Alfavita Newsroom του Θανάση Αλεξίου, Καθηγητή Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Εκεί που η έλλειψη εκπαιδευτικών στα σχολεία επικαλύφτηκε, κυρίως στο κρίσιμο δεκαήμερο 20 με 30 Σεπτεμβρίου, από την συζήτηση για την απαλλαγή από τα θρησκευτικά, τώρα πάλι με πρωτοβουλία του Υπουργείου Παιδείας, τίθεται, καθώς την παρασκευή περνάει στη Βουλή το πολυνομοσχέδιο με τα «προαπαιτούμενα», το ζήτημα της «εθελοντικής» εργασίας των εκπαιδευτικών. Βεβαίως στο Υπουργείο Παιδείας έχουν μια «έφεση» να χειρίζονται τα διάφορα ζητήματα σημασιολογικά, αποδίδοντας σε αυτά (κατά το «τυχαίον») προτεραιότητα, όπως συμβαίνει τώρα με την «εθελοντική» εργασία των εκπαιδευτικών. Έτσι στις προτεραιότητες του Υπουργείου δεν είναι η κάλυψη των εκπαιδευτικών αναγκών με μόνιμο προσωπικό, αλλά με εθελοντές που σε μια επόμενη φάση θα προέρχονται ίσως και από άτυπες δομές επιμόρφωσης, πράγμα που θα αποσυνδέσει το μισθό από τα στάνταρς και το έθος του επαγγελματία εκπαιδευτικού. Επειδή όμως η πραγματικότητα συνέχεται, αντίθετα απ’ ότι υποστηρίζουν αποδομιστικές προσεγγίσεις που «παροικούν» στο Υπουργείο Παιδείας, από έννοιες (που ως σημαίνοντα) αναφέρονται σε ένα σημαινόμενο, -η πραγματικότητα δεν είναι παράθεση σημαινόντων που συνεχώς μας γλιστρούν (ροή νοημάτων)-, κάνει νόημα να ορίσουμε την «εθελοντική» εργασία και να την ιστορικοποιήσουμε τοποθετώντας την στο κοινωνικό πλαίσιο. Όταν μέσω των σημασιολογικών ακροβατισμών του Υπουργείου και της Κυβέρνησης η μη αμειβόμενη εργασία βαφτίζεται «εθελοντική» εργασία και το πετσόκομμα των συντάξεων «αλληλεγγύη» των γενεών, καθίσταται περισσότερο από αναγκαίο, οι λέξεις να διατηρήσουν το νόημά τους.
Πρώτα απ’ όλα ο εθελοντισμός, όπως και η ίδια η λέξη το δείχνει, είναι μια εκούσια πράξη ηθικό περιεχόμενο. Αυτό σημαίνει πως τα κίνητρα που ωθούν τους εθελοντές σε δράση είναι ηθικά, ή, θρησκευτικά. Σε τελική ανάλυσης ο εθελοντής αναμένει μια ανταπόδοση για την πράξη του που μπορεί να είναι «η σωτηρία της ψυχής» ή, η αυτοεπιβεβαίωση, δηλαδή η ικανοποίηση μιας «εσωτερικής» ανάγκης των ατόμων για προσφορά. Βεβαίως αυτή μπορεί να απορρέει και από την ανάγκη για ένταξη σε μια συλλογικότητα. Ως γνωστόν αυτή την ανάγκη των ατόμων για προσφορά εργαλειοποιούν και εκμεταλλεύονται στο έπακρο ΜΚΟ και άλλες εθελοντικές ενώσεις, κυρίως, αστών ακτιβιστριών. Είναι αυτές που με την «αλτρουιστική» και φιλάνθρωπη δράση τους νομιμοποίησαν πρώτα την διάλυση του προνοιακού κράτους και την εμπορευματοποίηση των δημόσιων αγαθών για να αναλάβει στη συνέχεια ο ιδιωτικός τομέας και η αγορά (υγεία, ασφάλεια υγείας, κοινωνική ασφάλιση, των μεταφορές, εκπαίδευση κ.α.). Επομένως στο βαθμό που η «εθελοντική» εργασία των εκπαιδευτικών συνδυάζεται, όπως ανέφερε ο Υπουργός στο Βήμα της Κυριακής με την αξιολόγηση (διατήρηση θέσης εργασίας, μόρια κ.λπ.), τα κίνητρα δεν είναι ηθικά αλλά υλικά. Πρόκειται δηλαδή για παρωδία «εθελοντικής» εργασίας, πόσο μάλλον όταν οι εκπαιδευτικοί είναι πλήρως ενταγμένοι στην σχολική κοινότητα, στο βιόκοσμο του σχολείου, -εν μέρει και στην συνδικαλιστική τους συλλογικότητα-, επομένως λείπει και το στοιχείο της «στράτευσης-προσφοράς» (engagement), λείπουν δηλαδή τα ηθικά (εσωτερικά) κίνητρα που εξωθεί τους ιδιώτες στην εθελοντική δράση.
