Alfavita Newsroom της Ράνιας Καλαντζή,
εκπαιδευτικού
Το παρόν κείμενο ξεκινά με μία προσπάθεια να δοθούν ορισμοί για έννοιες που χρησιμοποιούνται όλο και πιο συχνά από τα κοινωνικά κινήματα στην προσπάθειά τους να επινοήσουν νέους όρους που θα συνεπάγονται και νέες πρακτικές δράσης, ικανές να ανταποκριθούν στις προκλήσεις της ιστορικής περιόδου και να είναι πολιτικά αποτελεσματικές
Commons- Η Ιδέα των Kοινών και τα Κοινά των Ιδεών
Η έννοια των Κοινών αγαθών η απλώς Κοινών έχει μακρύ παρελθόν Οι Ρωμαίοι διέκριναν τρεις κατηγορίες κυριότητας:
res privatæ – πράγματα που μπορούσαν να ανήκουν σε ένα άτομο ή μία οικογένεια
res public – ο,τι κατασκεύαζε το κράτος για δημόσια χρήση και
res communes- που τα παρείχε η φύση και ανήκαν σε όλους (αέρας, νερό, άγρια ζώα κλπ)
Η Wikipedia αναφέρει ότι « Tα Κοινά είναι αγαθά που κληρονομήθηκαν από τις προηγούμενες γενιές, δημιουργήθηκαν συλλογικά ή αποτελούν φυσική κληρονομιά»
Με βάση αυτό τον ορισμό έχουμε τα φυσικά κοινά όπως το νερό, τον αέρα, τον ουρανό, τη γη, τα άγρια ζώα, τους σπόρους αλλά και τα κοινά που έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος με την δραστηριότητά του, όπως η γλώσσα, η παράδοση, η επιστήμη, η λαϊκή τέχνη αλλά και οι δρόμοι, οι πλατείες ή οι νόμοι
Η ορμητική είσοδος του καπιταλισμού στο προσκήνιο της ιστορίας άρχισε με την περίφραξη κοινών γαιών, δηλ. με υφαρπαγή και σφετερισμό των Κοινών, στα πλαίσια της πρωταρχικής συσσώρευσης
Και από τότε η επίθεση ενάντια στα Κοινά, δηλ η προσπάθεια μετατροπής τους σε ιδιωτικό περιουσία συνεχίστηκε αμείωτη, με την θέση περί «τραγωδίας των Κοινών» (Hardin, 1968) να αποτελεί ένα περίφημο επιχείρημα υπέρ της ατομικής ιδιοκτησίας.
Το σύστημα, στα πλαίσια της καπιταλιστικής εξάπλωσης και μεγέθυνσης, αντιμετώπισε τα Κοινά της φύσης σαν να είναι πόροι πρακτικά ανεξάντλητοι Η αλόγιστη κατασπατάληση τους, στο κυνήγι του κέρδους με κάθε τίμημα, οδήγησε σε καταστρεπτικές συνέπειες που γίνονται πλέον αισθητές σε όλον τον κόσμο. Οι φυσικοί πόροι εξαντλούνται, το κλίμα απορρυθμίζεται, η ισορροπία των οικοσυστημάτων απειλείται. Τα οικονομικά μοντέλα που θεωρούσαν την φύση, ανεξάντλητη πηγή πλουτισμού αναγκάζονται να συμπεριλάβουν και τον περιβαλλοντικό παράγοντα.
