων ανέκαθεν εστηρίχθη διά να μεγαλουργήση το ελληνικόν έθνος. Προσεπάθησαν να υπονομεύσουν την θρησκείαν, την πατρίδα και την οικογένειαν. Την ψυχικήν αυτών πώρωσιν ενεφάνισαν εντέχνως ως ‘ανώτερον ανθρωπισμόν' και την αποσυνθετικήν αυτών προσπάθειαν ως ‘εκπαιδευτική μεταρρύθμιση'. Αι συνέπειαι της ανιέρου ταύτης προσπαθείας είναι γνωσταί. Από ημέρας εις ημέραν το κύμα αγραμματοσύνης ηύξανε, τα κρούσματα της ανηθικότητας επολλαπλασιάζοντο, αι συνειδήσεις των διδασκάλων διεφθείροντο και το σχολείον εχρησιμοποιείτο ουχί σπανίως ως μέσον προπαρασκευής της κομμουνιστικής επιβολής…»
Ακόμη και κάποια μέτρα, σημειώνει ο Αλ. Δημαράς, «που από πρώτη θεώρηση θα μπορούσαν να φανούν σαν θετικές συμβολές… έχουν συνήθως άλλα κίνητρα. Έτσι η ίδρυση του Οργανισμού Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων… εξασφαλίζει, ενισχύοντας τον συγκεντρωτισμό, απόλυτο κρατικό έλεγχο σε ένα καίριο τομέα του συστήματος. Από το άλλο μέρος η κατάταξη των Παιδαγωγικών Ακαδημιών στην ανωτάτη Εκπαιδευτική βαθμίδα αποτελεί μάλλον χειρονομία προς το σώμα των δασκάλων (που δεν υποτάχθηκαν πρόθυμα στο νέο πνεύμα) παρά πραγματική αναγνώριση της σημασίας των ιδρυμάτων αυτών».
Δικτατορία και Ανώτατη Εκπαίδευση
Αν αυτό το πνεύμα κυριαρχεί στην όλη εκπαιδευτική λειτουργία, τα φαινόμενα γίνονται εντονότερα στην πανεπιστημιακή βαθμίδα. Τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα βρίσκονται για δεύτερη συνεχόμενη ακαδημαϊκή χρονιά να ξεκινούν κάτω από δικτατορικό καθεστώς. Όπως γράφει και ο Παπαπάνος - και μάλιστα στα χρόνια μιας άλλης δικτατορίας, εκείνης των Συνταγματαρχών της 21ης Απριλίου – «…τα ιδρύματα και ιδιαίτερα οι καθηγητές τους δέχονται τη μια ύστερ' από την άλλη, τις επεμβάσεις της πολιτείας, που προκαλούν σάλο, αναταραχή και θύματα. Κρίσεις, διαθεσιμότητες, απολύσεις, και γενικότερα εκκαθαρίσεις, καθώς και διορισμοί καθηγητών, χωρίς την καθιερωμένη διαδικασία, διαδέχονται η μια την άλλη και παρεμποδίζουν την αποδοτική λειτουργία τους. Φαίνεται ότι είναι αρχή η συνήθεια στις κυβερνήσεις των ανωμάλων περιόδων και των αυταρχικών καθεστώτων, ν' αρχίζουν με διωγμούς των οργάνων του κράτους και των πανεπιστημιακών διδασκάλων ειδικά, της ίδιας δηλ. της σπονδυλικής του στήλης, λες και κει βρίσκεται ο αντίπαλος κι ο εχθρός, εκεί το μίασμα, που πρέπει να καθαρισθεί».