Ωστόσο η «εθελοντική» εργασία παρόλο που συμβάλλει στην κοινωνική αναπαραγωγή, -με την έννοια ότι έρχεται να καλύψει πάγιες κοινωνικές ανάγκες, όπως λόγου χάρη η ενισχυτική διδασκαλία κ.ά.-, είναι μη αμειβόμενη (απλήρωτη) εργασία. Είναι ποσότητα εργασίας που προσφέρεται εκτός αγοράς και ανεξάρτητα από το πώς θα την ορίσουμε (εθελοντική, ΜΚΟ κ.λπ.) πρόκειται για «μαύρη εργασία», τόσο επειδή δεν αμείβεται και δεν αποδίδονται εισφορές (ασφαλιστικές, υγείας κ.ο.κ.) όσο και επειδή αυτή συμπιέζοντας τους μισθούς ως «εφεδρικός βιομηχανικός στρατός» συμβάλλει στην κοινωνική πειθάρχηση της εργασίας. Ένα ακόμη ουσιαστικό πρόβλημα είναι ότι οι εθελοντές διασφαλίζουν τα έξοδα συντήρησης (στέγη, διατροφή, μετακινήσεις κ.λπ.), -αφού η εργασία τους δεν αμείβεται-, με πόρους που αποσπούνται από την αμειβόμενη εργασία άλλων (οικογένεια, δημόσιοι οργανισμοί κ.λπ.), δηλαδή από την κοινωνική εργασία. Ακόμη και οι ενισχύσεις-επιδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης προέρχονται από πόρους της κοινωνικής εργασίας (γενική φορολόγηση κ.ο.κ.). Με αυτή την έννοια η «εθελοντική» εργασία λειτουργεί ανταγωνιστικά ως προς την αμειβόμενη εργασία, καθώς η αναπαραγωγή των εθελοντών δεν διασφαλίζεται από το μισθό, αλλά από πόρους της κοινωνικής εργασίας. Ωστόσο δεν είναι μόνο ότι το Υπουργείο, εφαρμόζοντας τις μνημονιακές δεσμεύσεις αδυνατεί να καλύψει τα κενά στα σχολεία (πάνω από 10.000 οργανικές θέσεις), αλλά είναι και ότι προσπαθεί να μεταφέρει την ευθύνη γι’ αυτή την πολιτική στους εκπαιδευτικούς, και μάλιστα μέσα από το ιδεολόγημα του εθελοντισμού. Με αυτό τον τρόπο το Υπουργείο απεκδύεται των ευθυνών του. Συνεπώς αν δεν προσφερθεί η ενισχυτική διδασκαλία η «κοινή γνώμη» θα γνωρίζει, σε αυτό θα έχουν συμβάλλει ασφαλώς και τα «δελτία των οκτώ», ότι γι’ αυτό ευθύνονται οι εκπαιδευτικοί.