Επειδή όμως όπως υποστηρίζουν οι Negri και Hardt στο Commonwealth, η πρωταρχική συσσώρευση δεν ήταν ένα επεισόδιο, αλλά μία διαδικασία που επανέρχεται και συνυπάρχει με την παραγωγική διαδικασία, το κεφάλαιο προχωράει σε νέες περιφράξεις, αυτή την φορά «άϋλων» αγαθών, όπως είναι η πνευματική δημιουργία, η κουλτούρα, το DNA, οι πληροφορίες, ή οι ιδέες
Όπως επισημαίνει ο Γ. Παπανικολάου, (γιατρός και μέλος του Peer to Peer Foundation) τα άϋλα αγαθά όπως η γνώση, η επιστημονική ανακάλυψη ή η καλλιτεχνική δημιουργία σε αντίθεση με τα υλικά αγαθά, είναι μη ανταγωνιστικά δηλ δεν εξαντλούνται όταν μοιράζονται και μπορούν να αναπαραχθούν με μικρό ή καθόλου κόστος. Παρ΄ όλα αυτά η εμπορευματοποίηση τους πετυχαίνεται χάρη σε μία σειρά από πολύπλοκους νόμους περί πνευματικής ιδιοκτησίας
“Eνώ τα υλικά προϊόντα έχουν τιμή και αξία, στην περίπτωση των άυλων αγαθών, η τιμή που πληρώνουμε δεν είναι για το ίδιο το προϊόν αλλά για την άδεια χρήσης του. Το προϊόν πωλείται συνεχώς πάνω από την αξία του (αφού η αναπαραγωγή του δεν κοστίζει) δημιουργώντας χρήμα από το πουθενά”[1]
Έτσι, ενώ η γνώση αποτελεί το κατ’ εξοχήν συλλογικό ή κοινό αγαθό, μετατρέπεται σε εμπόρευμα μέσω του copyright και των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας
Στην αναδυόμενη οικονομία της γνώσης, δηλ. στην οικονομία που η γνώση καταλαμβάνει ολοένα και πιο σημαντική θέση στην παραγωγική διαδικασία, η πνευματική ιδιοκτησία αποτελεί κομβικό σημείο
Ελεύθερη – Ανοιχτή πρόσβαση στην γνώση
Η πρόσβαση στην γνώση και την επιστήμη προστατεύεται από το άρθρο 27 της Οικουμενικής Διακήρυξης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου που αναφέρει ότι όλοι έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν ελεύθερα στην πνευματική ζωή της κοινότητας, να χαίρονται τις καλές τέχνες και να μετέχουν στην επιστημονική πρόοδο και τα αγαθά της.
Σήμερα το αίτημα της ανοιχτής πρόσβασης στην γνώση διεκδικεί δικαιώματα :
· Στην ανθρώπινη γνώση (εκπαίδευση, τεχνογνωσία ή δεξιότητες που συγκροτούν το ανθρώπινο κεφάλαιο)
· Στην πληροφορία (ειδήσεις, δεδομένα, προβλέψεις καιρού, ιατρικές πληροφορίες)
· Στα αγαθά που η παραγωγή τους ενσωματώνει γνώση όπως τα φάρμακα ή το λογισμικό των υπολογιστών, και
· Στα εργαλεία που χρειάζονται για την κατασκευή των παραπάνω αγαθών όπως εργαλεία για επιστημονική έρευνα και πειραματισμό ή υλικό υπολογιστών
Η Ανοιχτή πρόσβαση στην Γνώση είναι ένα αναδυόμενο κίνημα που περιλαμβάνει τους προγραμματιστές ελεύθερου λογισμικού που αντιδρούν στις πατέντες και στο copyright , αλλά και ακτιβιστές στην μάχη κατά του AIDS που ανάγκασαν πολυεθνικές φαρμακευτικές εταιρείες να πουλήσουν πολύ φθηνότερα αντίγραφα των φαρμάκων τους στην Νότια Αφρική, καθώς και φοιτητές που έχουν δημιουργήσει ένα νέο κίνημα «ελεύθερης κουλτούρας» για να υπερασπιστεί τα νέα «ψηφιακά κοινά» [2]
Όπως υποστηρίζει ο καθηγητής Δικαίου στο Yale, Jack Balkin, το κίνημα της ελεύθερης πρόσβασης στην γνώση υποστηρίζει ότι με τις σωστές πολιτικές για την παραγωγή πληροφορίας και γνώσης, μπορεί να αυξηθεί η συνολική παραγωγή γνωσιακών αγαθών, ενώ η διανομή θα γίνει πιο εξισωτική
Ψηφιακά Κοινά
Με την επανάσταση των Νέων Τεχνολογιών και του διαδικτύου, νέες δυνατότητες άρχισαν υπονομεύουν τους θεσμούς και τους μηχανισμούς οι οποίοι, μέχρι τότε, διαχειρίζονταν προνομιακά τις πληροφορίες και την γνώση.