Πέρα των διώξεων, των παύσεων καθηγητών και όλα όσα συνόδευαν την καθημερινότητα της δικτατορίας, δεν θα αργήσουν και οι θεσμικές παρεμβάσεις. Η αυτονομία των ΑΕΙ ουσιαστικά καταργείται. Ο εσωτερικός κανονισμός λειτουργίας του πανεπιστημίου - νόμος 5343 του 1932 – ουσιαστικά καταργείται, ενώ δίνονται στον Υπουργός Παιδείας - όπως σημειώνουν οι Βρυχέα και Γαβρόγλου - εξαιρετικά διευρυμένες αρμοδιότητες. Κάθε έννοια ακαδημαϊκής αυτοτέλειας αποτελεί παρελθόν. Οι πανεπιστημιακές έδρες μειώνονται, ενώ ο Υπουργός αποκτά το δικαίωμα να καθορίζει το περιεχόμενο των τακτικών εδρών, τις οποίες μπορεί επίσης και να ιδρύει χωρίς καν γνώμη της αντίστοιχης Σχολής. Επίσης, έχει το δικαίωμα να διορίζει επίκουρους καθηγητές και υφηγητές «αν εκ μέρους του ήθελε κριθεί ότι υφίσταται ιδιαίτερος επιστημονικός λόγος επιβάλλων την διδασκαλίαν κλάδου μαθημάτων». Επίσης, μπορεί να διορίζει τακτικούς, έκτακτους και επίκουρους καθηγητές μεταξύ υποψηφίων που έχουν συγκεντρώσει έστω και μόνο το 1/3 των ψήφων των εκλεκτόρων καθηγητών, δηλαδή σε σύνολο 15 εκλεκτόρων αρκούν μόνο οι …5. Επίσης, καταργούνται οι έκτακτες αυτοτελείς έδρες και για πρώτη φορά μπορούν να διοριστούν επιμελητές στα σπουδαστήρια, ενώ βοηθοί διορίζονται μετά διαγωνισμό.
Στο πλαίσιο αυτών των… ‘αναδημιουργικών' επιλογών ο Δικτάτορας προσωπικά αναλαμβάνει να ιδρύσει ακόμη και νέες έδρες στο Πανεπιστήμιο, όπως… «Υδρολογίας και Ιατρικής Κλιματολογίας» για να κάνει καθηγητή τον γαμπρό του Ευγένιο Φωκά και να σημειώσει στο Ημερολόγιο του …. «Νανούλα συγκινημένη»!
Αλλά έχει και άλλη κόρη ο δικτάτορας και μάλιστα πιο δυναμική τη Λουκία, την επονομαζόμενη Λουλού, και άλλον επίσης γαμπρό, τον Γεώργιο Μαντζούφα, τον οποίο τακτοποιεί λίγο αργότερα, ως καθηγητή Κοινωνικής Πολιτικής στην ΑΣΟΕΕ...
Οι γαμπροί έχουν όμως και φίλους, όπως ο Μαντζούφας, τον Ν. Κούμαρο, θεωρητικό μάλιστα του ‘Νέου Κράτους'. Έτσι δημιουργείται στη Νομική Αθηνών νέα έδρα «Γενικών Αρχών» του Νέου Κράτους και με προσωπική παρέμβαση του Μεταξά οι καθηγητές της Σχολής «εξέφρασαν την ευχήν» προς το Υπουργείο Παιδείας να διορισθεί σε αυτήν ως έκτακτος καθηγητής ο Ν. Κούμαρος. Ο νέος υφυπουργός Παιδείας, τέως λογιστής στον ΑΣΟ, Ν. Σπέντζας - έχει ήδη μεσολαβήσει η αποπομπή του Γεωργακόπουλου, γιατί άφησε το… άγιο πνεύμα να εκλέξει η ιεραρχία άλλον αρχιεπίσκοπο από τον αρεστό της Κυβέρνησης, και το Υπουργείο, όπως και μια σειρά άλλων, έχει αναλάβει ό ίδιος Δικτάτορας – δημοσιεύει αμέσως Αναγκαστικό Νόμο με τον οποίο γίνεται ο διορισμός και μάλιστα ως καθηγητή, χωρίς προφανώς καμία ακαδημαϊκή διαδικασία! Με τους ίδιους… ακαδημαϊκά άψογους τρόπους διορίζονται επίσης ο αδελφός του άλλου γαμπρού Νίκος Φωκάς στη Νομική ως καθηγητής Κοινωνικής Πολιτικής και ο… γαμπρός του υφυπουργού Κ. Ασημακόπουλος ως καθηγητής Χημείας. Και ακολουθούν δεκάδες διορισμοί στα ΑΕΙ, φίλων του καθεστώτος και των ανθρώπων που το διαχειρίζονται…!