Παρόλα αυτά η συσχέτιση της «εθελοντικής» εργασίας με την συρρίκνωση του κοινωνικού (κεϋνσιανού) κράτους κάνει νόημα για να αντιληφτούμε τι επιχειρείται με την ανάδειξή του εθελοντισμού σε κεντρικό φορέα παροχής υπηρεσιών κοινωνικής πολιτικής. Η καθιέρωση της «εθελοντικής» εργασίας συνδυάστηκε με εναλλακτικές, μη συγκεντρωτικές μορφές κοινωνικής πολιτικής για να είναι «πιο κοντά» στον άνθρωπο και στις ανάγκες του. Είναι προφανές ότι πρόκειται για τις πολιτικές του «λιγότερου κράτους» που οδήγησαν με πρόσχημα την αποκέντρωση, την «αποσυλοποίηση», την ευελιξία κ.ο.κ. και με όχημα πάντα την «τοπική κοινωνία» στην κατάρρευση των κεντρικών προνοιακών δομών (σχολεία, νοσοκομεία, ψυχιατρικές κλινικές, κοινωνικές κατοικίες κ.ά.). Επομένως το Υπουργείο συνεχίζει από εκεί που σταμάτησαν οι άλλοι (τα σχολεία στους Δήμους, διάλυση ΟΕΔΒ, ιδιωτικοποίηση ΟΣΚ κ.λπ.) επισπεύδοντας την διάλυση των σχολείων, καθώς μια τόσο κρίσιμη και υπεύθυνη λειτουργία, όπως είναι η εκπαιδευτική, αφήνεται στο συμπτωματικό και στο τυχαίο, στον αυτόματο της «εθελοντική» εργασίας, ουσιαστικά στην αγορά. Εκτός των άλλων αυτό θα οδηγήσει με την πάροδο του χρόνου στην αποειδίκευση και στην αποεπαγγελματικοποίηση του εκπαιδευτικού έργου με ότι αυτό συνεπάγεται για την κρίσιμη λειτουργία της κοινωνικής αναπαραγωγής. Έχει σημασία, εδώ, να γνωρίζουμε ότι το κράτους ανέλαβε την ευθύνη (και μέρος του κόστους αναπαραγωγής) της εργατικής δύναμης, όταν καταδείχτηκε, μετά το οικονομικό κραχ του ΄29, -αντίθετα απ’ ότι διακήρυσσε ο φιλελευθερισμός-, ότι η αγορά, όπως και η εθελοντική δράση των ιδιωτών, αδυνατούσε να διασφαλίσει όχι μόνο την κοινωνική αναπαραγωγή (υγεία, ασφάλιση, μέλη οικογένειας κ.ο.κ.) της εργατικής δύναμης, αλλά ούτε, όπως συμβαίνει σήμερα στη χώρα μας με τα εκατομμύρια ανέργων, την βιολογική αναπαραγωγή της (εργασία, διατροφή, στέγαση κ.ο.κ.).
Με αυτή την έννοια δεν νομίζω ότι πρόκειται για «ατυχή» δήλωση του Υπουργού αλλά για προετοιμασία ενός κλίματος που θα νομιμοποιήσει καθιστώντας τον «τρίτο τομέα» (third sector) (εθελοντικές ενώσεις, ΜΚΟ κ.λπ.) σε βασικό φορέα παροχής υπηρεσιών στην εκπαίδευση, στην υγεία, στην κοινωνική πολιτική κ.α. Με αυτή την έννοια οφείλουμε επίσης να ξανασκεφτούμε, αν «τοπικές» δράσεις (κοινωνικά ιατρεία, κοινωνικά παντοπωλεία, κοινωνικά φροντιστήρια κ.λπ.) που βασίζονται επίσης στην «εθελοντική» εργασία, νομιμοποιούν αυτές τις πολιτικές, συμβάλλοντας (καθώς μπαίνουν σε παρένθεση τραχιά πεδία της ταξικής αντιπαράθεσης) στην παθητικοποίηση της κοινωνίας και στο διεμβολισμό συλλογικών μορφών διεκδίκησης. Είναι αυτονόητο πως η φτώχεια, η εξαθλίωση, η ανημποριά, η προσφυγιά των συνανθρώπων μας, μας «εγκαλούν» και ως άτομα, πόσο μάλλον όταν η πίεση για την αντιμετώπιση αυτών των καταστάσεων είναι αφόρητη. Ωστόσο η αποσύνδεση των «τοπικών» δράσεων από συλλογικές μορφές δράσης μπορεί να νομιμοποιήσει την απόσυρση του κράτους από ευρύτερα πεδία κοινωνικής πολιτικής, αφήνοντας την κοινωνική αναπαραγωγή στο τυχαίο, στην «φιλανθρωπία» των ιδιωτών, στον αυτόματο πιλότο της «εθελοντικής» δράσης.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 17 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 17/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