Η αναπαραγωγή και διανομή έργων (μουσική, βιβλία, ταινίες) και η πρόσβαση σε πληροφορίες έγινε μέσω των ψηφιακών τεχνολογιών εύκολη και ανέξοδη
Η αντίδραση στην κατάσταση αυτή ήταν μία ένταση των «περιφράξεων» είτε στον χώρο των βιομηχανιών περιεχομένου ( π.χ. μουσική και κινηματογραφική βιομηχανία) είτε στον χώρο των επιχειρήσεων που παράγουν προϊόντα που ενσωματώνουν γνώση (π.χ. φαρμακευτικές εταιρείες). Έτσι η νομοθεσία περί "πειρατείας" έγινε ακόμη αυστηρότερη, ενώ μεγαλύτερη έμφαση αλλά και διάρκεια δόθηκε στην προστασία "πνευματικών δικαιωμάτων" και στις πατέντες
Οι περιορισμοί στην διακίνηση ψηφιακών πόρων θεωρήθηκαν από ένα κομμάτι της κοινωνίας (και περισσότερο της νεολαίας) σαν παρεμπόδιση στην πρόσβαση και διάδοση ιδεών.
Η αντίδραση και η από τα κάτω απάντηση, ήταν η αύξηση των ψηφιακών Κοινών.
Τα ψηφιακά Κοινά είναι περιεχόμενο , πληροφορίες, και δεδομένα που συλλογικά ανήκουν και διοικούνται από μια κοινότητα χρηστών, ιδίως μέσω του Διαδικτύου. Το χαρακτηριστικό τους είναι ότι πολλοί χρήστες μπορούν να έχουν πρόσβαση στις ίδιες πηγές ψηφιακών πόρων χωρίς καμία επίδραση στην ποσότητα ή την ποιότητα τους.
Το Διαδίκτυο επέτρεψε την οργάνωση της συνεργασίας ανάμεσα σε μεγάλο αριθμό δημιουργών, ξεπερνώντας το εμπόδιο του χώρου και του χρόνου, και έτσι προέκυψε μια μεγάλης έντασης παραγωγή γνώσης, ειδικά στον χώρο του Λογισμικού. Το Λογισμικό αυτό άρχισε να διατίθεται ελεύθερα χωρίς οι δημιουργοί του να ενδιαφέρονται για δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Έτσι άρχισε να αναπτύσσεται το κίνημα του ελεύθερου λογισμικού
Ελεύθερο Λογισμικό
Σύμφωνα με τον Ρίτσαρντ Στάλλμαν, ιδρυτή του Ιδρύματος Ελεύθερου Λογισμικού και συνολικά της έννοιας του ελεύθερου λογισμικού:
«Όταν λέμε το λογισμικό «ελεύθερο», εννοούμε ότι σέβεται τις βασικές ελευθερίες του χρήστη: την ελευθερία να το εκτελέσει, να το μελετήσει και να το αλλάξει, και να αναδιανείμει αντίγραφα του, με ή χωρίς αλλαγές. Αυτό είναι ένα θέμα ελευθερίας, όχι κόστους.
Αυτές οι ελευθερίες είναι ζωτικής σημασίας. Είναι απαραίτητες, όχι μόνο για το καλό του χρήστη, αλλά επειδή προωθούν την κοινωνική αλληλεγγύη — μια που υπάρχει μοίρασμα και συνεργασία.»
Η απάντηση όσων δημιουργούν και εργάζονται παρακινούμενοι, όχι από το οικονομικό κέρδος αλλά από τη χαρά της προσφοράς και την αναγνώριση από την κοινότητα, στα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και στο copyright, είναι η Γενική Άδεια Δημόσιας Χρήσης (GPL) και το copyleft
Copyleft – η απάντηση στο copyright
Η Γενική Άδεια Δημόσιας Χρήσης (GPL) είναι η πιο δημοφιλής άδεια ελεύθερου λογισμικού η οποία εγγυάται στους τελικούς χρήστες τις ελευθερίες για χρήση, μελέτη, αναπαραγωγή και τροποποίηση του λογισμικού. Λογισμικό που επιτρέπει τα συγκεκριμένα δικαιώματα καλείται ελεύθερο λογισμικό. Συμπληρωματική στην GPL είναι η ρήτρα copyleft που αποτρέπει την δυνατότητα κάποιου ενδιάμεσου, κάνοντας τροποποιήσεις στο αρχικό έργο, να το μετατρέψει σε ιδιόκτητο
Δηλ το copyleft επιτρέπει αντιγραφή, τροποποίηση και αναδιανομή ενός πνευματικού έργου με την προϋπόθεση να συνοδεύεται από την ίδια άδεια χρήσης που θα παραχωρεί τις ίδιες ελευθερίες.