Το εντυπωσιακό σε όλες αυτές τις διαδικασίες, όπως καταγγέλλει ο Σπ. Λιναρδάτος, είναι ότι «η πλειοψηφία των καθηγητών όχι μόνο δέχονταν τους εξευτελισμούς αυτούς της δικτατορίας, αλλά και έκαιγαν και λιβανωτό στον δικτάτορα για να διατηρήσουν τις θέσεις τους». Άλλωστε, είχαν πάρει τους δρόμους της εξορίας ή είχαν παυτεί όσοι θα μπορούσαν να ορθώσουν το όποιο ανάστημα.
Μια τιμητική εξαίρεση
Και όπως συνήθως συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις, παρουσιάζεται μέσα στο γενικότερο κλίμα και μια εξαίρεση, που σώζει την τιμή των πολλών και του θεσμού. Στην περίπτωσή μας ονομάζεται Αλέξανδρος Δελμούζος.
Ο γνωστός καθηγητής της Παιδαγωγικής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, που είχε ανεχθεί χωρίς καμία διαμαρτυρία διώξεις φοιτητών του ως κομμουνιστών, τώρα δεν ανέχεται, ως συνειδητός αστός, αυτή την επίθεση σε κάθε δημοκρατικό θεσμό και κυρίως την επίθεση εναντίον της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης, πολύ περισσότερο το χαρακτηρισμό της ως κομμουνιστικής έμπνευσης, και υποβάλλει στις 25 Σεπτεμβρίου την παραίτησή του από καθηγητής. Την παραίτηση συνοδεύει κείμενο που ανασκευάζει γραμμή προς γραμμή τα ψέματα του φυλλαδίου του καθεστώτος που αναφέραμε πιο πάνω. «….Δεν χρειάζεται – γράφει – επίπονος έρευνα διά να εξακριβωθή ότι σκοπός και έργον της εκπαιδευτικής μεταρρυθμίσεως δεν ήτο… να πολεμήση διά του σχολείου το έθνος, την θρησκείαν, την οικογένεια, την ηθικήν κ.λπ. κ.λπ.. Δεν χρειάζεται επίπονος έρευνα διά να πιστοποιήσετε ότι: Δεν είναι αληθές το καταγγελόμενον ότι ‘Απεβλήθη η θρησκεία από τα σχολεία ως άχρηστον ράκος'. Δεν είναι αληθές ότι διά της εκπαιδευτικής εκείνης προσπαθείας ‘κατορθώθη ώστε η έννοια της πατρίδος να θεωρήται ως βραχνάς'… δεν είναι αληθές ότι ο θεσμός της συνεκπαιδεύσεως, ‘η μιχτή ως γράφεται εις το φυλλάδιον συμφοίτησις,' έγινε διά να ‘εκριζώση αποτελεσματικώς τας προλήψεις περί οικογενείας, διά να ‘εισαχθή εις την ελληνικήν οικογένεια η διαφθορά και η ηθική κατάπτωσις'…( εκτός) αν καταδικάσωμεν τον μισόν πληθυσμόν της Ελλάδος να μένη αγράμματος. Και όχι μόνον τοιαύται κατηγορίαι δεν είναι αληθείς αλλά η αντικειμενική μελέτη του έργου ….θ' απεδείκνυεν ότι τούτο ήτο βαθύτατα και ουσιαστικώτατα και εθνικόν και θρησκευτικόν και ηθικόν…»
Έστω και με αυτό το πνεύμα, η παραίτηση Δελμούζου αποτελεί τη μόνη τιμητική εξαίρεση στο σώμα των μη διωχθέντων καθηγητών.
Προφανώς το κείμενο της παραίτησης έμεινε στα αρχεία του Υπουργείου και δεν είδε – λόγω λογοκρισίας – το φως της δημοσιότητας
Άλκης Ρήγος - Η Αυγή (Παιδεία και Κοινωνία)
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 17 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 17/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