Σε παρόμοια φιλοσοφία κινούνται και οι άδειες creative commons που επιτρέπουν στους δημιουργούς να δηλώσουν ποια δικαιώματα διατηρούν, και ποια δικαιώματα παραχωρούν στους χρήστες ή σε άλλους δημιουργούς
Οικονομία του δώρου ή Οικονομία των Κοινών;
Το ελεύθερο λογισμικό και τα άλλα έργα που προσφέρονται στο κοινό μέσω ελεύθερων αδειών δεν χαρακτηρίζονται ως δώρο, γιατί το δώρο κρύβει μέσα του την έννοια της ανταπόδοσης - κάτι που δεν συμβαίνει στον κόσμο του ελεύθερου λογισμικού.
Μιλάμε λοιπόν για μία ομότιμη οικονομία (p2p economy) ή οικονομία των Κοινών (commons economy), όπου ο καθένας συνεισφέρει σύμφωνα με τις δυνατότητές του και χρησιμοποιεί / καταναλώνει σύμφωνα με τις ανάγκες του, χωρίς να είναι υποχρεωμένος να δώσει για να πάρει.
Ομότιμη παραγωγή
Έτσι φθάνουμε στην έννοια της ομότιμης παραγωγής (p2p production) όπου άτομα ή κοινότητες ατόμων συστρατεύονται χωρίς κανείς να τους το αναθέτει, αυτό-οργανώνονται και συνεργάζονται για την πραγματοποίηση ενός κοινού έργου και με τον τρόπο αυτό δημιουργούν κοινά αγαθά γνώσης
Αντιπροσωπευτικά παραδείγματα ομότιμης παραγωγής αποτελούν το λειτουργικό σύστημα Linux και η εγκυκλοπαίδεια Wikipedia, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η ομότιμη παραγωγή περιορίζεται αποκλειστικά στο λογισμικό.
Να αναφέρουμε εδώ ότι η Wikipedia, μία εγκυκλοπαίδεια γραμμένη από άγνωστους μεταξύ τους ανθρώπους, που συνεργάζονται δημοκρατικά για ένα κοινό – μη κερδοσκοπικό στόχο έχει εκτοπίσει σε μεγάλο βαθμό τις εγκυκλοπαίδειες που δημιουργούνται με το κλασσικό σύστημα παραγωγής και ελέγχου. Η δημιουργία της έχει χαρακτηριστεί σαν πετυχημένο παράδειγμα δημοκρατικής ουτοπίας και είναι μεταφρασμένη σε 229 συνολικά γλώσσες
Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι η ομότιμη παραγωγή :
ανατρέπει την κυρίαρχη πίστη ότι ο άνθρωπος, ως ορθολογικό ον, στοχεύει αποκλειστικά στη μεγιστοποίηση του προσωπικού του χρηματικού κέρδους.
δημιουργεί μια διαφορετική κουλτούρα που διεκδικεί ομότιμη διακυβέρνηση και νέες μορφές ιδιοκτησίας που να προστατεύουν την συλλογική εργασία από την ατομική ιδιοποίηση.
βοηθά να ξεπεραστεί η διάκριση ανάμεσα στην θεωρία και την πράξη, αφού παράγει προϊόντα που ενσωματώνουν την έρευνα και την καινοτομία. Το ελεύθερο λογισμικό δεν αποκόβεται από τους δημιουργούς του, ούτε δημιουργεί παθητικούς καταναλωτές αλλά αντιθέτως ενώνει δημιουργούς με καταναλωτές.
Το ομότιμο κίνημα βασίζεται σε ένα «ήθος» συνεργασίας, σεβασμού, αλληλεγγύης και κοινοκτημοσύνης.
«Ανοιχτό» σχολείο
Παίρνοντας υπόψη τα παραπάνω και τις εφαρμογές που θα μπορούσαν να έχουν στον τομέα της εκπαίδευσης, θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε κάποιες προτάσεις :
Ελεύθερο Λογισμικό στα σχολεία για λόγους οικονομικούς αλλά ακόμη περισσότερο ηθικούς και πολιτικούς. Το ήθος που διαμορφώνει το κίνημα του Ελεύθερου Λογισμικού προωθεί την συνεργασία, την αλληλεγγύη και την κοινοκτημοσύνη
Ο χώρος της εκπαίδευσης, μπορεί να είναι προνομιακός για την εφαρμογή μιας πολιτικής που έχει σκοπό να προστατεύσει και να αυξήσει τον πλούτο των Κοινών Αγαθών, επικεντρώνοντας στην προκειμένη περίπτωση σε αγαθά γνώσης. Έτσι θα μπορούμε να έχουμε :
Σχολικά βιβλία που θα εκδίδονται με άδειες creative Commons ώστε να επιτρέπεται να αναπαραχθούν, να τροποποιηθούν και να ενημερωθούν, όπως και να χρησιμοποιηθούν ολόκληρα ή τμήματά τους από τους εκπαιδευτικούς χωρίς προσκόμματα εξαιτίας copyright
«Ανοιχτό» εκπαιδευτικό υλικό
Στον τομέα της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ήδη υπάρχει συνεργασία και διαμοιρασμός εκπαιδευτικού υλικού (μέσω του ΠΣΔ και όχι μόνο), είναι καλό όμως αυτό να γενικευθεί και να θεσμοθετηθεί. Έτσι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων θα μπορούν να συμμετέχουν σε ομότιμες πλατφόρμες για την παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού, ίσως σε συνεργασία και με τους εκπαιδευόμενους/ες. Από την μία η συμμετοχή σε ένα κοινό project που παράγει νέες ιδέες και γνώση, είναι μία κοινωνική λειτουργία μεγάλης αξίας, από την άλλη, το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας θα ανήκει στη δημόσια σφαίρα και θα διατίθεται ελεύθερα πίσω στην εκπαιδευτική κοινότητα και σε όλον τον κόσμο
Ανοιχτά σχολεία κυριολεκτικά και μεταφορικά
Η έννοια του ανοιχτού σχολείου αφορά ένα Δημόσιο χώρο που προσφέρεται στην νεολαία αλλά και σε όλη την γειτονιά, τις ώρες της μη- τυπικής του λειτουργίας, για να τον χρησιμοποιήσουν και αξιοποιήσουν δημιουργικά. Η έννοια αυτή θα μπορούσε να διευρυνθεί με τον ορισμό της «Ανοιχτότητας» όπως γίνεται αντιληπτή στα πλαίσια της ομότιμης παραγωγής:
Η Ανοιχτότητα (Openess) είναι μία αντίληψη ή φιλοσοφία που δίνει έμφαση στην διαφάνεια, στην ελεύθερη πρόσβαση στην γνώση και στην πληροφορία καθώς και σε έναν συνεργατικό τρόπο διοίκησης και λήψης αποφάσεων
Βιβλιογραφία
1. “Πέρα από το κράτος και την αγορά: Η ομότιμη προοπτική”, Βορειοδυτικές Εκδόσεις : Συνεργατικό βιβλίο στα ελληνικά, με τη συμμετοχή ερευνητών και ακτιβιστών από όλo τoν κόσμο, διατίθεται ελεύθερα και δωρεάν στο : http://voreiodytikes.blogspot.gr/2014/05/14-x-205.html
2. Michael Hardt and Antonio Negri (2009), «Commonwealth”, Harvard University Press
3. «Access to Knowledge in the Age of Intellectual Property», Ελεύθερα προσβάσιμο στην διεύθυνση: http://mitpress.mit.edu/sites/default/files/titles/free_download/9781890951962_Access_to_Knowledge_in_the_Age_of_Intellectual_Property.pdf
4. Jack Balkin's "What is Access to Knowledge?” http://balkin.blogspot.com/2006/04/what-is-access-to-knowledge.html
5. Yochai Benkler's "The Idea of Access to Knowledge" http://research.yale.edu/isp/wikiuploads/ybenklerpp.pdf
6. Γιώργος Παπανικολάου - Τα "Κοινά": Σκέψεις για το χώρο https://vimeo.com/4166147
7. Γιώργος Παπανικολάου – «Κοινός πλούτος και Ομότιμη παραγωγή» http://slideplayer.gr/slide/1962266/
[1] Graham Seaman – Οι δύο Οικονομίες στο «Πέρα από το Κράτος και την Αγορά :Η ομότιμη προοπτική»
[2] σύμφωνα με το βιβλίο «Access to Knowledge in the Age of Intellectual Property»
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 17 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 17/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
